DOI Heft:
Nr. 2-3
DOI Artikel:Osiecka-Samsonowicz, Hanna: Sebastian Eckstein - malarz kwadratury
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48709#0281
HANNA SAMSONOWICZ
SEBASTIAN ECKSTEIN — MALARZ KWADRATURY*
Wśród działających w Polsce w 1 poł. XVIII w. malarzy
freskantów niezwykle ważną rolę odgrywali przybysze z są-
siednich Czech, Moraw oraz Śląska1. Wnosząc nowe wzory
i dysponując doskonalszym warsztatem przyczynili się do
rozpowszechnienia na terenie Polski malarstwa kwadra-
turowego, które zostało spopularyzowane wcześniej w kra-
jacli austriacko-niemieckich2. Franciszek Ignacy Eckstein
oraz jego syn Sebastian przybyli do Polski z Moraw, gdzie
polichromie iluzjonistyczno-architektoniczne cieszyły się du-
ż ym powodzeniem3. W przeciwieństwie do swego ojca4,
Sebastian Eckstein jest mało znanym malarzem, którego
artystyczna działalność nie doczekała się dotąd osobnego
opracowania. Nieliczne wzmianki dotyczące jego życia
i twórczości pojawiały się jedynie marginesowo w publikacjach
omawiających inne zagadnienia. Przyczyniła się do tego
niewątpliwie skromna ilość przekazów archiwalnych, gdzie
w dodatku często zniekształcano pisownię nazwiska i po-
mijano imię malarza. Niezależne interpretacje tych źródeł
stały się powodem mylenia Sebastiana z ojcem oraz błędnego
przekonania o istnieniu kilku, działających w Polsce około
połowy XVIII w., malarzy Ecksteinów, co utrudniło określe-
nie artystycznego dorobku Franciszka Ecksteina i jego syna.
Sebastian Eckstein wymieniony został po raz pierwszy
w r. 1830 przez Wincentego H. Gawareckiego, który opisując
freski z kościoła parafialnego w Krasnem zacytował znaj-
dującą się na jednej z kompozycji sygnaturę ich autora oraz
datę powstania malowideł5. Wiadomość tę powtórzył w r.
1849 Franciszek M. Sobieszczański6, a następnie Edward
Rastawiecki w wydanym kilka lat później Słowniku mala-
rzów7. Informacje przekazane w Słowniku wymieniającym
prócz Sebastiana i Franciszka Ecksteinów także Jana
Ecksteina i jego syna określanego jako „młody Eckstein" oraz
Extena spowodowały duże zamieszanie w późniejszej lite-
raturze i utrudniły skojarzenie „młodego Ecksteina" z Se-
bastianem8. Pewne usystematyzowanie wiadomości o obu
morawskich malarzach przyniósł leksykon Thieme-Beckera,
w którym Wilhelm Schram zidentyfikował Franciszka z wy-
mienionym przez Rastawieckiego Janem oraz wysunął przy-
puszczenie, że jest on być może ojcem Sebastiana, a autor
hasła Sebastian Eckstein słusznie utożsamił młodego Ecksteina
* Publikowany tu artykuł powstał na podstawie pracy magisterskiej
napisanej w r. 1980 pod kierunkiem prof. dr Mariusza Karpowicza oraz
nowych ustaleń autorki. Pragnę w tym miejscu serdecznie podziękować
Panu prof. dr Jerzemu Kowalczykowi za cenne wskazówki i pomoc w opra-
cowywaniu niniejszego artykułu.
1 J. KOWALCZYK, Andrea Pozzo a późny barok w Polsce, cz. 1, Traktat
i ołtarze, „Biul. Hist. Sztuki" XXXVII, 1975, nr 2, s. 162—178; cz. II,
Freski sklepienie, „Biul. Hist. Sztuki" XXXVII, 1975, nr 4, s. 335—350;
— M. WITWIŃSKA, Topografia i kierunki malarstwa ściennego w Polsce
ok. pol. XVIII w., „Biul. Hist. Sztuki" XLIII, 1981, nr 2, s. 180—202.
2 H. TINTELNOT, Die barocke Freskomalerei in Deutschland, Munchen
1951, s. 19, 55; — B. KERBER, Andrea Pozzo, Berlin, New York 1971,
S. 209—216; — P. PREISS, Freska Jana Hiebla w Knihoonim sale Kle-
mentina [w:] Poeta dr Emmó Urbćlnkovć, Praha 1979, s. 285, 286, 298; —
tenże, Barokood ilusioni malba architektur a Cechy [w:] Umeni vóku,
F&norana k sećlmdesdWm narozeninam Josefa Cibulky, Praha 1956, s. 172—
178.
3 A. PROKOP, Die Markgrafschaft Mdhren kunstgeschichtlicher
Beziehung, IV, Das Zeitalter der Barocke, Wien 1904, s. 1290—1320.
4 Z. PRÓSZYŃSKA, Eckstein Sebastian [w:] Słownik artystów polskich
i obcych w Polsce działających. Pod red, J, MAURIN-BIALOSTOOKIEJ
i in., t. II, Warszawa—Kraków—Gdańsk 1975, s. 155—156.
5 W. H. GAWARECKI, Wiadomości o kościele w Krasnem [w:] te-
g oż, Pamiętnik historyczny płocki, Warszawa 1830, s. 102.
6 F. M. SOBIESZCZAŃSKI, Wiadomości historyczne o sztukach pięk-
nych w dawnej Polsce, t. II, Warszawa 1849, s. 28.
7 E. RASTAWIECKI, Słownik malarzów polskich tudzież obcych
w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, t. III, Warszawa
1857, s. 198—201.
8 RASTAWIECKI (o.c.) wymienia Jana Ecksteina i jego syna
— ■ autorów polichromii w kościele jezuitów we Lwowie, Franciszka Ecksteina
jako wykonawcę malowidła w ołtarzu głównym w kościele pijarów w Kra-
kowie oraz Exstena — warszawskiego malarza znanego z Lustracji Starej
Warszawy J. J. Dawidsona. Omawiając fresld z kościoła jezuitów we Lwo-
wie S. ZAŁĘSKI (Jezuici w Polsce, t. IV, cz. IV, Kraków 1904, s. 601)
wymienił „młodego Egsteina", a J. BOŁOZ-ANTONIEWICZ (Odkryte
freskiwgmachu pojezuickim, Lwów 1906, s. 17 nadb. z „Gazety Lwowskiej")
na podstawie badań historyków jezuickich wysunął przypuszczenie, że syn
starszego Ecksteina miał na imię Jan, co powtórzył m.in. A. BOCHNAK,
Warowny klasztor karmelitów bosych w Starym Zagórzu, Przemyśl 1925,
s. 24.
271
SEBASTIAN ECKSTEIN — MALARZ KWADRATURY*
Wśród działających w Polsce w 1 poł. XVIII w. malarzy
freskantów niezwykle ważną rolę odgrywali przybysze z są-
siednich Czech, Moraw oraz Śląska1. Wnosząc nowe wzory
i dysponując doskonalszym warsztatem przyczynili się do
rozpowszechnienia na terenie Polski malarstwa kwadra-
turowego, które zostało spopularyzowane wcześniej w kra-
jacli austriacko-niemieckich2. Franciszek Ignacy Eckstein
oraz jego syn Sebastian przybyli do Polski z Moraw, gdzie
polichromie iluzjonistyczno-architektoniczne cieszyły się du-
ż ym powodzeniem3. W przeciwieństwie do swego ojca4,
Sebastian Eckstein jest mało znanym malarzem, którego
artystyczna działalność nie doczekała się dotąd osobnego
opracowania. Nieliczne wzmianki dotyczące jego życia
i twórczości pojawiały się jedynie marginesowo w publikacjach
omawiających inne zagadnienia. Przyczyniła się do tego
niewątpliwie skromna ilość przekazów archiwalnych, gdzie
w dodatku często zniekształcano pisownię nazwiska i po-
mijano imię malarza. Niezależne interpretacje tych źródeł
stały się powodem mylenia Sebastiana z ojcem oraz błędnego
przekonania o istnieniu kilku, działających w Polsce około
połowy XVIII w., malarzy Ecksteinów, co utrudniło określe-
nie artystycznego dorobku Franciszka Ecksteina i jego syna.
Sebastian Eckstein wymieniony został po raz pierwszy
w r. 1830 przez Wincentego H. Gawareckiego, który opisując
freski z kościoła parafialnego w Krasnem zacytował znaj-
dującą się na jednej z kompozycji sygnaturę ich autora oraz
datę powstania malowideł5. Wiadomość tę powtórzył w r.
1849 Franciszek M. Sobieszczański6, a następnie Edward
Rastawiecki w wydanym kilka lat później Słowniku mala-
rzów7. Informacje przekazane w Słowniku wymieniającym
prócz Sebastiana i Franciszka Ecksteinów także Jana
Ecksteina i jego syna określanego jako „młody Eckstein" oraz
Extena spowodowały duże zamieszanie w późniejszej lite-
raturze i utrudniły skojarzenie „młodego Ecksteina" z Se-
bastianem8. Pewne usystematyzowanie wiadomości o obu
morawskich malarzach przyniósł leksykon Thieme-Beckera,
w którym Wilhelm Schram zidentyfikował Franciszka z wy-
mienionym przez Rastawieckiego Janem oraz wysunął przy-
puszczenie, że jest on być może ojcem Sebastiana, a autor
hasła Sebastian Eckstein słusznie utożsamił młodego Ecksteina
* Publikowany tu artykuł powstał na podstawie pracy magisterskiej
napisanej w r. 1980 pod kierunkiem prof. dr Mariusza Karpowicza oraz
nowych ustaleń autorki. Pragnę w tym miejscu serdecznie podziękować
Panu prof. dr Jerzemu Kowalczykowi za cenne wskazówki i pomoc w opra-
cowywaniu niniejszego artykułu.
1 J. KOWALCZYK, Andrea Pozzo a późny barok w Polsce, cz. 1, Traktat
i ołtarze, „Biul. Hist. Sztuki" XXXVII, 1975, nr 2, s. 162—178; cz. II,
Freski sklepienie, „Biul. Hist. Sztuki" XXXVII, 1975, nr 4, s. 335—350;
— M. WITWIŃSKA, Topografia i kierunki malarstwa ściennego w Polsce
ok. pol. XVIII w., „Biul. Hist. Sztuki" XLIII, 1981, nr 2, s. 180—202.
2 H. TINTELNOT, Die barocke Freskomalerei in Deutschland, Munchen
1951, s. 19, 55; — B. KERBER, Andrea Pozzo, Berlin, New York 1971,
S. 209—216; — P. PREISS, Freska Jana Hiebla w Knihoonim sale Kle-
mentina [w:] Poeta dr Emmó Urbćlnkovć, Praha 1979, s. 285, 286, 298; —
tenże, Barokood ilusioni malba architektur a Cechy [w:] Umeni vóku,
F&norana k sećlmdesdWm narozeninam Josefa Cibulky, Praha 1956, s. 172—
178.
3 A. PROKOP, Die Markgrafschaft Mdhren kunstgeschichtlicher
Beziehung, IV, Das Zeitalter der Barocke, Wien 1904, s. 1290—1320.
4 Z. PRÓSZYŃSKA, Eckstein Sebastian [w:] Słownik artystów polskich
i obcych w Polsce działających. Pod red, J, MAURIN-BIALOSTOOKIEJ
i in., t. II, Warszawa—Kraków—Gdańsk 1975, s. 155—156.
5 W. H. GAWARECKI, Wiadomości o kościele w Krasnem [w:] te-
g oż, Pamiętnik historyczny płocki, Warszawa 1830, s. 102.
6 F. M. SOBIESZCZAŃSKI, Wiadomości historyczne o sztukach pięk-
nych w dawnej Polsce, t. II, Warszawa 1849, s. 28.
7 E. RASTAWIECKI, Słownik malarzów polskich tudzież obcych
w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, t. III, Warszawa
1857, s. 198—201.
8 RASTAWIECKI (o.c.) wymienia Jana Ecksteina i jego syna
— ■ autorów polichromii w kościele jezuitów we Lwowie, Franciszka Ecksteina
jako wykonawcę malowidła w ołtarzu głównym w kościele pijarów w Kra-
kowie oraz Exstena — warszawskiego malarza znanego z Lustracji Starej
Warszawy J. J. Dawidsona. Omawiając fresld z kościoła jezuitów we Lwo-
wie S. ZAŁĘSKI (Jezuici w Polsce, t. IV, cz. IV, Kraków 1904, s. 601)
wymienił „młodego Egsteina", a J. BOŁOZ-ANTONIEWICZ (Odkryte
freskiwgmachu pojezuickim, Lwów 1906, s. 17 nadb. z „Gazety Lwowskiej")
na podstawie badań historyków jezuickich wysunął przypuszczenie, że syn
starszego Ecksteina miał na imię Jan, co powtórzył m.in. A. BOCHNAK,
Warowny klasztor karmelitów bosych w Starym Zagórzu, Przemyśl 1925,
s. 24.
271