DOI issue:
Nr. 2-3
DOI article:Petrus, Jerzy T.: Nad "Portretami Sobieskich": w związku z katalogiem wilanowskiej wystawy
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48709#0307
RECENZJE— KSIĄŻKI
JERZY T. PETRUS
NAD „PORTRETAMI SOBIESKICH
W ZWIĄZKU Z KATALOGIEM WILANOWSKIEJ WYSTAWY
Wśród licznych publikacji poświęconych królowi Janowi
III i Odsieczy Wiedeńskiej, jakie ukazały się w jubileuszo-
wym roku 1983, ważne miejsce zajmuje opracowany przez
Teresę Pocheć-Perkowską katalog Portrety Jana III i Jego
Rodziny, wydany staraniem Muzeum Narodowego w War-
szawie, Oddział w Wilanowie1. Geneza tego wydawnictwa
sięga interesującej wystawy zorganizowanej w Pałacu Wila-
nowskim z okazji obchodzonej w latach 1977—1978 trzech-
setnej rocznicy powstania tej królewskiej rezydencji. Pięcio-
letni okres dzielący wystawę od daty opublikowania jej
katalogu nie mógł być dla opracowania korzystny, gdyż
pozbawił je w znacznej mierze waloru nowości, co zdawały
się gwarantować dokonane przez Autorkę odkrycia i ustalenia.
W tym czasie rozwinęły się znacznie badania nad ikonografią
Sobieskich, wśród których poczesne miejsce zajęła praca Jani-
ny Ruszczycówny, Jej ważkie, chociaż czasami dyskusyjne
tezy nie zostały, ze szkodą dla tematu, w pełni wykorzystane
w omawianej publikacji. Podobnie, jak nie wyzyskano
należycie rezultatów badań ogłoszonych wcześniej przez
Mieczysława Gębarowicza2.
Prezentowany katalog zawiera omówienia i reprodukcje
pięćdziesięciu trzech portretów pochodzących z kolekcji
wilanowskiej, z Muzeów Narodowych w Warszawie, we
Wrocławiu i w Krakowie, wraz z jego oddziałem Zbiorami
Czartoryskich, z Zamku Królewskiego w Warszawie, Pań-
stwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu oraz z zasobów lwow-
skich — Galerii Obrazów, Muzeum Historycznego i Zamku
w Olesku. Wystawienie obrazów należących do ostatniego
z wymienionych zespołów, eksponowanych w okresie powo-
jennym w Polsce po raz pierwszy, stanowi wielką zasługę
organizatorów pokazu wilanowskiego. Włączenie powyższych
1 T. POCHEĆ-PERKOWSKA, Portrety Jana III Sobieskiego i Jego
Rodziny. Katalog wystawy z okazji 300-lecia Wilanowa, Muzeum Narodowe
w Warszawie Oddział w Wilanowie, Warszawa 1983.
2 J. RUSZCZYCÓWNA, Ikonografia Jana III. Wybrane zagadnienia,
dzieł do badań nad sztuką polską XVII stulecia jest trwałym
osiągnięciem Autorki, dającym pełną satysfakcję i rekom-
pensującym poniesione trudy.
Na przedstawiony materiał składają się portrety Jana III,
jego rodziców i brata, królowej Marii Kazimiery, potomstwa
pary królewskiej oraz icli wnuczki Marii Klementyny So-
bieskiej. Nie uwzględniono natomiast ikonografii siostry
króla i rodziny królowej; pominięto również królewskie sy-
nowe, zięcia i — ze wspomnianym wyjątkiem — wnuczki.
W tej sytuacji tytuł katalogu wydaje się sugerować więcej
niż zawiera publikacja. W wielu przypadkach organizatorów
wystawy i Autorkę opracowania rozgrzeszają trudności
w odnalezieniu w polskich kolekcjach portretów tak szeroko
pojętej rodziny Sobieskich. Te bowiem, jak wiadomo, w znacz-
nej części przetrwały za granicą, najliczniej w zbiorach mo-
nachijskicli.
Można by długo spierać się o dobór eksponatów, lecz
byłoby to bezprzedmiotowe, gdyż zastosowane kryteria
selekcji bogatego materiału ikonograficznego są odzwiercie-
dleniem subiektywnych ocen i zainteresowań Autorki opra-
cowania. Stwierdzić jednak należy, iż zabrakło wśród poka-
zanych obrazów kameralnych przedstawień Sobieskiego,
a przede wszystkim jego wizerunków z okresu przedkrólew-
skiego. Zbyt wiele miejsca poświęcono za to powtó-
rzeniom portretów pary królewskiej, odtwarzającym nie
eksponowane w Wilanowie wizerunki. Cele wystawy, a w kon-
sekwencji i katalogu, wyjaśnione zostały we Wstępie do publi-
kacji, zawierającym zwięzłą charakterystykę malarstwa
portretowego, uprawianego w kręgu królewskiego mecenatu.
Jak zaznaczono wyraźnie, intencją tej wystawy bylo pokazanie
dziel mało znanych, lub w ogóle nie publikowanych, w takim
„Rocznik Muz. Nar. w Warszawie" XXVI, 1982, s. 209—305; — M. GĘ-
BAROWICZ, Szkice z historii sztuki XVII w., Toruń 1966; — tenże,
Portret XVI—XVIII wieku we Lwowie, Wrocław 1969; — tenże,
Materiały źródłowe do dziejów kultury i sztuki XVI—XVIII w., Wrocław
1973.
297
JERZY T. PETRUS
NAD „PORTRETAMI SOBIESKICH
W ZWIĄZKU Z KATALOGIEM WILANOWSKIEJ WYSTAWY
Wśród licznych publikacji poświęconych królowi Janowi
III i Odsieczy Wiedeńskiej, jakie ukazały się w jubileuszo-
wym roku 1983, ważne miejsce zajmuje opracowany przez
Teresę Pocheć-Perkowską katalog Portrety Jana III i Jego
Rodziny, wydany staraniem Muzeum Narodowego w War-
szawie, Oddział w Wilanowie1. Geneza tego wydawnictwa
sięga interesującej wystawy zorganizowanej w Pałacu Wila-
nowskim z okazji obchodzonej w latach 1977—1978 trzech-
setnej rocznicy powstania tej królewskiej rezydencji. Pięcio-
letni okres dzielący wystawę od daty opublikowania jej
katalogu nie mógł być dla opracowania korzystny, gdyż
pozbawił je w znacznej mierze waloru nowości, co zdawały
się gwarantować dokonane przez Autorkę odkrycia i ustalenia.
W tym czasie rozwinęły się znacznie badania nad ikonografią
Sobieskich, wśród których poczesne miejsce zajęła praca Jani-
ny Ruszczycówny, Jej ważkie, chociaż czasami dyskusyjne
tezy nie zostały, ze szkodą dla tematu, w pełni wykorzystane
w omawianej publikacji. Podobnie, jak nie wyzyskano
należycie rezultatów badań ogłoszonych wcześniej przez
Mieczysława Gębarowicza2.
Prezentowany katalog zawiera omówienia i reprodukcje
pięćdziesięciu trzech portretów pochodzących z kolekcji
wilanowskiej, z Muzeów Narodowych w Warszawie, we
Wrocławiu i w Krakowie, wraz z jego oddziałem Zbiorami
Czartoryskich, z Zamku Królewskiego w Warszawie, Pań-
stwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu oraz z zasobów lwow-
skich — Galerii Obrazów, Muzeum Historycznego i Zamku
w Olesku. Wystawienie obrazów należących do ostatniego
z wymienionych zespołów, eksponowanych w okresie powo-
jennym w Polsce po raz pierwszy, stanowi wielką zasługę
organizatorów pokazu wilanowskiego. Włączenie powyższych
1 T. POCHEĆ-PERKOWSKA, Portrety Jana III Sobieskiego i Jego
Rodziny. Katalog wystawy z okazji 300-lecia Wilanowa, Muzeum Narodowe
w Warszawie Oddział w Wilanowie, Warszawa 1983.
2 J. RUSZCZYCÓWNA, Ikonografia Jana III. Wybrane zagadnienia,
dzieł do badań nad sztuką polską XVII stulecia jest trwałym
osiągnięciem Autorki, dającym pełną satysfakcję i rekom-
pensującym poniesione trudy.
Na przedstawiony materiał składają się portrety Jana III,
jego rodziców i brata, królowej Marii Kazimiery, potomstwa
pary królewskiej oraz icli wnuczki Marii Klementyny So-
bieskiej. Nie uwzględniono natomiast ikonografii siostry
króla i rodziny królowej; pominięto również królewskie sy-
nowe, zięcia i — ze wspomnianym wyjątkiem — wnuczki.
W tej sytuacji tytuł katalogu wydaje się sugerować więcej
niż zawiera publikacja. W wielu przypadkach organizatorów
wystawy i Autorkę opracowania rozgrzeszają trudności
w odnalezieniu w polskich kolekcjach portretów tak szeroko
pojętej rodziny Sobieskich. Te bowiem, jak wiadomo, w znacz-
nej części przetrwały za granicą, najliczniej w zbiorach mo-
nachijskicli.
Można by długo spierać się o dobór eksponatów, lecz
byłoby to bezprzedmiotowe, gdyż zastosowane kryteria
selekcji bogatego materiału ikonograficznego są odzwiercie-
dleniem subiektywnych ocen i zainteresowań Autorki opra-
cowania. Stwierdzić jednak należy, iż zabrakło wśród poka-
zanych obrazów kameralnych przedstawień Sobieskiego,
a przede wszystkim jego wizerunków z okresu przedkrólew-
skiego. Zbyt wiele miejsca poświęcono za to powtó-
rzeniom portretów pary królewskiej, odtwarzającym nie
eksponowane w Wilanowie wizerunki. Cele wystawy, a w kon-
sekwencji i katalogu, wyjaśnione zostały we Wstępie do publi-
kacji, zawierającym zwięzłą charakterystykę malarstwa
portretowego, uprawianego w kręgu królewskiego mecenatu.
Jak zaznaczono wyraźnie, intencją tej wystawy bylo pokazanie
dziel mało znanych, lub w ogóle nie publikowanych, w takim
„Rocznik Muz. Nar. w Warszawie" XXVI, 1982, s. 209—305; — M. GĘ-
BAROWICZ, Szkice z historii sztuki XVII w., Toruń 1966; — tenże,
Portret XVI—XVIII wieku we Lwowie, Wrocław 1969; — tenże,
Materiały źródłowe do dziejów kultury i sztuki XVI—XVIII w., Wrocław
1973.
297