DOI Heft:
Recenzje
DOI Artikel:Domasłowski, Jerzy: Die bewahrende Kraft des Luthertums: mittelalterliche Kunstwerke in evangelischen Kirchen: [Rezension]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28185#0308
306
RECENZJE
zwyczajôw i przedmiotôw, ktôre siuzg wzbudzaniu poboznych uczuc i pouczeniu
prostaczkôw. Odnosiio sip to i do obrazôw, z jednoznaczng preferencjg dla tema-
tyki biblijnej. Podkreslano, ze obrazy, jak i cale wyposazenie wnptrz koscielnych,
nie nalezg do posiannictwa Nowego Przymierza. Mimo wezwan do usuwania wy-
obrazen apokryfïcznych i legendarnych oraz zbytecznych w nabozenstwie ewan-
gelickim bocznych oîtarzy, praktyka okazywala sip bardziej tolerancyjna, dopu-
szczajgc wizerunki swiptych, poniewaz traktowano swiptych jako wzory do
nasladowania, a nie osoby godne szczegolnej czci religijnej. Rodzgce sip rôwniez
w Ionie luteranizmu tendencje obrazoburcze (Andréas Karlstadt) byîy jednoznacz-
nie zwalczane.
Szczegôiowo wyjasnia to Gottfried Seebass na przykladzie Norymbergi, ktôra
juz w 1525 r. opowiedziala sip po stronie ewangelickiej. Kierujgcy nowym ru-
chem religijnym Andréas Osiander optowai za usunipciem bocznych oitarzy, jed-
nak miaio to sip dokonywac nie oddolnie, drogg tumultôw, lecz jedynie za zgodg
zwierzchnosci miejskiej. Do XVIII w. przetrwaîy dawne stroje liturgiczne, choc
od poczgtku usuwano monstrancje, relikwiarze i fîgury uzywane w liturgii Wiel-
kiego Tygodnia. Nie niszczono ich jednak, lecz gromadzono w koscielnych skarb-
cach. Usuwano dawne retabula oitarzowe, jednak te, ktôre popadly w zaniedba-
nie oraz by polepszyc widzialnosc lub akustykp wnptrza. Oltarze szafïaste nadal
otwierano i zamykano, odpowiednio do rytmu roku koscielnego. Koscioîy pokla-
sztorne i kaplice czpsto stawaly sip zbpdne i ich wyposazenie szybciej ulegaio roz-
proszeniu. Przedmioty ze skarbcôw padaiy ofïarg wojen, gdy wiele z nich przeto-
piono na potrzeby obronnosci miasta.
Erike Wolgast omawia dzieje reformacji w Meklemburgii, gdzie pod rzgdami
dwôch ksigzgt do polowy XVI w. panowai podziai na strefp katolickg, ewangelic-
kg (lecz i tu reformacjp wprowadzano w sposôb stopniowy) i wspôlng. Dopiero w
latach 1550-1560 na calym obszarze wprowadzono nowy porzgdek koscielny, na-
kazujgc m. in. likwidacjp bocznych oitarzy, jednoczesnie zachowujgc je jako ozdo-
by scian. Obrazy, w tym wizerunki swiptych, i tutaj mialy pozostac ku pouczeniu
wiernych. Jedynym wyjgtkiem byîy obrazy otaczane kultem, ktôre nakazano zni-
szczyc. Usuwano cyboria oitarzowe, chorggwie i krzyze procesyjne. Praktyka zy-
ciowa okazala sip bardziej liberalna i wipksza lub mniejsza czpsc dawnego wypo-
sazenia przetrwaia do dzis w okoio 1/3 kosciolôw tego obszaru.
Frank Schmidt zajgl sip czynnikami warunkujgcymi istnienie tak bogatej
spuscizny starokoscielnego zycia religijnego. Podkresla, ze luteranska liturgia w
zasadzie nie wymagaia odmiennego ksztaitu przestrzeni sakralnej. Pozwoliio to
zachowac niektôre wnptrza niemal bez zmian, Igcznie ze zbpdnymi rekwizytami
w rodzaju bocznych oitarzy. Przetrwaîy uzywane w dalszym ciggu ozdobne pulpi-
ty, stalle, ambony, chrzcielnice, kielichy mszalne i szafy zakrystyjne. Pamiptac
przy tym nalezy, ze wyposazenie modernizowano w miarp zmian gustôw artystycz-
nych i wzrostu zamoznosci zborôw, stgd na obecny wyglgd wnptrz najwipkszy
wpiyw wywari barok. Na swoim miejscu pozostawaiy witraze, fîgury Marii
i swiptych, a nawet sakraria, sluzgce do przechowywania naczyh komunijnych.
Zachowano lektoria (pôzniej masowo usuwane z kosciolôw katolickich), umiesz-
czajgc przed nimi giôwne oltarze. Nie niszczono nawet tych sprzptôw, z ktôrych
nie korzystano, np. szaf na kielichy mszalne i relikwie. W rezultacie przetrwaîy
RECENZJE
zwyczajôw i przedmiotôw, ktôre siuzg wzbudzaniu poboznych uczuc i pouczeniu
prostaczkôw. Odnosiio sip to i do obrazôw, z jednoznaczng preferencjg dla tema-
tyki biblijnej. Podkreslano, ze obrazy, jak i cale wyposazenie wnptrz koscielnych,
nie nalezg do posiannictwa Nowego Przymierza. Mimo wezwan do usuwania wy-
obrazen apokryfïcznych i legendarnych oraz zbytecznych w nabozenstwie ewan-
gelickim bocznych oîtarzy, praktyka okazywala sip bardziej tolerancyjna, dopu-
szczajgc wizerunki swiptych, poniewaz traktowano swiptych jako wzory do
nasladowania, a nie osoby godne szczegolnej czci religijnej. Rodzgce sip rôwniez
w Ionie luteranizmu tendencje obrazoburcze (Andréas Karlstadt) byîy jednoznacz-
nie zwalczane.
Szczegôiowo wyjasnia to Gottfried Seebass na przykladzie Norymbergi, ktôra
juz w 1525 r. opowiedziala sip po stronie ewangelickiej. Kierujgcy nowym ru-
chem religijnym Andréas Osiander optowai za usunipciem bocznych oitarzy, jed-
nak miaio to sip dokonywac nie oddolnie, drogg tumultôw, lecz jedynie za zgodg
zwierzchnosci miejskiej. Do XVIII w. przetrwaîy dawne stroje liturgiczne, choc
od poczgtku usuwano monstrancje, relikwiarze i fîgury uzywane w liturgii Wiel-
kiego Tygodnia. Nie niszczono ich jednak, lecz gromadzono w koscielnych skarb-
cach. Usuwano dawne retabula oitarzowe, jednak te, ktôre popadly w zaniedba-
nie oraz by polepszyc widzialnosc lub akustykp wnptrza. Oltarze szafïaste nadal
otwierano i zamykano, odpowiednio do rytmu roku koscielnego. Koscioîy pokla-
sztorne i kaplice czpsto stawaly sip zbpdne i ich wyposazenie szybciej ulegaio roz-
proszeniu. Przedmioty ze skarbcôw padaiy ofïarg wojen, gdy wiele z nich przeto-
piono na potrzeby obronnosci miasta.
Erike Wolgast omawia dzieje reformacji w Meklemburgii, gdzie pod rzgdami
dwôch ksigzgt do polowy XVI w. panowai podziai na strefp katolickg, ewangelic-
kg (lecz i tu reformacjp wprowadzano w sposôb stopniowy) i wspôlng. Dopiero w
latach 1550-1560 na calym obszarze wprowadzono nowy porzgdek koscielny, na-
kazujgc m. in. likwidacjp bocznych oitarzy, jednoczesnie zachowujgc je jako ozdo-
by scian. Obrazy, w tym wizerunki swiptych, i tutaj mialy pozostac ku pouczeniu
wiernych. Jedynym wyjgtkiem byîy obrazy otaczane kultem, ktôre nakazano zni-
szczyc. Usuwano cyboria oitarzowe, chorggwie i krzyze procesyjne. Praktyka zy-
ciowa okazala sip bardziej liberalna i wipksza lub mniejsza czpsc dawnego wypo-
sazenia przetrwaia do dzis w okoio 1/3 kosciolôw tego obszaru.
Frank Schmidt zajgl sip czynnikami warunkujgcymi istnienie tak bogatej
spuscizny starokoscielnego zycia religijnego. Podkresla, ze luteranska liturgia w
zasadzie nie wymagaia odmiennego ksztaitu przestrzeni sakralnej. Pozwoliio to
zachowac niektôre wnptrza niemal bez zmian, Igcznie ze zbpdnymi rekwizytami
w rodzaju bocznych oitarzy. Przetrwaîy uzywane w dalszym ciggu ozdobne pulpi-
ty, stalle, ambony, chrzcielnice, kielichy mszalne i szafy zakrystyjne. Pamiptac
przy tym nalezy, ze wyposazenie modernizowano w miarp zmian gustôw artystycz-
nych i wzrostu zamoznosci zborôw, stgd na obecny wyglgd wnptrz najwipkszy
wpiyw wywari barok. Na swoim miejscu pozostawaiy witraze, fîgury Marii
i swiptych, a nawet sakraria, sluzgce do przechowywania naczyh komunijnych.
Zachowano lektoria (pôzniej masowo usuwane z kosciolôw katolickich), umiesz-
czajgc przed nimi giôwne oltarze. Nie niszczono nawet tych sprzptôw, z ktôrych
nie korzystano, np. szaf na kielichy mszalne i relikwie. W rezultacie przetrwaîy