DOI Heft:
Polemiki
DOI Artikel:Bałus, Wojciech: Jak się polemizuje młotem (hermeneutycznym)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0392
390
WOJCIECH BAŁUS
Zgadzam się z takim pojmowaniem obrazu. Jednocześnie jestem prze-
konany, że skrótowy opis procesu twórczego, dokonany przez Brótjego,
pomija jeden niezwykle ważny aspekt. Zwrócił na niego uwagę w książce
Dialektyka twórczości Władysław Stróżewski. Pisał on: „początek proce-
su «nastawiony» jest na jego koniec”6. Artysta zatem malując, realizuje
zamierzony cel. Nie oznacza to wcale, że koniec procesu twórczego w peł-
ni zdeterminowany jest przez początek. „W aspekcie rozgrywającego się
właśnie procesu ani początek, ani koniec nie są w swej istotnej treści
ustalone w sposób całkowicie jednoznaczny. Jeśli gdziekolwiek, to właś-
nie tu teza o istoczeniu się istoty znajduje swe najpełniejsze potwierdze-
nie: w trakcie procesu twórczego działania dzieło staje się w swej istocie,
która na początku procesu mogła być jedynie częściowo przewidziana”7.
Artysta stawia sobie pewien cel - stawia go sam lub stawia mu go za-
mawiający. Cel ten może być różny: wewnątrzobrazowe, abstrakcyjne
dociekanie istoty harmonii barw lub geometrycznej zabudowy płótna,
oddanie nastroju lub uczuć, ukazanie sceny religijnej, pejzażu, czy jakiej-
kolwiek innej anegdoty. W każdym jednak przypadku zabudowa płasz-
czyzny obrazu podejmowana będzie ze względu na to zadanie i dzięki
temu zawsze pojawi się w gotowym dziele jako „tematyzowana”. I choć
w trakcie pracy nastąpić mogą nawet daleko idące korekty czy zmiany
pierwotnej koncepcji oraz ulepszenia wynikające z roszczeń stawianych
przez płaszczyznę obrazu, idea dzieła stale kierować będzie działaniami
artysty. Pisałem o tym w ostatnim tekście Figur losu (s. 190-195). Ozna-
cza to, że np. analizując płótna Matisse’a odnajdziemy w przedstawio-
nym świecie realizację celów malarza: prymat konstrukcji formalnej,
a w doborze kolorów „nierealistyczne” dążenie do wewnętrznej harmonii,
natomiast zabiegi formalne nigdy nie wysuną się na plan pierwszy w
dziełach nazareńczyków. Na zgodność celu pracy twórczej z zastosowa-
nymi środkami zwracali uwagę sami artyści. Przywołany Matisse za-
uważał: „Nie można rozpatrywać celu malarza w oderwaniu od jego ma-
larskich środków, a środki malarskie muszą być tym pełniejsze (co nie
znaczy, że bardziej skomplikowane), im głębsza jest jego myśl. Nie je-
stem w stanie rozgraniczyć odczuwania życia i sposobu, w jaki to wyra-
żam”8. Budowa obrazu i zastosowane środki wyrazu artystycznego służą
więc zgodnie ukazaniu idei dzieła, są uzewnętrznieniem wewnętrznej
intencji twórcy. Dlatego analizy struktury używam jako narzędzia służą-
cego do docierania do intencji dzieła, będącej zmaterializowaną na płót-
6 W. Stróżewski, Dialektyka twórczości, Kraków 1983, s. 231.
7 Ibidem, s. 231-232.
8 Cyt. za: C. Geertz, Sztuka jako system kulturowy, (w:) tegoż, Wiedza lokalna. Dalsze
eseje z zakresu antropologii interpretatywnej, tłum. D. Wolska, Kraków 2005, s. 103.
WOJCIECH BAŁUS
Zgadzam się z takim pojmowaniem obrazu. Jednocześnie jestem prze-
konany, że skrótowy opis procesu twórczego, dokonany przez Brótjego,
pomija jeden niezwykle ważny aspekt. Zwrócił na niego uwagę w książce
Dialektyka twórczości Władysław Stróżewski. Pisał on: „początek proce-
su «nastawiony» jest na jego koniec”6. Artysta zatem malując, realizuje
zamierzony cel. Nie oznacza to wcale, że koniec procesu twórczego w peł-
ni zdeterminowany jest przez początek. „W aspekcie rozgrywającego się
właśnie procesu ani początek, ani koniec nie są w swej istotnej treści
ustalone w sposób całkowicie jednoznaczny. Jeśli gdziekolwiek, to właś-
nie tu teza o istoczeniu się istoty znajduje swe najpełniejsze potwierdze-
nie: w trakcie procesu twórczego działania dzieło staje się w swej istocie,
która na początku procesu mogła być jedynie częściowo przewidziana”7.
Artysta stawia sobie pewien cel - stawia go sam lub stawia mu go za-
mawiający. Cel ten może być różny: wewnątrzobrazowe, abstrakcyjne
dociekanie istoty harmonii barw lub geometrycznej zabudowy płótna,
oddanie nastroju lub uczuć, ukazanie sceny religijnej, pejzażu, czy jakiej-
kolwiek innej anegdoty. W każdym jednak przypadku zabudowa płasz-
czyzny obrazu podejmowana będzie ze względu na to zadanie i dzięki
temu zawsze pojawi się w gotowym dziele jako „tematyzowana”. I choć
w trakcie pracy nastąpić mogą nawet daleko idące korekty czy zmiany
pierwotnej koncepcji oraz ulepszenia wynikające z roszczeń stawianych
przez płaszczyznę obrazu, idea dzieła stale kierować będzie działaniami
artysty. Pisałem o tym w ostatnim tekście Figur losu (s. 190-195). Ozna-
cza to, że np. analizując płótna Matisse’a odnajdziemy w przedstawio-
nym świecie realizację celów malarza: prymat konstrukcji formalnej,
a w doborze kolorów „nierealistyczne” dążenie do wewnętrznej harmonii,
natomiast zabiegi formalne nigdy nie wysuną się na plan pierwszy w
dziełach nazareńczyków. Na zgodność celu pracy twórczej z zastosowa-
nymi środkami zwracali uwagę sami artyści. Przywołany Matisse za-
uważał: „Nie można rozpatrywać celu malarza w oderwaniu od jego ma-
larskich środków, a środki malarskie muszą być tym pełniejsze (co nie
znaczy, że bardziej skomplikowane), im głębsza jest jego myśl. Nie je-
stem w stanie rozgraniczyć odczuwania życia i sposobu, w jaki to wyra-
żam”8. Budowa obrazu i zastosowane środki wyrazu artystycznego służą
więc zgodnie ukazaniu idei dzieła, są uzewnętrznieniem wewnętrznej
intencji twórcy. Dlatego analizy struktury używam jako narzędzia służą-
cego do docierania do intencji dzieła, będącej zmaterializowaną na płót-
6 W. Stróżewski, Dialektyka twórczości, Kraków 1983, s. 231.
7 Ibidem, s. 231-232.
8 Cyt. za: C. Geertz, Sztuka jako system kulturowy, (w:) tegoż, Wiedza lokalna. Dalsze
eseje z zakresu antropologii interpretatywnej, tłum. D. Wolska, Kraków 2005, s. 103.