FIZJOLOGIA MALOWANIA

101

Rzecz rozpuszcza się w ujednolicającej i syntetyzującej najprostsze cechy,
plastycznej artykulacji. W efekcie wyłanianie hipostaz dotykalnych
przedmiotów abstrahuje od zmysłowych jakości rzeczy. Drugim powodem
redukcji jest obarczenie przedmiotu jedynie funkcją pośrednika, w sięga-
niu ku dalszym znaczeniom. W konsekwencji symboliści zmierzają do za-
tarcia znaku na rzecz określonej rzeczywistości wyobrażeniowej. (Znak
jest niczym i tylko idea jest wszystkim.)
Taka lektura związana jest z brakiem zainteresowania dla procesual-
ności obrazu, a w konsekwencji również związanej z nią fizycznej aktyw-
ności malarza. Status materii obrazu jest w tym ujęciu rozstrzygnięty
w sposób jednoznaczny - jej rola ogranicza się do funkcji jednokierunko-
wego przekaźnika. Przezroczystość materii wobec odniesienia nie wyma-
ga dalszego zastanawiania się nad jej obecnością. Malowidło zostaje po-
chwycone w jednorazowym akcie widzenia, bo obraz w konsekwencji ma
być wykroczeniem poza warstwę danych zmysłowych. Nie chodzi więc
o obraz, który powstrzymuje oko, przytrzymuje przy nim, męczy koniecz-
nością odczytywania zawikłanej tkanki malarskiej, co najdobitniej sfor-
mułował Paul Serusier, narzekając, iż impresjoniści wywołują „zmęcze-
nie siatkówki”.
Dotarcie do symbolicznej figury wyczerpuje konieczność dalszej pene-
tracji. Obraz jako taki staje się narzędziem dematerializującej sublima-
cji. Spojrzenie widza więc przenika obraz lekko jako tylko zewnętrzną po-
wierzchnię, by penetrować głębię symbolu. Obraz Cezanne’a o tyle
podlega symbolistycznej lekturze, o ile manifestuje swoją jedność wyob-
rażenia, które w ten sposób staje się transparentne wobec znaczenia.
Symboliści w Hołdzie Denisa nie patrzą już na obraz i w tym sensie sce-
na ta manifestuje „brak czasu” na obraz - po oddzieleniu sfery material-
nego znaku od eterycznego znaczenia.
Symbolistyczna dwuelementowa struktura znaku, w skład której
wchodzi odsyłacz i odesłanie opiera się na stabilnym odstępie między jed-
nym a drugim. To myślenie będące wyrazem tendencji do ograniczenia
materialnej roli znaku jest paradygmatycznym przykładem przeciwsta-
wienia powierzchni znaczenia i jego głębi. Takie figury lektury, jak: po
pierwsze - położenie nacisku na jednorazowość oglądu obrazu, swoiście
epifaniczny charakter spojrzenia, po drugie - oczyszczenie widzenia, poj-
mowanego w kategoriach optyki, z aspektów motorycznych, i po trzecie -
związane z tym ograniczenie zainteresowania dla procesualnego wymia-
ru obrazu prowadziły w konsekwencji do redukcji cielesnego aspektu ob-
razowania.
Wszystkie te zabiegi zwrócone są w stronę ukonstytuowania tożsamo-
ści i jednorodności dzieła. Obraz „znaczy” jako całościowa figura i tylko
w takich zwartych ramach otrzymuje swoją wykładnię. W tym sensie lek-