444

T. J. CLARK

nia, albo nadzieja, że „klasa robotnicza nie ma do zrealizowania żadnych
ideałów”.
Taką mam nadzieję. Ale zadaniem tego rozdziału w żadnym razie nie
było tworzenie podstaw dla przewidywań dotyczących przyszłości, a jedy-
nie wskazanie okropieństw przeszłości - okropieństw modernizacji i tak
wielu starań (nawet najlepszych i najbardziej bezwzględnych), by nowo-
czesność wyobrazić sobie inaczej. Powinniśmy, jak sądzę, wiedzieć o tych
okropnościach i o tym, do czego miały się one przyczynić, jeżeli chcemy
mieć choćby najmniejszą szansę dokonania jakiejkolwiek zmiany. Winni-
śmy poznać prawdziwe oblicze naszego przeciwnika. Dlatego właśnie tab-
lica propagandowa El Lissitzkiego nie przepadnie. Pokazuje nam ona
państwo wykrzykujące przez usta rewolucji. W moim odczuciu ten pod-
wójny obraz należałoby odcisnąć jak pieczęć na naszych czołach, albo na-
szyć na nasze rękawy. Albowiem niezależnie od tego, czy wiek rewolucji
skończył się czy nie, wiek formowania państwa dopiero co się zaczął.

Przełożył Stanisław Czekalski