DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Piotrowski, Piotr: Krytyka obrazu: w stronę neoawangardy Europy Środkowej lat sześćdziesiątych XX wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28180#0232
230
PIOTR PIOTROWSKI
NOWANIA, NADWYRĘŻANIA NERWÓW, PERSWADOWANIA, MAKSYMAL-
NEGO PERSWADOWANIA, ZNISZCZENIA SZTUKI PRZYJEMNEJ I ŁASKO-
CZĄCEJ. Produkcja obrazów i rzeźb przeznaczonych do dekoracji wnętrz, senty-
mentalnych jęków dla sal koncertowych, nie jest już potrzebna80.
- głosił manifest grupy ogłoszony w pierwszym numerze pisma Tvar
w 1965 roku. Rok wcześniejsza akcja grupy ,,Ąktualne” po Novetn Suete
antycypowała ten manifest (ił. 44). Grupa artystów i zaproszonych gości
spacerowała po tej słynnej okolicy, wówczas nieco mniej uroczej i mniej
odwiedzanej niż dzisiaj, napotykając co jakiś czas niezwykłe zdarzenia:
a to wiszące na lampie szmaty, a to leżącego na ziemi kontrabasistę, a to
znane z poprzednich indywidualnych realizacji artysty „przypadkowo”
znajdujące się na ulicy przedmioty itp.81
Tego rodzaju działania, wymierzone w oficjalną (i nie tylko) kulturę
artystyczną, wymierzone w bezmyślność codzienności i wszelkie konwen-
cje postępowania, nie niosły przesłania bezpośrednio politycznego. Miały
jednak, naturalnie, polityczne znaczenie, jak wszystko w totalitarnym sy-
stemie politycznym, ale ich sens nie był bezpośrednio polityczny. Kniżak
wspomina, że można stawiać tezę odwrotną. Sztuka czeska miała uraz
upolitycznienia sztuki dokonanej przez komunistów po 1948 roku i szu-
kała raczej „alternatywy” niż programu par excellence politycznego. Al-
ternatywa więc nie oznaczała manifestacji politycznej wprost, co nie zna-
czy, że w historycznym rachunku nie należy jej politycznego znaczenia
ignorować. To także odróżnia sztukę czeską (i - dodajmy - szerzej: środ-
kowoeuropejską) tego czasu, od twórczości zachodniej lat sześćdziesią-
tych, bardzo często wprost politycznej, budowanej w oparciu o lewicowy,
czy wręcz lewacki światopogląd82. To przekonanie o nie wprost wyrażanej
polityce, raczej alternatywie wobec oficjalnej, „biurokratycznej” sztuki,
teza o odmienności neoawangardowej czeskiej kultury artystycznej w sto-
sunku do zachodniej, właśnie formułującej często polityczne i ideologicz-
ne cele wprost na gruncie tradycji lewicowej, podziela znacznie szerszy
krąg obserwatorów czeskiej sceny artystycznej, z Jindrichem Chalu-
peckym na czele83.
„Aktual” nie była, rzecz jasna, jedyną grupą poszukującą alternatywnych
form funkcjonowania, choć - z uwagi na osobę - Kniżaka i jego między-
80 Cyt. za: P. Morganova, Czech Action Art in the 1960s Press, (w:) Akce, Slouo, Po-
hyb, Prostor/ Action, Word, Mouement, Space, op. cit., s. 366.
81 Literatura na temat twórczości Milana Kniżaka jest bardzo obszerna. Także sam
artysta wielokrotnie wypowiadał się na swój i swojej sztuki temat. Por. m.in.: M. Kniżak,
Nouy raj [New Paradise], Pralia: Manes & Umeleckoprumyslove muzeum, 1996.
82 M. Kniżak, Odpouedi na otazky galerie vytvarneho umeni v Litomericich, (w:) Noud
Citliuost, red. J. Hlavacek, Litomerice: Galerie vytvarnehe umeni, 1994 [tom zawierający
teksty], s. 8-9.
83 J. Chalupecky,Nove umeni w Cechach, Praha: H & H, 1994.
PIOTR PIOTROWSKI
NOWANIA, NADWYRĘŻANIA NERWÓW, PERSWADOWANIA, MAKSYMAL-
NEGO PERSWADOWANIA, ZNISZCZENIA SZTUKI PRZYJEMNEJ I ŁASKO-
CZĄCEJ. Produkcja obrazów i rzeźb przeznaczonych do dekoracji wnętrz, senty-
mentalnych jęków dla sal koncertowych, nie jest już potrzebna80.
- głosił manifest grupy ogłoszony w pierwszym numerze pisma Tvar
w 1965 roku. Rok wcześniejsza akcja grupy ,,Ąktualne” po Novetn Suete
antycypowała ten manifest (ił. 44). Grupa artystów i zaproszonych gości
spacerowała po tej słynnej okolicy, wówczas nieco mniej uroczej i mniej
odwiedzanej niż dzisiaj, napotykając co jakiś czas niezwykłe zdarzenia:
a to wiszące na lampie szmaty, a to leżącego na ziemi kontrabasistę, a to
znane z poprzednich indywidualnych realizacji artysty „przypadkowo”
znajdujące się na ulicy przedmioty itp.81
Tego rodzaju działania, wymierzone w oficjalną (i nie tylko) kulturę
artystyczną, wymierzone w bezmyślność codzienności i wszelkie konwen-
cje postępowania, nie niosły przesłania bezpośrednio politycznego. Miały
jednak, naturalnie, polityczne znaczenie, jak wszystko w totalitarnym sy-
stemie politycznym, ale ich sens nie był bezpośrednio polityczny. Kniżak
wspomina, że można stawiać tezę odwrotną. Sztuka czeska miała uraz
upolitycznienia sztuki dokonanej przez komunistów po 1948 roku i szu-
kała raczej „alternatywy” niż programu par excellence politycznego. Al-
ternatywa więc nie oznaczała manifestacji politycznej wprost, co nie zna-
czy, że w historycznym rachunku nie należy jej politycznego znaczenia
ignorować. To także odróżnia sztukę czeską (i - dodajmy - szerzej: środ-
kowoeuropejską) tego czasu, od twórczości zachodniej lat sześćdziesią-
tych, bardzo często wprost politycznej, budowanej w oparciu o lewicowy,
czy wręcz lewacki światopogląd82. To przekonanie o nie wprost wyrażanej
polityce, raczej alternatywie wobec oficjalnej, „biurokratycznej” sztuki,
teza o odmienności neoawangardowej czeskiej kultury artystycznej w sto-
sunku do zachodniej, właśnie formułującej często polityczne i ideologicz-
ne cele wprost na gruncie tradycji lewicowej, podziela znacznie szerszy
krąg obserwatorów czeskiej sceny artystycznej, z Jindrichem Chalu-
peckym na czele83.
„Aktual” nie była, rzecz jasna, jedyną grupą poszukującą alternatywnych
form funkcjonowania, choć - z uwagi na osobę - Kniżaka i jego między-
80 Cyt. za: P. Morganova, Czech Action Art in the 1960s Press, (w:) Akce, Slouo, Po-
hyb, Prostor/ Action, Word, Mouement, Space, op. cit., s. 366.
81 Literatura na temat twórczości Milana Kniżaka jest bardzo obszerna. Także sam
artysta wielokrotnie wypowiadał się na swój i swojej sztuki temat. Por. m.in.: M. Kniżak,
Nouy raj [New Paradise], Pralia: Manes & Umeleckoprumyslove muzeum, 1996.
82 M. Kniżak, Odpouedi na otazky galerie vytvarneho umeni v Litomericich, (w:) Noud
Citliuost, red. J. Hlavacek, Litomerice: Galerie vytvarnehe umeni, 1994 [tom zawierający
teksty], s. 8-9.
83 J. Chalupecky,Nove umeni w Cechach, Praha: H & H, 1994.