Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (12.2001)

BÓG NIE ZOSTAŁ STRĄCONY

341

wejściem do zakładu wyróżniony został porządnym krawężnikiem. Wszyst-
ko tu wygląda na popękane lub zabrudzone. Przychodzi na myśl łatwy
antysemityzm Encyklopedii Britannica, która informuje czytelników
w roku 1910, iż Witebsk był miastem
starym, z chylącymi się ku upadkowi rezydencjami arystokracji i brudnymi dziel-
nicami żydowskimi, w których Żydzi stanowią połowę mieszkańców. Są tam dwie
katedry, ufundowane kolejno w 1664 i 1777 r. [jak również sześćdziesiąt synagog i
chederów; ale czytelnik Britanniki nie musi o nich wiedzieć]... przemysł rozwinię-
ty w nieznacznym stopniu, klasy biedniejsze utrzymują się z ogrodnictwa, budowy
łodzi i handlu lnem, natomiast kupcy prowadzą ożywione interesy z Rygą, wymie-
niając kukurydzę, len, konopie, tytoń, cukier i drewno21.
Z błota i bruku obok wyniosłego krawężnika heroicznie wybija się
zmasakrowane drzewo, przycięte przez jakiegoś naprawiacza lokomotyw.
Udręczone gałęzie można dojrzeć powyżej górnej krawędzi tablicy propa-
gandowej. Kilka liści nie godzi się, że to koniec. (Ten, kto przycinał, być
może nawet zaopatrzył je w rodzaj tyczek, na których podwiesiłyby się w
swych ostatnich chwilach). Drzewo służyło chyba za drugi stelaż dla tab-
licy propagandowej El Lissitzkiego, a możliwe, że był jeszcze jakiś trzeci,
po prawej stronie. (Prawy brzeg fotografii w ogóle sprawia kłopot, jak
gdyby w pewnym momencie coś nie wyszło z przycięciem czy emulsją -
stąd te brakujące litery ze słowa proizwodstwo? - ale rzeczywiście wyglą-
da na to, że gdzieś tam, wśród kocich łbów, wyłania się jakaś podpora,
może następny betonowy blok, właśnie w miejscu, gdzie obraz się koń-
czy.) Trzy pionowe podpory na tę tablicę to nie byłoby za dużo. Jest cięż-
ka i licha. Sklejka, prawie na pewno.
Sama tablica zapewne już nie istnieje. Pozostała tylko jej fotografia.
Jednak możemy wyrobić sobie pojęcie o jej schemacie kolorystycznym i
może też o zastosowanym materiale, na podstawie podobnego obrazu
olejnego na sklejce - z farbą miejscami bardziej chropawą i pogrubioną
przez dodanie piasku - najwyraźniej wykonanego w tym samym czasie,
który to obraz ostatnio wydobyty został z magazynów Państwowego Mu-
zeum w Baku (il. 2). (Malarze UNOWIS-u przez pewien czas dobrze wy-
chodzili na zakupach rządowych. Obliczono, że państwo nabyło w latach
1918-1920 aż trzydzieści jeden obrazów samego Malewicza22. Można zro-
zumieć, dlaczego w 1924 r. został on uznany przez Art News za „artystę
bolszewickiego”.) Obraz z Baku nosi tytuł Miasto23.
21 Encyclopaedia Britannica, wyd. 11, hasło: Vitebsk, t. 28, s. 146.
22 Zob. Meyer, Marc Chagall, s. 605, przyp. 40.
23 Zob. katalog Guggenheim Museum, The Great Utopia, nr 207, gdzie obraz figuruje
jako „olej i piasek na sklejce, 47x63,5 cm”. Kupiony został przez Urząd Muzealny Narkom-
pros w sierpniu 1920 roku z wystawy UNOWIS-u w Moskwie, opatrzony tytułem Gorod
[miasto] lub może, jak podaje Nisbet, Suprematyzm (Miasto). Zob. Nisbet, Introduction,
s. 48, przyp. 33 oraz katalog Haryard Museums, El Lissitzky, s. 168.