DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Korduba, Piotr: Z badań nad dawnym domem i zamieszkiwaniem mieszczańskim w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0048
46
PIOTR KORDUBA
Spośród źródeł pisanych najcenniejsze dla badań nad domem są dwa
rodzaje dokumentów. Należą do nich księgi podatkowe, a także inwenta-
rze mienia, testamenty oraz wizje domów. Wśród pierwszych najczęściej
badane są księgi gruntowe oraz inne materiały rejestrujące podatki
związane z domem29, jak również dokumenty miejskich urzędów, w któ-
rych prowadzono sprawy własnościowe30. Dają one nie tylko informacje
o właścicielach nieruchomości, ale także o niej samej (np. rodzaj podatku
a typ działki). Pozostałe źródła pisane, a więc inwentarze mienia, testa-
menty i wizje domów stanowią jak dotąd głównie bazę źródłową dla hi-
storii kultury materialnej31. Prowadzone przez przedstawicieli tej dyscy-
pliny intensywne i wieloletnie studia nad nimi ujawniają wypracowane,
ale zarazem specyficzne do nich podejście. Stawiając za cel określenie
mienia wybranej grupy społecznej bądź próbując przybliżyć jej codzien-
ność na podstawie posiadanych mobiliów, za szczególnie pożądane cechy
inwentarzy, testamentów uznaje się precyzyjne spisy przedmiotów,
a przede wszystkim ich otaksowanie. Tymczasem w badaniach nad do-
mem istotne są dokumenty, które obrazują stan posiadania w kontekście
zamieszkiwanej przestrzeni. Walor taki posiadają teksty zbudowane
w oparciu o topografię domu, a więc wymieniające zgromadzone sprzęty
według kolejności lustrowanych pomieszczeń32. Umiejętne wyzyskanie
tego rodzaju źródeł przynosi dalece ciekawsze efekty niż ogólna rekon-
strukcja wyposażenia. Po pierwsze bezcenna może okazać się analiza ich
warstwy leksykalnej, przede wszystkim w zakresie nazw pomieszczeń, co
wraz z uwzględnieniem wyposażenia prowadzi do sprecyzowania funkcji
poszczególnych wnętrz oraz całego domu. Inwentarze, które zawierają
wyjątkowo dokładne informacje dotyczące np. miejsca rozmieszczenia
sprzętów w topografii pojedynczych pomieszczeń, umożliwiają nawet
określenie specjalizacji poszczególnych części wnętrza33. O modyfika-
29 Możliwości badawcze tego rodzaju źródeł pokazują: Z. Maciakowska, op. cit.; U. So-
wina, Średniowieczny dom..., s. 10-31.
30 O czym szerzej U. Sowina, Średniowieczny dom...
31 Taka jest baza źródłowa badań prezentowanych w czasopiśmie „Kwartalnik Histo-
rii Kultury Materialnej” (dalej „KHKM”).
32 M.L. Pellus-Kaplan, Raumgefiige und Raumnutzungen in Liibecker Hauser nach
den Inuentaren des 16., 17. und 18. Jahrhunderts, (w:) Ausstattungen Liibecker Wohn-
hauser. Raumnutzung, Malereien und Biicher im Spdtmittelalter und in der friihen
Neuzeit, Hrsg. M. Eickhólter, R. Hammel-Kiesow, Neumunster 1993, s. 11-39; R. Reich-
stein, Inuentare ais Quelle fur die Hausforschung, „Jahrbuch fur Hausforschung”, 35,
1984/1986, s. 201-213.
33 Np. dla Lubeki, M.L. Pellus-Kaplan, Raumgefiige...-, eadem, Liibecker Inuentare
des 16.-18. Jahrhunderts und ihre rechtliche Grundlage. Chancen der Auswertung, (w:)
Wege zur Erforschung stadtischer Hauser und Hófe. Beitrage zur facherilbergreifenden
Zusammenarbeit am Beispiel Lilbecks im Spatmittalter und in der friihen Neuzeit, Hrsg.
R. Hammel-Kiesow, t. I, Neumunster 1993, s. 279-326.
PIOTR KORDUBA
Spośród źródeł pisanych najcenniejsze dla badań nad domem są dwa
rodzaje dokumentów. Należą do nich księgi podatkowe, a także inwenta-
rze mienia, testamenty oraz wizje domów. Wśród pierwszych najczęściej
badane są księgi gruntowe oraz inne materiały rejestrujące podatki
związane z domem29, jak również dokumenty miejskich urzędów, w któ-
rych prowadzono sprawy własnościowe30. Dają one nie tylko informacje
o właścicielach nieruchomości, ale także o niej samej (np. rodzaj podatku
a typ działki). Pozostałe źródła pisane, a więc inwentarze mienia, testa-
menty i wizje domów stanowią jak dotąd głównie bazę źródłową dla hi-
storii kultury materialnej31. Prowadzone przez przedstawicieli tej dyscy-
pliny intensywne i wieloletnie studia nad nimi ujawniają wypracowane,
ale zarazem specyficzne do nich podejście. Stawiając za cel określenie
mienia wybranej grupy społecznej bądź próbując przybliżyć jej codzien-
ność na podstawie posiadanych mobiliów, za szczególnie pożądane cechy
inwentarzy, testamentów uznaje się precyzyjne spisy przedmiotów,
a przede wszystkim ich otaksowanie. Tymczasem w badaniach nad do-
mem istotne są dokumenty, które obrazują stan posiadania w kontekście
zamieszkiwanej przestrzeni. Walor taki posiadają teksty zbudowane
w oparciu o topografię domu, a więc wymieniające zgromadzone sprzęty
według kolejności lustrowanych pomieszczeń32. Umiejętne wyzyskanie
tego rodzaju źródeł przynosi dalece ciekawsze efekty niż ogólna rekon-
strukcja wyposażenia. Po pierwsze bezcenna może okazać się analiza ich
warstwy leksykalnej, przede wszystkim w zakresie nazw pomieszczeń, co
wraz z uwzględnieniem wyposażenia prowadzi do sprecyzowania funkcji
poszczególnych wnętrz oraz całego domu. Inwentarze, które zawierają
wyjątkowo dokładne informacje dotyczące np. miejsca rozmieszczenia
sprzętów w topografii pojedynczych pomieszczeń, umożliwiają nawet
określenie specjalizacji poszczególnych części wnętrza33. O modyfika-
29 Możliwości badawcze tego rodzaju źródeł pokazują: Z. Maciakowska, op. cit.; U. So-
wina, Średniowieczny dom..., s. 10-31.
30 O czym szerzej U. Sowina, Średniowieczny dom...
31 Taka jest baza źródłowa badań prezentowanych w czasopiśmie „Kwartalnik Histo-
rii Kultury Materialnej” (dalej „KHKM”).
32 M.L. Pellus-Kaplan, Raumgefiige und Raumnutzungen in Liibecker Hauser nach
den Inuentaren des 16., 17. und 18. Jahrhunderts, (w:) Ausstattungen Liibecker Wohn-
hauser. Raumnutzung, Malereien und Biicher im Spdtmittelalter und in der friihen
Neuzeit, Hrsg. M. Eickhólter, R. Hammel-Kiesow, Neumunster 1993, s. 11-39; R. Reich-
stein, Inuentare ais Quelle fur die Hausforschung, „Jahrbuch fur Hausforschung”, 35,
1984/1986, s. 201-213.
33 Np. dla Lubeki, M.L. Pellus-Kaplan, Raumgefiige...-, eadem, Liibecker Inuentare
des 16.-18. Jahrhunderts und ihre rechtliche Grundlage. Chancen der Auswertung, (w:)
Wege zur Erforschung stadtischer Hauser und Hófe. Beitrage zur facherilbergreifenden
Zusammenarbeit am Beispiel Lilbecks im Spatmittalter und in der friihen Neuzeit, Hrsg.
R. Hammel-Kiesow, t. I, Neumunster 1993, s. 279-326.