DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Korduba, Piotr: Z badań nad dawnym domem i zamieszkiwaniem mieszczańskim w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0073
Z BADAŃ NAD DAWNYM DOMEM I ZAMIESZKIWANIEM MIESZCZAŃSKIM W POLSCE
71
kowo przestrzeni - tylnej części działki. Wprowadzenie bocznych oficyn
w okresie nowożytnym pozwoliło najpierw na przeniesienie w ich obszar
części kuchennej i uwolnienie tym samym od tej funkcji domu frontowe-
go oraz na umieszczenie w nich dodatkowych pokojów mieszkalnych123.
Kolejnym etapem była nadbudowa oficyny i domu tylnego, co najczęściej
wiązało się z włączeniem znajdujących się tu pomieszczeń w funkcjonal-
ną przestrzeń domu frontowego124. Pokoje mieszkalne, które zajmowały
dotychczas ten poziom były przenoszone na wyższe, nadbudowane kon-
dygnacje. Jeśli wierzyć relacji z początku XIX w., codzienne życie gdań-
skiego domu koncentrowało się wówczas w pokojach tylnych zabudowań,
a dom frontowy służył jako okazjonalnie wykorzystywana, reprezenta-
cyjna przestrzeń125.
Z przemianami tymi wiązał się drugi kierunek zmian gdańskiego
domu - zwiększanie wewnętrznej dostępności. I w tym przypadku jego
podłożem była aktualna, społeczna kondycja patrycjatu. Zmniejszające
się znaczenie tej grupy w rządach nad miastem i co za tym idzie dezinte-
gracja zapośredniczonej przez miejskie godności jej tożsamości powodo-
wały, że patrycjat ze schyłkowego okresu epoki nowożytnej, to już nie
wspólnota, a kilka rodzin o zbliżonym modelu życia126. Brak porówny-
walnej z wcześniejszą aktywności na polu ogólnomiejskim oraz koncen-
tracja na sprawach rodziny, własnych zainteresowań, czyniły z domu
patrycjusza zamkniętą przed światem zewnętrznym siedzibę, a zarazem
otwarte dla domowników - w swej wewnętrznej strukturze - mieszka-
nie. W praktyce, wiązało się to z poszerzeniem mieszkalnej przestrzeni
domu, przede wszystkim w obszarze pierwszego piętra i niespotykanej
wcześniej kumulacji zarówno codziennego jak okazjonalnego życia na
tym poziomie. Wzrost znaczenia pierwszego piętra zmuszał do ułatwie-
nia dostępu do tej kondygnacji, co spowodowało osłabienie reglamentacji
jego dostępności i znalazło wyraz w przestrzennych i funkcjonalnych
przemianach sieni.
123 Domy średniowieczne miały kuchnię ulokowaną zapewne w sieni oraz nie posia-
dały oficyn tylnych, J. Ciemnołoński, R. Massalski, J. Stankiewicz, Notatki o odkryciach
architektonicznych na terenie Gdańska, „Rocznik Gdański”, 14, 1955, s. 429-452.
124 H. Domańska, op. cit., s. 17.
125 F.C.G. von Duisburg, Danzig, eine Skizze in Briefen, Amsterdam-Hamburg 1808,
s. 43.
126 Znamiennym reprezentantem patrycjatu gdańskiego 2. poi. XVIII w. był Jan
Uphagen. Choć pełnił on urząd rajcy to znany jest w mniejszym stopniu ze swej municy-
palnej działalności, jak chociażby wspomniani Bartłomiej Schachmann i Jan Speymann
(por. przypis nr 121), a szerzej z prywatnych zainteresowań i pasji kolekcjonersko-nau-
kowych, które z życiem publicznym wiele wspólnego nie miały. Ogólnie o gdańskim społe-
czeństwie tego czasu zob. E. Cieślak, Konflikty polityczne i społeczne w Gdańsku w poło-
wie XVIII wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków 1972.
71
kowo przestrzeni - tylnej części działki. Wprowadzenie bocznych oficyn
w okresie nowożytnym pozwoliło najpierw na przeniesienie w ich obszar
części kuchennej i uwolnienie tym samym od tej funkcji domu frontowe-
go oraz na umieszczenie w nich dodatkowych pokojów mieszkalnych123.
Kolejnym etapem była nadbudowa oficyny i domu tylnego, co najczęściej
wiązało się z włączeniem znajdujących się tu pomieszczeń w funkcjonal-
ną przestrzeń domu frontowego124. Pokoje mieszkalne, które zajmowały
dotychczas ten poziom były przenoszone na wyższe, nadbudowane kon-
dygnacje. Jeśli wierzyć relacji z początku XIX w., codzienne życie gdań-
skiego domu koncentrowało się wówczas w pokojach tylnych zabudowań,
a dom frontowy służył jako okazjonalnie wykorzystywana, reprezenta-
cyjna przestrzeń125.
Z przemianami tymi wiązał się drugi kierunek zmian gdańskiego
domu - zwiększanie wewnętrznej dostępności. I w tym przypadku jego
podłożem była aktualna, społeczna kondycja patrycjatu. Zmniejszające
się znaczenie tej grupy w rządach nad miastem i co za tym idzie dezinte-
gracja zapośredniczonej przez miejskie godności jej tożsamości powodo-
wały, że patrycjat ze schyłkowego okresu epoki nowożytnej, to już nie
wspólnota, a kilka rodzin o zbliżonym modelu życia126. Brak porówny-
walnej z wcześniejszą aktywności na polu ogólnomiejskim oraz koncen-
tracja na sprawach rodziny, własnych zainteresowań, czyniły z domu
patrycjusza zamkniętą przed światem zewnętrznym siedzibę, a zarazem
otwarte dla domowników - w swej wewnętrznej strukturze - mieszka-
nie. W praktyce, wiązało się to z poszerzeniem mieszkalnej przestrzeni
domu, przede wszystkim w obszarze pierwszego piętra i niespotykanej
wcześniej kumulacji zarówno codziennego jak okazjonalnego życia na
tym poziomie. Wzrost znaczenia pierwszego piętra zmuszał do ułatwie-
nia dostępu do tej kondygnacji, co spowodowało osłabienie reglamentacji
jego dostępności i znalazło wyraz w przestrzennych i funkcjonalnych
przemianach sieni.
123 Domy średniowieczne miały kuchnię ulokowaną zapewne w sieni oraz nie posia-
dały oficyn tylnych, J. Ciemnołoński, R. Massalski, J. Stankiewicz, Notatki o odkryciach
architektonicznych na terenie Gdańska, „Rocznik Gdański”, 14, 1955, s. 429-452.
124 H. Domańska, op. cit., s. 17.
125 F.C.G. von Duisburg, Danzig, eine Skizze in Briefen, Amsterdam-Hamburg 1808,
s. 43.
126 Znamiennym reprezentantem patrycjatu gdańskiego 2. poi. XVIII w. był Jan
Uphagen. Choć pełnił on urząd rajcy to znany jest w mniejszym stopniu ze swej municy-
palnej działalności, jak chociażby wspomniani Bartłomiej Schachmann i Jan Speymann
(por. przypis nr 121), a szerzej z prywatnych zainteresowań i pasji kolekcjonersko-nau-
kowych, które z życiem publicznym wiele wspólnego nie miały. Ogólnie o gdańskim społe-
czeństwie tego czasu zob. E. Cieślak, Konflikty polityczne i społeczne w Gdańsku w poło-
wie XVIII wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków 1972.