DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Rudziński, Piotr: Konstruktywiczna typografia wobec poezji: dwa przykłady
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48709#0051
KONSTRUKTYWISTYCZNA TYPOGRAFIA
karmi, nas
karmią nas
wpychają nura do gardła
pokarm dla ducha!
500 metrowe forychmy
kazań
wyblakłe tasiemce
gazet
słodkie
zjadliwe
bakcyle słów
wpycha nam do gęby
obżarte bractwo
itteraciąt
prezydentów•
ministrów oświaty #
chiny zachodni!
przestańcie truć nas
my nie jesteśmy szczurami!
o bodajbyśmy byli
proletarjackiem rojowiskiem szczurów
moglibyśmy
gryźć
białe
mięsiste
palce
które nam podsuwaj, bez przerwy
na biały
zatruty
proszek
doflam atr<wnxrt8& ., .^ł ..
11. 3. Mieczysław Szczuka, Układ typograficzny strony
[w:] Anatol Stern, Europa.
11. 4. Mieczysław Szczuka, Układ typograficzny strony
[w:] Anatol Stern, Europa.
ływać treści poematu oraz narzuca dostrzegalną , dyscyplinę
^współpracującym" z poezją różnorodnym (między innymi
proweniencji dadaistycznej) elementom plastycznym.
Warto też porównać programy teoretyczne obu artys-
tów. Stern (razem z Aleksandrem Watem) w odezwie Pry-
mitywiści do narodów świata i do Polski6 przede wszystkim
atakuje cywilizację z pozycji antykulturowych, obyczajo-
wych, pacyfistycznych i także artystycznych, prowokacyjnie
okazując uwielbienie dla prymitywu. Pod znakiem prymitywu
występuje zbieżność z teorią Szczuki — utylitarysty i apolo-
gety wysoko rozwiniętej cywilizacji. Według futurystów
istota sztuki tkwi w charakterze cyrkowego widowiska dla
wielkich tłumów, cechy jej zewnętrzność i powszedniość...7. Nie
inaczej, chociaż dużo szerzej i w już nie „pomłodopolskiej"
sytuacji stawiał Szczuka problem sztuki społecznej i utyli-
tarnej.
Wróćmy do wypowiedzi Sterna i Wata. Ich hasło:
zamiast ekstazy — intelekt. Twórczość świadoma i celowa —
zbieżne jest z drugim punktem programowego tekstu Szczuki
Pt. Co to jest konstruktywizm?: Nie wypowiadanie swych oso-
bistych przeżyć i nastrojów, lecz szukanie praktycznego zasto-
sowania dla popędu twórczego8. A więc niemal wspólne zmaganie
się z pozostałościami silnej tradycji sztuki z przełomu wieków.
Szczuka w swoim programie nie Wypowiada się o typografii
szczegółowo, stawia jednak drukarstwo na pierwszym miejscu
obok budownictwa i filmu. Za to u Sterna i Wata czytamy,
że słowa mają swój rysunek i barwę, zajmują miejsce w prze-
strzeni: główne wartości książki — to format i druk jej, po nich
dopiero — treść, dlatego poeta winien być zarazem zecerem
i introligatorem swej książki9. Nie ulega wątpliwości, że celem
tych założeń było ćpater les bourgeois, ale nie tylko. Świadczą
o tym wymownie graficzne opracowania pierwszych futurys-
tycznych tomików.
Przytoczone wypowiedzi dotyczą oczywiście tylko naj-
ważniejszych punktów wspólnych dla tendencji leprezento-
wanych przez Szczukę i Sterna. Punktów tych bylo więcej,
dzięki czemu powstała baza dla tak harmonijnej współpracy
przy wydaniu Europy.
W przypadku Z ponad poeta i malarz są sobie bliżsi
„programowo". W roku 1927 autor Dualizmu i unizmu
6 A. STERN, A. WAT, Prymitywiści do narodów świata i do Polski,
cyt. za: Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki. Wstęp i komentarz
Z. JAROSIŃSKI, wybór tekstów H. ZAWORSKA, Wrocław 1978, s.
3—6.
'Ibidem, 8. 4.
8 M. SZCZUKA, Co to jest konstruktywizm, cyt. za: Constructioism
in Poland 1923—1936. Blok, Praesens, „a.r.". Katalog wystawy w Museum
Folkwang Essen i Rijksmuseum Króller-Muller Otterlo, maj—wrzesień
1973, s. 79. Ten sam tekst drukowany pt. Czego chce Blok, „Reflektor",
1925, nr 2, s. 68.
9 STERN, WAT, o.c., s. 6.
45
karmi, nas
karmią nas
wpychają nura do gardła
pokarm dla ducha!
500 metrowe forychmy
kazań
wyblakłe tasiemce
gazet
słodkie
zjadliwe
bakcyle słów
wpycha nam do gęby
obżarte bractwo
itteraciąt
prezydentów•
ministrów oświaty #
chiny zachodni!
przestańcie truć nas
my nie jesteśmy szczurami!
o bodajbyśmy byli
proletarjackiem rojowiskiem szczurów
moglibyśmy
gryźć
białe
mięsiste
palce
które nam podsuwaj, bez przerwy
na biały
zatruty
proszek
doflam atr<wnxrt8& ., .^ł ..
11. 3. Mieczysław Szczuka, Układ typograficzny strony
[w:] Anatol Stern, Europa.
11. 4. Mieczysław Szczuka, Układ typograficzny strony
[w:] Anatol Stern, Europa.
ływać treści poematu oraz narzuca dostrzegalną , dyscyplinę
^współpracującym" z poezją różnorodnym (między innymi
proweniencji dadaistycznej) elementom plastycznym.
Warto też porównać programy teoretyczne obu artys-
tów. Stern (razem z Aleksandrem Watem) w odezwie Pry-
mitywiści do narodów świata i do Polski6 przede wszystkim
atakuje cywilizację z pozycji antykulturowych, obyczajo-
wych, pacyfistycznych i także artystycznych, prowokacyjnie
okazując uwielbienie dla prymitywu. Pod znakiem prymitywu
występuje zbieżność z teorią Szczuki — utylitarysty i apolo-
gety wysoko rozwiniętej cywilizacji. Według futurystów
istota sztuki tkwi w charakterze cyrkowego widowiska dla
wielkich tłumów, cechy jej zewnętrzność i powszedniość...7. Nie
inaczej, chociaż dużo szerzej i w już nie „pomłodopolskiej"
sytuacji stawiał Szczuka problem sztuki społecznej i utyli-
tarnej.
Wróćmy do wypowiedzi Sterna i Wata. Ich hasło:
zamiast ekstazy — intelekt. Twórczość świadoma i celowa —
zbieżne jest z drugim punktem programowego tekstu Szczuki
Pt. Co to jest konstruktywizm?: Nie wypowiadanie swych oso-
bistych przeżyć i nastrojów, lecz szukanie praktycznego zasto-
sowania dla popędu twórczego8. A więc niemal wspólne zmaganie
się z pozostałościami silnej tradycji sztuki z przełomu wieków.
Szczuka w swoim programie nie Wypowiada się o typografii
szczegółowo, stawia jednak drukarstwo na pierwszym miejscu
obok budownictwa i filmu. Za to u Sterna i Wata czytamy,
że słowa mają swój rysunek i barwę, zajmują miejsce w prze-
strzeni: główne wartości książki — to format i druk jej, po nich
dopiero — treść, dlatego poeta winien być zarazem zecerem
i introligatorem swej książki9. Nie ulega wątpliwości, że celem
tych założeń było ćpater les bourgeois, ale nie tylko. Świadczą
o tym wymownie graficzne opracowania pierwszych futurys-
tycznych tomików.
Przytoczone wypowiedzi dotyczą oczywiście tylko naj-
ważniejszych punktów wspólnych dla tendencji leprezento-
wanych przez Szczukę i Sterna. Punktów tych bylo więcej,
dzięki czemu powstała baza dla tak harmonijnej współpracy
przy wydaniu Europy.
W przypadku Z ponad poeta i malarz są sobie bliżsi
„programowo". W roku 1927 autor Dualizmu i unizmu
6 A. STERN, A. WAT, Prymitywiści do narodów świata i do Polski,
cyt. za: Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki. Wstęp i komentarz
Z. JAROSIŃSKI, wybór tekstów H. ZAWORSKA, Wrocław 1978, s.
3—6.
'Ibidem, 8. 4.
8 M. SZCZUKA, Co to jest konstruktywizm, cyt. za: Constructioism
in Poland 1923—1936. Blok, Praesens, „a.r.". Katalog wystawy w Museum
Folkwang Essen i Rijksmuseum Króller-Muller Otterlo, maj—wrzesień
1973, s. 79. Ten sam tekst drukowany pt. Czego chce Blok, „Reflektor",
1925, nr 2, s. 68.
9 STERN, WAT, o.c., s. 6.
45