DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Gryska, Agnieszka: "Ornament i zbrodnia" Adolfa Loosa: narodziny tekstu i narodziny mitu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29070#0178
176
AGNIESZKA GRYSKA
zrekonstruować w miarę dokładnie treść wykładu. Ale - co ważne -
w prasie34 pojawiły się dwa sprawozdania z wydarzenia, w których
oprócz przywołanych tez, jakie można by wiązać z kilkoma już w końcu
1909 roku opublikowanymi artykułami Loosa, pojawia się znaczący cy-
tat: „Miarą rozwoju kultury jest zanik ornamentu na przedmiotach
użytkowych", który stał się jedną z bardziej charakterystycznych fraz,
zawartych w treści Omamenta i zbrod?ń. Między innymi na tej podsta-
wie Long dowodzi, że w mniemaniu Loosa tezy berlińskiego wystąpienia
stanowiły osnowę wykładu, który później wygłosił w Wiedniu. Tytuł li-
stopadowej prelekcji - Ahytyba sztabi stosowane/ - Loos wedle Longa
„traktował jako hasło robocze, wymagające zmiany"35, ostatecznie jednak
wykorzystane w Berlinie, z powodu braku konceptu na bardziej chwytli-
wą frazę36.
Według Longa potwierdzeniem faktu, że sam Loos traktował treść
listopadowego berlińskiego wystąpienia jako tożsamą ze styczniowym
wykładem wiedeńskim, jest notatka napisana w związku z przygotowa-
niami do kolejnej prelekcji w Berlinie w marcu 1910. Wynika z niej, że
architekt dawał Berlińczykom do zrozumienia, jakoby podczas swojego
ostatniego pobytu wygłosił wykład pod tytułem Ornament i zbrodnia.
Loos przesłał bowiem do Berlina krótką zapowiedź prasową, rozpoczyna-
jącą się słowami: „Architekt Adolf Loos - znany już z ubiegłorocznego
wykładu pt. Ornament i zbrodnia, który wywołał tak szerokie kontro-
wersje...'^?.
Fakt przesunięcia o kilka miesięcy wstecz premiery wykładu Orna-
ment i zbrodnia w żaden sposób nie uprawomocnia powtarzanej infor-
macji, że esej powstał w roku 1908. Pozwala jednak domniemywać -
zgodnie z założeniem Christophera Longa - że formowanie treści tekstu
mogło mieć charakter procesualny, i ostatecznie zakończone (lub
wstrzymane) zostało dopiero wraz z pierwszą publikacją w roku 1913.
Dla porządku należy jeszcze dodać, że również prawdziwa nie jest
druga z informacji zawartych w przytoczonym fragmencie notatki Loosa,
o wzburzeniu jakie pierwszy wykład berliński rzekomo wywołał wśród
odbiorców. Ani bowiem pierwsza, ani druga prelekcja w Berlinie - któ-
rych publicznością byli ludzie na ogół związani ze środowiskiem arty-
stycznym, osłuchani z podobnymi tezami - kontrowersji nie wzbudziły,
a przynajmniej nie ma żadnych przesłanek świadczących o tym.
34 „Berliner Lokal-Anzeiger", s. 7; „Berlin Boersen-Courier", b.n.s.; oba wydania
z dnia 9 X 1910.
ss Ch. Long, op. cit., s. 202.
33 Ibidem.
3^ Ibidem, s. 204.
AGNIESZKA GRYSKA
zrekonstruować w miarę dokładnie treść wykładu. Ale - co ważne -
w prasie34 pojawiły się dwa sprawozdania z wydarzenia, w których
oprócz przywołanych tez, jakie można by wiązać z kilkoma już w końcu
1909 roku opublikowanymi artykułami Loosa, pojawia się znaczący cy-
tat: „Miarą rozwoju kultury jest zanik ornamentu na przedmiotach
użytkowych", który stał się jedną z bardziej charakterystycznych fraz,
zawartych w treści Omamenta i zbrod?ń. Między innymi na tej podsta-
wie Long dowodzi, że w mniemaniu Loosa tezy berlińskiego wystąpienia
stanowiły osnowę wykładu, który później wygłosił w Wiedniu. Tytuł li-
stopadowej prelekcji - Ahytyba sztabi stosowane/ - Loos wedle Longa
„traktował jako hasło robocze, wymagające zmiany"35, ostatecznie jednak
wykorzystane w Berlinie, z powodu braku konceptu na bardziej chwytli-
wą frazę36.
Według Longa potwierdzeniem faktu, że sam Loos traktował treść
listopadowego berlińskiego wystąpienia jako tożsamą ze styczniowym
wykładem wiedeńskim, jest notatka napisana w związku z przygotowa-
niami do kolejnej prelekcji w Berlinie w marcu 1910. Wynika z niej, że
architekt dawał Berlińczykom do zrozumienia, jakoby podczas swojego
ostatniego pobytu wygłosił wykład pod tytułem Ornament i zbrodnia.
Loos przesłał bowiem do Berlina krótką zapowiedź prasową, rozpoczyna-
jącą się słowami: „Architekt Adolf Loos - znany już z ubiegłorocznego
wykładu pt. Ornament i zbrodnia, który wywołał tak szerokie kontro-
wersje...'^?.
Fakt przesunięcia o kilka miesięcy wstecz premiery wykładu Orna-
ment i zbrodnia w żaden sposób nie uprawomocnia powtarzanej infor-
macji, że esej powstał w roku 1908. Pozwala jednak domniemywać -
zgodnie z założeniem Christophera Longa - że formowanie treści tekstu
mogło mieć charakter procesualny, i ostatecznie zakończone (lub
wstrzymane) zostało dopiero wraz z pierwszą publikacją w roku 1913.
Dla porządku należy jeszcze dodać, że również prawdziwa nie jest
druga z informacji zawartych w przytoczonym fragmencie notatki Loosa,
o wzburzeniu jakie pierwszy wykład berliński rzekomo wywołał wśród
odbiorców. Ani bowiem pierwsza, ani druga prelekcja w Berlinie - któ-
rych publicznością byli ludzie na ogół związani ze środowiskiem arty-
stycznym, osłuchani z podobnymi tezami - kontrowersji nie wzbudziły,
a przynajmniej nie ma żadnych przesłanek świadczących o tym.
34 „Berliner Lokal-Anzeiger", s. 7; „Berlin Boersen-Courier", b.n.s.; oba wydania
z dnia 9 X 1910.
ss Ch. Long, op. cit., s. 202.
33 Ibidem.
3^ Ibidem, s. 204.