DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Bätschmann, Oskar; Labuda, Adam S. [Übers.]: Historia sztuki na przejściu od ikonologii do hermeneutyki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0202
166
O. BÄTSCHMANN
Jednak wprowadzone przez Heideggera ograniczenia, w świetle któ-
rych miano interpretacji musiałoby przysługiwać tylko syntezie ikono-
logicznej, Panofsky pomija, utrzymując, że już opis i ikonografia ujaw-
nić mogą owo heideggerowskie niewypowiedziane 30. Okoliczność, że Pa-
nofsky akcentuje wspólnotę zamiast wydobyć przeciwieństwo — polega
ono na tym, że dwa pierwsze etapy ujawniają tylko to, co mówią znaki,
trzeci zaś ustala już nie sprowadzające się do czystej odmienności me-
diów niewypowiedziane — wskazuje, że i trzecia warstwa nie wyzwala
się z koncepcji dzieła jako znaku i z pojmowania interpretacji jako rozu-
mienia znaku.
Nie chodzi tu o spór o słowa, lecz o pytanie, czy sam problem her-
meneutyki nie ulega swoistemu zatarciu i przysłonięciu, gdy dochodzi do
utożsamienia interpretacji z problemem odczytania i interpretacji zna-
ków. Pytanie o to, co •—• przy założeniu, że interpretacja w równej mierze
obejmuje rozumienie znaczenia i rozumienie treści — umyka wówczas
z problemu hermeneutyki, rozważymy w wypadku systemu Panofsky’ego
drogą pośrednią, przez studium dwóch autorów, których Panofsky prze-
de wszystkim przywołuje: Karla Mannheima i Ernsta Cassirera. Trój-
stopniowy układ rozumienia w schemacie interpretacyjnym Panofsky’-
ego pokrywa się z potrójnym rozumieniem, które pojawia się w Beiträ-
ge zur Theorie der Weltanschauungsinterpretation Mannheima, z 1923 r.;
z tej pracy wywodzi się również analogia między rozumieniem codzien-
nego zachowania i rozumieniem dzieła sztuki, o której wspomina Panof-
sky w wersji z 1932 r., a którą umieścił na początku wersji angielskiej.
Zadanie ostatniej fazy interpretacji polega u Mannheima na odniesieniu
już zrozumianej -— tj. zrozumianej ze względu na obiektywne i wyrazo-
we znaczenie — całości jakiegoś wytworu ducha do znajdującej się za
nim „całości światopoglądowej”. W perspektywie tej ostatniej pojedyncze
wytwory ducha, a więc wszelkie obiektywizacje kultury, są tylko- frag-
mentami, dokumentami, które domagają się uzupełnienia przez jakiś
ukryty, ostateczny „sens istotny”. W poszukiwaniu tak ukierunkowanym
widzi Mannheim syntezę, która z metodycznego punktu widzenia polega
s. 331 (polskie wydanie: s. 310). O dziejach formuły por. O. F. B o 11 n o w, Was heißt,
einen Schriftsteller besser verstehen, als er sich selber verstanden hat?, w: tenże,
Das Verstehen. Drei Aufsätze zur Theorie der Geisteswissenschaften, Mainz 1949,
s. 7-33.
30 E. Panofsky, Inhaltsdeutung, op. cit., s. 93 n.
31 K. Mannheim, Beiträge zur Theorie der Weltanschauungsinterpretation,
Jahrbuch für Kunstgeschichte, I (15), 1921/22 (wyd. 1923), s. 236 - 274.
32 Ibidem, s. 242 n., s. 253 in. Poszukiwanie całości światopoglądu jako każdo-
razowej jedności kultury jest dla Mannheima związane z przekonaniem, że nie wy-
starczają badania specjalistyczne i że należy przeciwstawić im syntezę i nowe filo-
zof iczno-historyczne zainteresowania.
O. BÄTSCHMANN
Jednak wprowadzone przez Heideggera ograniczenia, w świetle któ-
rych miano interpretacji musiałoby przysługiwać tylko syntezie ikono-
logicznej, Panofsky pomija, utrzymując, że już opis i ikonografia ujaw-
nić mogą owo heideggerowskie niewypowiedziane 30. Okoliczność, że Pa-
nofsky akcentuje wspólnotę zamiast wydobyć przeciwieństwo — polega
ono na tym, że dwa pierwsze etapy ujawniają tylko to, co mówią znaki,
trzeci zaś ustala już nie sprowadzające się do czystej odmienności me-
diów niewypowiedziane — wskazuje, że i trzecia warstwa nie wyzwala
się z koncepcji dzieła jako znaku i z pojmowania interpretacji jako rozu-
mienia znaku.
Nie chodzi tu o spór o słowa, lecz o pytanie, czy sam problem her-
meneutyki nie ulega swoistemu zatarciu i przysłonięciu, gdy dochodzi do
utożsamienia interpretacji z problemem odczytania i interpretacji zna-
ków. Pytanie o to, co •—• przy założeniu, że interpretacja w równej mierze
obejmuje rozumienie znaczenia i rozumienie treści — umyka wówczas
z problemu hermeneutyki, rozważymy w wypadku systemu Panofsky’ego
drogą pośrednią, przez studium dwóch autorów, których Panofsky prze-
de wszystkim przywołuje: Karla Mannheima i Ernsta Cassirera. Trój-
stopniowy układ rozumienia w schemacie interpretacyjnym Panofsky’-
ego pokrywa się z potrójnym rozumieniem, które pojawia się w Beiträ-
ge zur Theorie der Weltanschauungsinterpretation Mannheima, z 1923 r.;
z tej pracy wywodzi się również analogia między rozumieniem codzien-
nego zachowania i rozumieniem dzieła sztuki, o której wspomina Panof-
sky w wersji z 1932 r., a którą umieścił na początku wersji angielskiej.
Zadanie ostatniej fazy interpretacji polega u Mannheima na odniesieniu
już zrozumianej -— tj. zrozumianej ze względu na obiektywne i wyrazo-
we znaczenie — całości jakiegoś wytworu ducha do znajdującej się za
nim „całości światopoglądowej”. W perspektywie tej ostatniej pojedyncze
wytwory ducha, a więc wszelkie obiektywizacje kultury, są tylko- frag-
mentami, dokumentami, które domagają się uzupełnienia przez jakiś
ukryty, ostateczny „sens istotny”. W poszukiwaniu tak ukierunkowanym
widzi Mannheim syntezę, która z metodycznego punktu widzenia polega
s. 331 (polskie wydanie: s. 310). O dziejach formuły por. O. F. B o 11 n o w, Was heißt,
einen Schriftsteller besser verstehen, als er sich selber verstanden hat?, w: tenże,
Das Verstehen. Drei Aufsätze zur Theorie der Geisteswissenschaften, Mainz 1949,
s. 7-33.
30 E. Panofsky, Inhaltsdeutung, op. cit., s. 93 n.
31 K. Mannheim, Beiträge zur Theorie der Weltanschauungsinterpretation,
Jahrbuch für Kunstgeschichte, I (15), 1921/22 (wyd. 1923), s. 236 - 274.
32 Ibidem, s. 242 n., s. 253 in. Poszukiwanie całości światopoglądu jako każdo-
razowej jedności kultury jest dla Mannheima związane z przekonaniem, że nie wy-
starczają badania specjalistyczne i że należy przeciwstawić im syntezę i nowe filo-
zof iczno-historyczne zainteresowania.