DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Radomska, Magdalena: W kierunku tłumaczenia żartu: pomiędzy kierunkiem, kodem i kontekstem w sztuce neoawangardy węgierskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0195
W KIERUNKU TŁUMACZENIA ŻARTU
193
kształtowane jest bowiem przez nowy kontekst. Jeśli zgodzić się, że sy-
tuacja polityczna i cenzura były dla artystów węgierskich jedynie prze-
szkodą w tworzeniu sztuki takiej, jak sztuka artystów Zachodniej Euro-
py, sztuka węgierska jest w poważnym kłopocie. Od kiedy bowiem
„major” ustąpił jej pierwszeństwa, konieczności polityczne jawią się jako
wybory artystyczne. Raz uwikłany w pułapkę „konieczności” Tót, prze-
skakuje także miejsce po cieniu transformatora, niezmiennie abstrahu-
jąc w wyborze od wyboru. Dzieła artystów węgierskich, skonfrontowane
z kryterium artystycznym, zdolne są mu sprostać. Zdolność ta, podobnie
jak indolencja Tóta, musi być konsekwencją pierwotnej świadomości
artystów, postrzegania sytuacji kontekstu oraz kodu nie jako natural-
nych, lecz konwencjonalnych. Z tego punktu widzenia cenzura jawi się
jako istotny element ich twórczości. Niemożliwe jest bowiem oddzielenie
cenzury od sztuki, kreowanej w jej obliczu na podobieństwo „czarnych
monochromów” Tóta. Komunikat artystyczny, z drugiej strony, nie dąży
także do zanurzenia się w dyskursie zachodnim, które jawi się raczej
jako próba utopienia go w beczce z deszczówką. Świadomy, wzbogacony
o relatywizm, twórczo interpretujący kontekst i zastane kody, komuni-
kat, choć zapewne zawsze z racji linearności historii sztuki odnoszony
będzie do zachodniego „oryginału”, przyjmuje raczej formę tłumaczenia
owego „oryginału” niźli jego kopii, które to tłumaczenie podobnie jak tłu-
maczenie „żartu”, domaga się zatem poważnej analizy, nie zaś koniecz-
nej pointy.
TOWARDS TRANSLATING JOKES. CURRENT, CODĘ, AND CONTEXT
IN HUNGARIAN NEO-AYANT-GARDE ART
Summary
The present article has been inspired by Geza Ottlik’s comparison of the effort
to translate the works of the foremost Hungarian neo-avant-gardist, Miklos Erdely,
to translating jokes. In order not to cancel the joke by reducing its subject matter to
the punchline, thus creating an illusion of understanding, such an effort must ap-
proach the categories of translating.
The objects of the present analysis are works which apparently remain intelli-
gible in the key terms of Western art history, particularly those which reduce spe-
cific artistic phenomena to the labels of acknowledged trends. The main emphasis
falls upon the achievement of Miklos Erdely, which is most characteristic of the
Hungarian’neo-avant-garde. The structure of the sign, which Erdely constructs in a
Moebius strip manner of the de Saussurean sheet of paper, integrates his artistic
193
kształtowane jest bowiem przez nowy kontekst. Jeśli zgodzić się, że sy-
tuacja polityczna i cenzura były dla artystów węgierskich jedynie prze-
szkodą w tworzeniu sztuki takiej, jak sztuka artystów Zachodniej Euro-
py, sztuka węgierska jest w poważnym kłopocie. Od kiedy bowiem
„major” ustąpił jej pierwszeństwa, konieczności polityczne jawią się jako
wybory artystyczne. Raz uwikłany w pułapkę „konieczności” Tót, prze-
skakuje także miejsce po cieniu transformatora, niezmiennie abstrahu-
jąc w wyborze od wyboru. Dzieła artystów węgierskich, skonfrontowane
z kryterium artystycznym, zdolne są mu sprostać. Zdolność ta, podobnie
jak indolencja Tóta, musi być konsekwencją pierwotnej świadomości
artystów, postrzegania sytuacji kontekstu oraz kodu nie jako natural-
nych, lecz konwencjonalnych. Z tego punktu widzenia cenzura jawi się
jako istotny element ich twórczości. Niemożliwe jest bowiem oddzielenie
cenzury od sztuki, kreowanej w jej obliczu na podobieństwo „czarnych
monochromów” Tóta. Komunikat artystyczny, z drugiej strony, nie dąży
także do zanurzenia się w dyskursie zachodnim, które jawi się raczej
jako próba utopienia go w beczce z deszczówką. Świadomy, wzbogacony
o relatywizm, twórczo interpretujący kontekst i zastane kody, komuni-
kat, choć zapewne zawsze z racji linearności historii sztuki odnoszony
będzie do zachodniego „oryginału”, przyjmuje raczej formę tłumaczenia
owego „oryginału” niźli jego kopii, które to tłumaczenie podobnie jak tłu-
maczenie „żartu”, domaga się zatem poważnej analizy, nie zaś koniecz-
nej pointy.
TOWARDS TRANSLATING JOKES. CURRENT, CODĘ, AND CONTEXT
IN HUNGARIAN NEO-AYANT-GARDE ART
Summary
The present article has been inspired by Geza Ottlik’s comparison of the effort
to translate the works of the foremost Hungarian neo-avant-gardist, Miklos Erdely,
to translating jokes. In order not to cancel the joke by reducing its subject matter to
the punchline, thus creating an illusion of understanding, such an effort must ap-
proach the categories of translating.
The objects of the present analysis are works which apparently remain intelli-
gible in the key terms of Western art history, particularly those which reduce spe-
cific artistic phenomena to the labels of acknowledged trends. The main emphasis
falls upon the achievement of Miklos Erdely, which is most characteristic of the
Hungarian’neo-avant-garde. The structure of the sign, which Erdely constructs in a
Moebius strip manner of the de Saussurean sheet of paper, integrates his artistic