Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (17.2006)

44

PIOTR KORDUBA

dęli badawczych. Tak więc analiza stylistyczna opiera się w przypadku
nieistniejących bądź zmienionych budynków na dawnych widokach i pla-
nach miast oraz na zazwyczaj pochodzącej sprzed 1939 r. fotografii18.
Jeśli chodzi o pierwszy rodzaj przekazów to ich podstawowym walorem
jest dokumentowanie stanu z epoki19. Sposób oddawania rzeczywistości
w wedutach, polegający raczej na chwytaniu, obszernych fragmentów
zabudowy niż na prezentacji pojedynczych obiektów, ma wartość dwu-
znaczną. Pozwala bowiem na określenie ogólnych cech architektury
mieszkalnej (proporcji, typu zabudowy, kompozycji fasad) i jej relacji
z przestrzenią miasta, ale nie przynosi zbyt wielu informacji detalicz-
nych (szczegóły dekoracji, programy wystroju). Podobnie panoramiczny
pogląd na architekturę mieszkalną dają materiały kartograficzne, choć
trudno lekceważyć ich znaczny poziom szczegółowości w zakresie rodzaju
i typu zabudowy działki, a niekiedy nawet jej wymiarów20.
Świadomości specyfiki przekazu wymaga fotografia. Dla niektórych
miast dysponujemy nawet profesjonalnie wykonanymi dokumentacjami
fotograficznymi sprzed wojennych zniszczeń21, ale pamiętać trzeba, że
w czasie kiedy one powstawały (w większości przypadków pocz. XX w.,
a najczęściej lata 30.), oblicza domów były już wyraźnie przekształcone22.
Stan ów wynikał nie tylko z charakterystycznych dla XIX i XX w. prze-
mian w sposobie użytkowania mieszczańskiej architektury mieszkalnej,
ale także z podjętych już wówczas zabiegów konserwatorskich - najczę-
ściej o bardzo purystycznym charakterze. W wyraźnej dysproporcji do
ilości dokumentacji fotograficznej fasad i elewacji domów, stoi liczba
18 Przykładem katalogu, materiałów ikonograficznych dokumentujących przemiany
wybranej przestrzeni miejskiej i jej zabudowy jest praca J. Banach, Ikonografia Rynku
Głównego w Krakowie, Kraków 1998.
19 Np. M. Deisch, 50 Prospecte von Danzig, Danzig 1765; Z. Jakrzewska-Snieżko,
Gdańsk w dawnych rycinach, Wrocław 1980; eadem, Gdańsk na dziewiętnastowiecznych
rycinach J.K. Schultza, „Rocznik Gdański”, XLVII, 1987, s. 5-19; Toruń i miasta Ziemi
Chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera z pierwszej połowy XVIII wieku
(tzw. album Steinera), red. M. Biskup, Toruń 1998; R. Len, Fryderyka Bernarda Wernera
„Topografia Wrocławia”, Wrocław 1997; Friedrich Bernhard Werner (1690-1776). Życie
i twórczość - Leben und Werk, red. J. Harasimowicz, A. Marsch, Legnica 2004.
20 Szczególnie ciekawe są plany aksonometryczno-perspektywiczne dla Gdańska plan
A. Moliera (?) z ok. 1600 r. w zbiorach Kriegsarkivet w Sztokholmie oraz dla Wrocławia
plan B. Weinera z 1562 r. w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Jeśli cho-
dzi o wymiary działek, to takowe zostały naniesione np. na plan wodociągów miejskich
Gdańska z 1700 r., Archiwum Państwowe w Gdańsku (dalej APG), V/16-5.
21 Np. dla Gdańska J. Deurera, APG, 1629; dla Krakowa np. seria zdjęć Ignacego
Kriegera; dla Poznania S. R. Ulatowskiego, por. M. Szymanowicz, Poznań w fotografii
Romana Stefana Ulatowskiego, kat. wyst., Poznań 2004.
22 E. Volmar, Danzigs Bauwerke und ihre Wiederherstellung, Danzig 1940; M. Luboc-
ka-Hoffman, Miasta historyczne zachodniej i północnej Polski. Zniszczenia i programy od-
budowy, Bydgoszcz 2004.