DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Clark, Timothy J.; Czekalski, Stanisław [Übers.]: Bóg nie został strącony
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28180#0366
364
T. J. CLARK
wojskowych i myślał, że nie tylko pracę, ale i generalnie życie społeczeń-
stwa, jeśli to konieczne - można organizować pod bagnetem. Wylewał
swą pogardę na tych marksistów, którzy myśleli, że powrót do niewolnic-
twa może stanowić zagrożenie dla produktywności pracy:
Zmierzamy teraz w stronę takiego typu pracy [Trocki przemawia na Zjeździe
Związków Zawodowych w kwietniu!, która jest społecznie regulowana na bazie
planu ekonomicznego obowiązującego w całym kraju i przymusowego dla każdego
robotnika. To jest podstawa socjalizmu (...) Militaryzacja pracy, w tym fundamen-
talnym znaczeniu, o którym mówiłem, stanowi niezbędną, podstawową metodę or-
ganizacji naszych sił wytwórczych (...) Czy to prawda, że praca przymusowa jest
zawsze nieproduktywna? (...) To najpaskudniejszy i najnędzniejszy liberalny prze-
sąd: niewolnictwo własnościowe także było produktywne (...) Obowiązek pracy
pańszczyźnianej nie był wytworem chorej woli panów feudalnych. Był zjawiskiem
postępowym .
Mienszewik Rafael Abramowicz miał powody, by wstać - tak jak się
wówczas odważył - i powiedzieć: „Nie da się zbudować planowej ekono-
mii w taki sam sposób, jak faraonowie zbudowali swoje piramidy”72.
Zdaję sobie sprawę, że w miarę jak wydłuża się mój katalog instytucji
państwowych, sączy się doń coraz więcej sarkazmu Abramowicza. Nie
jestem jednak pewien, czy chcę albo czy zechciałbym temu zapobiec. Hi-
storia bolszewizmu nie napisana w świetle tego, co zrobiono wówczas
z mienszewikami, anarchistami i Społecznymi Rewolucjonistami jest hi-
storią, która moim zdaniem w ogóle nie jest w stanie uchwycić cech swego
przedmiotu. Fantazje na temat centralizacji i kontroli w sferze ekono-
micznej są odpowiednikiem - może ideologicznym produktem - wszyst-
kiego-tylko-nie-fantazji w sferze polityki. Cze-ka zainstalowała się wcześ-
niej niż narodowa sieć elektryczna. Albo, mówiąc bardziej konkretnie,
łatwiej jest zbyć komisarza, który się z wami nie zgadza, niż delegata
z lokalnej Rady.
Jest zupełnie oczywiste - stwierdza Bucharin w Ekonomice okresu przejściowego —
że ten element przymusu, który w tym wypadku jest samoprzymusem klasy ro-
botniczej, rodząc się w skrystalizowanym ośrodku ogarnia coraz bardziej amor-
ficzne i rozproszone peryferie tej klasy. Jest to świadoma sita sprzęgania cząste-
czek klasy robotniczej, która dla niektórych jej kategorii, subiektywnie, stanowi
nacisk zewnętrzny, ale która dla całości klasy robotniczej, obiektywnie, oznacza jej
przyspieszoną samoorganizację. (...)
71 Cyt. w: I. Deutscher, The Prophet Armed, Trotsky: 1879-1921 (London 1954),
s. 501. Jak zauważa Deutscher, mowa ta o tyle jest interesująca ze względów historycz-
nych, „że była to chyba jedyna w czasach nowożytnych otwarta próba logicznego uspra-
wiedliwienia pracy przymusowej”.
72 Cyt. w: Deutscher, The Prophet Armed, s. 500.
T. J. CLARK
wojskowych i myślał, że nie tylko pracę, ale i generalnie życie społeczeń-
stwa, jeśli to konieczne - można organizować pod bagnetem. Wylewał
swą pogardę na tych marksistów, którzy myśleli, że powrót do niewolnic-
twa może stanowić zagrożenie dla produktywności pracy:
Zmierzamy teraz w stronę takiego typu pracy [Trocki przemawia na Zjeździe
Związków Zawodowych w kwietniu!, która jest społecznie regulowana na bazie
planu ekonomicznego obowiązującego w całym kraju i przymusowego dla każdego
robotnika. To jest podstawa socjalizmu (...) Militaryzacja pracy, w tym fundamen-
talnym znaczeniu, o którym mówiłem, stanowi niezbędną, podstawową metodę or-
ganizacji naszych sił wytwórczych (...) Czy to prawda, że praca przymusowa jest
zawsze nieproduktywna? (...) To najpaskudniejszy i najnędzniejszy liberalny prze-
sąd: niewolnictwo własnościowe także było produktywne (...) Obowiązek pracy
pańszczyźnianej nie był wytworem chorej woli panów feudalnych. Był zjawiskiem
postępowym .
Mienszewik Rafael Abramowicz miał powody, by wstać - tak jak się
wówczas odważył - i powiedzieć: „Nie da się zbudować planowej ekono-
mii w taki sam sposób, jak faraonowie zbudowali swoje piramidy”72.
Zdaję sobie sprawę, że w miarę jak wydłuża się mój katalog instytucji
państwowych, sączy się doń coraz więcej sarkazmu Abramowicza. Nie
jestem jednak pewien, czy chcę albo czy zechciałbym temu zapobiec. Hi-
storia bolszewizmu nie napisana w świetle tego, co zrobiono wówczas
z mienszewikami, anarchistami i Społecznymi Rewolucjonistami jest hi-
storią, która moim zdaniem w ogóle nie jest w stanie uchwycić cech swego
przedmiotu. Fantazje na temat centralizacji i kontroli w sferze ekono-
micznej są odpowiednikiem - może ideologicznym produktem - wszyst-
kiego-tylko-nie-fantazji w sferze polityki. Cze-ka zainstalowała się wcześ-
niej niż narodowa sieć elektryczna. Albo, mówiąc bardziej konkretnie,
łatwiej jest zbyć komisarza, który się z wami nie zgadza, niż delegata
z lokalnej Rady.
Jest zupełnie oczywiste - stwierdza Bucharin w Ekonomice okresu przejściowego —
że ten element przymusu, który w tym wypadku jest samoprzymusem klasy ro-
botniczej, rodząc się w skrystalizowanym ośrodku ogarnia coraz bardziej amor-
ficzne i rozproszone peryferie tej klasy. Jest to świadoma sita sprzęgania cząste-
czek klasy robotniczej, która dla niektórych jej kategorii, subiektywnie, stanowi
nacisk zewnętrzny, ale która dla całości klasy robotniczej, obiektywnie, oznacza jej
przyspieszoną samoorganizację. (...)
71 Cyt. w: I. Deutscher, The Prophet Armed, Trotsky: 1879-1921 (London 1954),
s. 501. Jak zauważa Deutscher, mowa ta o tyle jest interesująca ze względów historycz-
nych, „że była to chyba jedyna w czasach nowożytnych otwarta próba logicznego uspra-
wiedliwienia pracy przymusowej”.
72 Cyt. w: Deutscher, The Prophet Armed, s. 500.