28

TOMASZ RATAJCZAK

Pałac w Piotrkowie, mimo zastosowania podobnej techniki budowla-
nej oraz stylistyki analogicznej do pozostałych rezydencji królewskich,
różnił się znacznie programem funkcjonalnym, jak i ogólnym typem ar-
chitektonicznym. Omówione wcześniej rezydencje Zygmunta reprezen-
towały typ podłużnego pałacu jednotraktowego, różniąc się między sobą
jedynie liczbą kondygnacji oraz, w przypadku niektórych, sposobem ze-
stawiania w wieloskrzydłowe układy. Organizacja wnętrz w tych rezy-
dencjach oparta była na niezależnych zespołach apartamentów, w skład
których wchodziła ogólnie dostępna sień, izba o charakterze półpublicz-
nym i komnata pełniąca funkcje sypialni, do której dostęp miały jedynie
wybrane osoby. Ten typ układu apartamentowego ukształtował się w XV
wieku i mógł występować w rozmaitych wariantach, np. z większą ilością
izb lub sieni84. Natomiast pałac piotrkowski, zachowując podobną orga-
nizację wnętrz, pomieścił je w strukturze pionowej a nie poziomej, co
w pewnym stopniu ograniczało jego funkcjonalność. Jednak takie roz-
wiązanie stanowiło świadome nawiązanie do typu architektonicznego
zachowującego aktualność przez całe średniowiecze i wyrażającego nad-
rzędność władcy wobec poddanych85. Przykłady pałaców wieżowych moż-
na by mnożyć, jednak w kontekście naszych rozważań wystarczy przy-
pomnieć, że główną siedzibą polskiego władcy na początku XVI wieku
nadal była wieża Kurzej Nogi na Wawelu. Zygmunt, wznosząc w Piotr-
kowie rezydencję w typie wieży, jasno komunikował swoją nadrzędną
pozycję wśród sejmujących stanów86. Pałac piotrkowski stał się jedną z
najważniejszych rezydencji na trasach podróży polskiego króla. Powstał
jako swoista odpowiedź na dokonujący się w tym czasie, ustrojowy prze-
łom ku demokracji szlacheckiej. Polski monarcha został w pewnym sen-
sie zmuszony do regularnych wyjazdów na sejmy, a co za tym idzie do
budowy wygodnej, a jednocześnie nośnej znaczeniowo rezydencji, jeżeli
nadal chciał dzierżyć w swoim ręku ster władzy.
Rezydencje Zygmunta Starego w Krakowie i Wilnie, pałace uloko-
wane na trasach przejazdu pomiędzy obiema stolicami oraz rezydencja
sejmowa w Piotrkowie, były w ówczesnym systemie sprawowania władzy

nowładczych. Na możliwość zebrań senatu w pałacu króla wskazuje współczesny poemat
Krzyckiego, zob. Biblioteka Narodowa w Warszawie, Utwory i listy Krzyckiego, rękopis
z XVI wieku, sygn. III, 3042, k. 21v.
84 A. Rottermund, op. cit., s. 15. W ten sposób zmodyfikowano średniowieczny typ ze-
społu mieszkalnego, składający się z wielkiej sali/sieni oraz wielofunkcyjnej izby.
85 Pierwsza zwróciła na to uwagę: T. Jakimowicz, op. cit., s. 34-37.
86 Ibidem. Należy zwrócić uwagę na to, że pałac piotrkowski był na ogół wykorzysty-
wany przez króla jedynie kilka tygodni w roku, podczas trwania sejmu, stąd nie zacho-
dziła potrzeba wzniesienia obszernej, wieloskrzydłowej rezydencji, zwłaszcza gdy dwór
rozlokowany był w osobnych zabudowaniach.