DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Suchocki, Wojciech: Zuzanna: co my widziem na tym obrazku?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28185#0031
ZUZANNA. CO MY WIDZIEM NA TYM OBRAZKU?
29
Zarôwno niewgtpliwe zadiuzenie dzieïa u dokonan Michaia Anioïa,
jak prôba uchwycenia owej osobliwej wîasciwosci obrazu, powodujg przy-
woîanie wspomnianego kçsa klasyki, fragmentôw tekstu Erwina Panof-
sky’ego, pokazujgcych, ze trafialy mu siç wnikliwe uwagi stylistyczne -
na tyle, ze tekst ten mozna zaliczyc do propedeutyki rozwazan o rzezbie.
Pisze w zawartej tam charakterystyce, ze rzezby Michaia Anioia ostro
podkreslajgto,
co nazwac by mozna „podstawowymi kierunkami przestrzeni”. Pojawia siç skion-
nosc, by linie skosne zast^pic poziomymi lub pionowymi; by bryly skrôcone per-
spektywicznie uj^c b^dz frontalnie, b^dz ortogonalnie (a wiçc tak, by tworzyiy z
przedni^ plaszczyzn^ kaj; 90°). Uwydatnia siç linie poziome i pionowe oraz piasz-
czyzny frontalne i prostopadle do nich, a to dziçki te mu, ze w plaszczyznach tych
lez^ zazwyczaj dwa lub wiçcej istotnych punktôw postaci. Wskutek tego wydaje
siç, ze caiosc - zarôwno w sensie plaszczyzny, jak trôjwymiarowej glçbi - wyzna-
czona jest przez wewnptrzny uklad wspôlrzçdnych. (...) Wskutek usuniçcia
niektôrych motywôw skosnych, te, ktôre pozostaiy, zyskuj^ szczegôlne znaczenie,
ostro kontrastuj^c z kierunkami podstawowymi. Ponadto symetria rodzi czçsto opo-
zycjç mipdzy dwiema polowami: jedna, - „zamkmçta” i sztywna^ drug^ - „otwartai”
i ruchliw^; bardzo czçste s^ tez k^ty o rozwarciu 45°. Co wiçcej, liniom prostym i pla-
skim piaszczyznom przeciwstawiaj^ siç jakby wybrzuszone wypuklosci14.
[Michal Anioi „drçczy”] widza nie tym, ze kaze mu chodzic wokôi pos^gu, ale - i to
0 wiele skuteczniej - unieruchamiaj^c go wobec bryl, ktôre zdaj^ sip byc przykute
do sciany lub uwiçzione w plytkiej niszy, a ktôrych ksztalty wyrazaja niema
1 smiertelna walkp sil na wieki ze soba sprzçzonych.
Kazda z jego postaci podporz^dkowana jest (...) systemowi wolumetrycznemu
o egipskiej niemal sztywnosci. Jednakze fakt, ze System ten narzucony zostal or-
ganizmom o calkowicie nieegipskiej zywotnosci, rodzi wrazenie nieustajayego konflik-
tu wewnçtrznego. (...) Sa one nieszczçsliwe z gruntu i w sposob nieuchronny,
podczas gdy ich manierystyczne odpowiedniki - przypadkowo i wzglçdnie.
Nawet wôwczas, gdy rzeczywiste przeszkody fizyczne nie sa ukazane (...) wydaje
siç, ze ruchy ich sa od pocz^tku stiumione czy tez sparalizowane, nim jeszcze zo-
staly wykonane, a ich najbardziej przerazajaye skrpty i napipcia miçsni nigdy nie znaj-
dujaujscia w skutecznym dzialaniu, nie môwiap juz o przemieszczajacym ruchu15.
Chociaz Panofsky podkreslaî, ze „imitatorzy swiadomie [?] eliminowa-
li te wîasnie cechy, ktôre scharakteryzowalismy jako swoiscie wlasciwe
Michalowi Anioïowi”16, to przeciez zwrôcenie na nie uwagi, wraz z prôbg
znalezienia odpowiednikôw w medium malarskim, moze tez pomôc
uchwycic osobliwosc i kierunek odbiegania domniemanego dzieïa Artemi-
14 E. Panofsky, Ruch neoplatonski i Michal Anioi. W tegoz, Studia z historii sztuki.
Wybrai, opracowal i opatrzyl poslowiem J. Bialostocki, Warszawa 1971, s. 222-223. (Pod-
kreslenia w cyt. z tego tekstu - W.S.).
15 Tamze, s. 225.
16 Tamze, s. 223.
29
Zarôwno niewgtpliwe zadiuzenie dzieïa u dokonan Michaia Anioïa,
jak prôba uchwycenia owej osobliwej wîasciwosci obrazu, powodujg przy-
woîanie wspomnianego kçsa klasyki, fragmentôw tekstu Erwina Panof-
sky’ego, pokazujgcych, ze trafialy mu siç wnikliwe uwagi stylistyczne -
na tyle, ze tekst ten mozna zaliczyc do propedeutyki rozwazan o rzezbie.
Pisze w zawartej tam charakterystyce, ze rzezby Michaia Anioia ostro
podkreslajgto,
co nazwac by mozna „podstawowymi kierunkami przestrzeni”. Pojawia siç skion-
nosc, by linie skosne zast^pic poziomymi lub pionowymi; by bryly skrôcone per-
spektywicznie uj^c b^dz frontalnie, b^dz ortogonalnie (a wiçc tak, by tworzyiy z
przedni^ plaszczyzn^ kaj; 90°). Uwydatnia siç linie poziome i pionowe oraz piasz-
czyzny frontalne i prostopadle do nich, a to dziçki te mu, ze w plaszczyznach tych
lez^ zazwyczaj dwa lub wiçcej istotnych punktôw postaci. Wskutek tego wydaje
siç, ze caiosc - zarôwno w sensie plaszczyzny, jak trôjwymiarowej glçbi - wyzna-
czona jest przez wewnptrzny uklad wspôlrzçdnych. (...) Wskutek usuniçcia
niektôrych motywôw skosnych, te, ktôre pozostaiy, zyskuj^ szczegôlne znaczenie,
ostro kontrastuj^c z kierunkami podstawowymi. Ponadto symetria rodzi czçsto opo-
zycjç mipdzy dwiema polowami: jedna, - „zamkmçta” i sztywna^ drug^ - „otwartai”
i ruchliw^; bardzo czçste s^ tez k^ty o rozwarciu 45°. Co wiçcej, liniom prostym i pla-
skim piaszczyznom przeciwstawiaj^ siç jakby wybrzuszone wypuklosci14.
[Michal Anioi „drçczy”] widza nie tym, ze kaze mu chodzic wokôi pos^gu, ale - i to
0 wiele skuteczniej - unieruchamiaj^c go wobec bryl, ktôre zdaj^ sip byc przykute
do sciany lub uwiçzione w plytkiej niszy, a ktôrych ksztalty wyrazaja niema
1 smiertelna walkp sil na wieki ze soba sprzçzonych.
Kazda z jego postaci podporz^dkowana jest (...) systemowi wolumetrycznemu
o egipskiej niemal sztywnosci. Jednakze fakt, ze System ten narzucony zostal or-
ganizmom o calkowicie nieegipskiej zywotnosci, rodzi wrazenie nieustajayego konflik-
tu wewnçtrznego. (...) Sa one nieszczçsliwe z gruntu i w sposob nieuchronny,
podczas gdy ich manierystyczne odpowiedniki - przypadkowo i wzglçdnie.
Nawet wôwczas, gdy rzeczywiste przeszkody fizyczne nie sa ukazane (...) wydaje
siç, ze ruchy ich sa od pocz^tku stiumione czy tez sparalizowane, nim jeszcze zo-
staly wykonane, a ich najbardziej przerazajaye skrpty i napipcia miçsni nigdy nie znaj-
dujaujscia w skutecznym dzialaniu, nie môwiap juz o przemieszczajacym ruchu15.
Chociaz Panofsky podkreslaî, ze „imitatorzy swiadomie [?] eliminowa-
li te wîasnie cechy, ktôre scharakteryzowalismy jako swoiscie wlasciwe
Michalowi Anioïowi”16, to przeciez zwrôcenie na nie uwagi, wraz z prôbg
znalezienia odpowiednikôw w medium malarskim, moze tez pomôc
uchwycic osobliwosc i kierunek odbiegania domniemanego dzieïa Artemi-
14 E. Panofsky, Ruch neoplatonski i Michal Anioi. W tegoz, Studia z historii sztuki.
Wybrai, opracowal i opatrzyl poslowiem J. Bialostocki, Warszawa 1971, s. 222-223. (Pod-
kreslenia w cyt. z tego tekstu - W.S.).
15 Tamze, s. 225.
16 Tamze, s. 223.