DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Kowalski, Jacek: Gotycka kolegiata w Szamotułach: nieznane dzieje i nowe interpretacje
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.29067#0059
Jacek Kowalski
GOTYCKA KOLEGIATA W SZAMOTUŁACH.
NIEZNANE DZIEJE I NOWE INTERPRETACJE
Od kilku wieków ponad dachami Szamotuł góruje wielka bryła kole-
giaty1. Świątynia ta, mająca prawie pięćdziesiąt metrów długości, pod
względem rozmiarów śmiało może konkurować z katedrami na Wawelu,
w Gnieźnie czy Poznaniu. Drugiej podobnej bazyliki daremnie by szukać
w Wielkopolsce, oczywiście poza obrębem wspomnianych miast stołecz-
nych. Uwagę zwraca zresztą nie tylko jej ogrom i ciekawa powierzchow-
ność. Także i osoby fundatorów. Czyż w obrazie wielkopolskiej architek-
tury doby późnego gotyku nie powinno się mierzyć jej artystycznego
znaczenia miarą podobną, jak pozycję panów Szamotulskich w Króle-
stwie Polskim w tym samym czasie? Tym bardziej zdumiewa fakt, że tak
ważnej i monumentalnej budowli nie poświęcono dotąd odrębnego stu-
dium.
Gdy patrzymy na plan kolegiaty, czy też spoglądamy wzdłuż jej na-
wy głównej - uderzają nas dwie poniekąd sprzeczne jej cechy: klarow-
ność architektonicznej koncepcji i znaczna „chropawość” wykonania.
Wielką koncepcję realizowały podrzędne warsztaty budowlane. Ale
„chropawość” wynika też stąd, że kolegiata nie została zbudowana od
jednego rzutu.
1 Używam zwyczajowej nazwy „kolegiata”, którą określano farę szamotulską od mo-
mentu, gdy w 1423 roku powstało przy niej kolegium misjonarzy. Formalnie kościół ten
uzyskał prawny status kolegiaty dopiero w 1542 roku. Zob. K. Lutyński, Powstanie kapi-
tuły kolegiackiej w Szamotułach, „Poznańskie Studia Teologiczne” 2: 1976, s. 289-303 oraz
T. Jurek, Średniowieczne Szamotuły i ich dziedzice, (w:) Szamotuły. Karty z dziejów mia-
sta 1, „Szamotulskie Zeszyty Muzealne” 1, red. A. Gąsiorowski, Szamotuły 2006, s. 11-64,
o kapitule s. 44, przyp. 92 i s. 45.
GOTYCKA KOLEGIATA W SZAMOTUŁACH.
NIEZNANE DZIEJE I NOWE INTERPRETACJE
Od kilku wieków ponad dachami Szamotuł góruje wielka bryła kole-
giaty1. Świątynia ta, mająca prawie pięćdziesiąt metrów długości, pod
względem rozmiarów śmiało może konkurować z katedrami na Wawelu,
w Gnieźnie czy Poznaniu. Drugiej podobnej bazyliki daremnie by szukać
w Wielkopolsce, oczywiście poza obrębem wspomnianych miast stołecz-
nych. Uwagę zwraca zresztą nie tylko jej ogrom i ciekawa powierzchow-
ność. Także i osoby fundatorów. Czyż w obrazie wielkopolskiej architek-
tury doby późnego gotyku nie powinno się mierzyć jej artystycznego
znaczenia miarą podobną, jak pozycję panów Szamotulskich w Króle-
stwie Polskim w tym samym czasie? Tym bardziej zdumiewa fakt, że tak
ważnej i monumentalnej budowli nie poświęcono dotąd odrębnego stu-
dium.
Gdy patrzymy na plan kolegiaty, czy też spoglądamy wzdłuż jej na-
wy głównej - uderzają nas dwie poniekąd sprzeczne jej cechy: klarow-
ność architektonicznej koncepcji i znaczna „chropawość” wykonania.
Wielką koncepcję realizowały podrzędne warsztaty budowlane. Ale
„chropawość” wynika też stąd, że kolegiata nie została zbudowana od
jednego rzutu.
1 Używam zwyczajowej nazwy „kolegiata”, którą określano farę szamotulską od mo-
mentu, gdy w 1423 roku powstało przy niej kolegium misjonarzy. Formalnie kościół ten
uzyskał prawny status kolegiaty dopiero w 1542 roku. Zob. K. Lutyński, Powstanie kapi-
tuły kolegiackiej w Szamotułach, „Poznańskie Studia Teologiczne” 2: 1976, s. 289-303 oraz
T. Jurek, Średniowieczne Szamotuły i ich dziedzice, (w:) Szamotuły. Karty z dziejów mia-
sta 1, „Szamotulskie Zeszyty Muzealne” 1, red. A. Gąsiorowski, Szamotuły 2006, s. 11-64,
o kapitule s. 44, przyp. 92 i s. 45.