Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (46.1984)

PIOTR RUDZIŃSKI


.nareszcie
nareszcie
wolny
• zdeptać
flagellanta pracy
ćwiczącego się tragizmem
zdeptać tragizm
etyki pracy
na cześć
dekalogu
Żołądka

fotem pokryty ranfarderofet
zorganizowanym
proletariatem komórek
buntem gardzieli!

ten tłum szalejących bachantek
to centymetr mej skóry



11 . 5. Mieczysław Szczuka, Układ typograficzny strony
[w:] Anatol Stern, Europa.

11 . 6. Mieczysław Szczuka, Układ typograficzny strony
[w:] Anatol Stern, Europa.

i poeta — autor Idei rygoru bardzo podobnie widzą zadania
współczesnej twórczości10. Trzonom wspólnym dla „idei
rygoru" i teorii unizmu jest jednolitość budowy utworu,
funkcjonalność użytycli środków i ich ekonomiczność. Strze-
miński proponuje: Koncepcję obrazu, jako rzeczy jednozgodnej
i organicznej [...] koncepcję unistyczną". Unizm bronił orga-
nicznej struktury dzieła przed wszystkim, co mogło zburzyć
„równowartość przestrzeni obrazu". Równowartość tę za-
pewniało — zdaniem Strzemińskiego — równomierne rozło-
żenie i natężenie form na jednolitej powierzchni płótna.
Podobnymi drogami idzie Przyboś, który wymaga cd nowej
twórczości równomiernego nasilenia mowy wartościami poe-
tyckimi12. Dbałość o „równowagę formalną," nakazuje na
zasadzie wyboru i celowości tworzyć budowy zwarte jednolicie
w każdym punkcie pojęć wiązanych poetycko13. Wyrażała się
w tym zresztą , pierwszoplanowa dyrektywa krakowskiej
awangardy równomiernego rozmieszczenia informacji poetyckich
w przekazie, [...] jednakowego stężenia gęstości wypowiedzi
poetyckiej na całym jej obszarze — jak pisze Janusz Sławiński,
dodając opinię Brzękowskiego: Wiersz winien mieć w całości

swej jednakie napięcie, kondensując walory poetyckie na calej
przestrzeni poematu14.
W dalszym ciągu Idei rygoru znajdujemy ostrzeżenie
przed „wszelką nierównością formalną". Każde bowiem
odejście od zasady jednolitości w doborze środków przeczy
funkcjonalności poetyckiej konstrukcji, rozluźnia, w wypadku
poezji Przybosia, „siatkę współbrzmień". Wynika stąd m.in.
negacja dynamizmu, zjawiska, które — według poety —
jak wszystko co powstaje z nieprzewidzianego namysłem
przypadku [...] rozsadza formę dobraną i wpierw obliczoną16.
Za to równowaga sil poetyckiego wyrazu wzmaga go, ponieważ
jest stale w utworze obecna i — równomiernie rozłożona —
działa każdym elementem wiersza.
Wszystkiemu, co w sztuce dynamiczne, kategorycznie
sprzeciwiał się także Strzemiński. Plastyka jako sztuka
przestrzeni, w myśl unistycznej jedności, mogła operować
tylko elementami przestrzennymi. Natomiast ruch, który
rozwija się w określonym czasie uniemożliwia według Strze-
mińskiego całościową i jednoczesną percepcję dziela. Stoso-
wanie form dynamicznych wyprowadza jo jakby poza obraz,

10 W. STRZEMIŃSKI, Dualizm i unizm — cyt. za: tenże, Pisma,
Oprac. Z. BARANOWICZ, Wrocław 1975, s. 37—59. (W formie książkowej
pt. Unizm w malarstwie, Warszawa 1928, Biblioteka „Praesens", nr 3);
— J. PRZYBOŚ, Idea rygoru (1927), cyt. za: tenże, Linia i gwar, t. 1,
Kraków 1959.

11 STRZEMIŃSKI, Dualizm i unizm..., o.c., s. 44.

12 PRZYBOŚ, Linia i gwar..., o.c., s. 12.
13 Ibidem.
14 J. SŁAWIŃSKI, Koncepcja języka poetyckiego awangardy krakow-
skiej, Wrocław 1965, s. 113; — J. BRZĘKOWSKI, Poezja integralna,
Warszawa 1933, cyt. za: SŁAWIŃSKI, l.c.
33 PRZYBOŚ, o.c., s. 9.

46