168

PIOTR PIOTROWSKI

,jesteś zaproszony” (you are inuited), nie precyzując przy tym, gdzie, kie-
dy, o której godzinie i przez kogo Jesteśmy zaproszeni”. Następnie wysy-
łali tzw. Myśli miesiąca, zbudowane z aforyzmów, cytatów, fragmentów
tekstów różnych, mniej czy bardziej znanych autorów. Cała ta działalność
jednak, konceptualna, komunikacyjna, wystawiennicza i publikacyjna, bę-
dąc krytyką kultury artystycznej, której modernizm stanowił pewnego
rodzaju sublimację, wbudowana była w perspektywę egzystencjalną, co
zapewne odróżnia Gorgonę od zachodniej, głównie anglosaskiej sztuki
konceptualnej, bardziej analitycznej oraz krytycznej wprost wobec syste-
mu władzy, społeczeństwa oraz miejsca w nim sztuki. Nina Dimitrijević
pisze o „duchu gorgonistycznym”, o „duchowym wymiarze” tej aktywno-
ści, o twórczości tych artystów jako „sposobie istnienia”.
Czy i na ile sztuka ta była odpowiedzią na panujące w Jugosławii wa-
runki polityczne, od czego zacząłem te uwagi przywołując (zachodnią) au-
torkę, Sue Cramer, jest w tej chwili kwestią drugorzędną. Ważniejsze
wydaje mi się zwrócenie uwagi na odmienność formułowanej przez Gor-
gonę krytyki w kontekście analogicznych, neoawangardowych postaw na
Zachodzie. Jeżeli tam wczesne ruchy neoawangardowe miały charakter
jednoznacznie negatywny wobec modernistycznego uniwersum wartości,
odrzucając, a w zasadzie poddając analizie całą mitologię obrazu i warun-
kującą tę kulturę filozofię, w tym powiązaną z informelem filozofię egzy-
stencji, budowane były bardzo często w oparciu o refleksję z zakresu filo-
zofii analitycznej, to tu na wschodzie Europy krytyka modernistycznego
obrazu wikłała się, czego dowodzi analiza działalności chorwackiej grupy
Gorgona, w egzystencjalne motywacje. Używając takich pojęć jak „wol-
ność”, „absurdalność”, „nihilizm”, „ironia”, „metafizyka” itp., pojęć, które
często występują w kontekście modernistycznego malarstwa, zwłaszcza
informelu, Gorgona nie rysowała tak ostrej granicy między moderni-
zmem i neoawangardą, jak często miało to miejsce na Zachodzie.
Analizując twórczość Gorgony, zwłaszcza w perspektywie powiązania
krytyki obrazu z jej egzystencjalnymi motywacjami, warto na pewno
zwrócić szczególną uwagę na wymienianą już wcześniej postać Dimitrije
Baśicevića Mangelosa. Wydaje się bowiem, że mamy tu do czynienia z
twórcą niezwykłym, nie dającym się ująć w jednolite ramy, jakie zostały
wyżej określone w trakcie omawiania sztuki Gorgony. Twórczość Mange-
losa zresztą chronologicznie jest nieco wcześniejsza, a przynamniej jego
doświadczenie jako „prywatnego” artysty (był przecież historykiem sztu-
ki, autorem wielu ciekawych rozpraw) poprzedza powstanie grupy i w ja-
kimś zakresie wyznacza jej artystyczne zainteresowania. Jego „nie-sztu-
ka” zaczyna się, jak sam twierdzi, w czasie wojny; Pejzaże śmierci oraz
Pejzaże wojny, znaki i litery czerpane z różnych alfabetów i różnych języ-
ków (greckiego, łacińskiego, cyrylicy), powstawały bowiem w latach 1941-