DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Bohdziewicz, Piotr: Materiały do dziejów budowy karmelitów trzewiczkowych P.W. Wszystkich Świętych w Wilnie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48709#0369
PIOTR BOHDZIEWICZ
MATERIAŁY DO DZIEJÓW BUDOWY KOŚCIOŁA
KARMELITÓW TRZEWICZKOWYCH
P.W. WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH W WILNIE
Słowo od wydawcy.
Artykuł stanowi cząstkę niepublikowanej spuściz-
ny zasłużonego dla badań nad architekturą barokową
Profesora Piotra Bohdziewicza, zmarłego w 1982 r.,
przekazanej przez Jego Rodzinę do zbiorów Instytu-
tu Sztuki PAN1. Rękopis artykułu o kościele pokar-
melitańskim Wszystkich Świętych w Wilnie powstał
jeszcze przed wojną. Praca, referowana na posie-
dzeniu Sekcji Historii Sztuki Towarzystwa Przyjaciół
Nauk w Wilnie w dniu 19 czerwca 1939 r., była przy-
jęta do druku w zeszytach wrześniowym i grudnio-
wym kwartalnika „Wilno", które wskutek wybuchu
wojny nie ukazały się. Decyzja o publikacji rękopisu
sprzed 46 lat wynika z jego wartości dokumentacyj-
nej, zawiera on bowiem odpisy siedmiu kontraktów
zawartych z artystami i rzemieślnikami w latach
1746—1793. Rzucają one ciekawe światło na przemia-
ny architektury siedemnastowiecznego kościoła i jego
wyposażenia w duchu późnego baroku i rokoka.
Wartość artykułu znakomicie podnoszą precyzyjne
pomiary architektoniczne kościoła wykonane przez
Autora w 1942 r. w ramach prowadzonej przez Niego
inwentaryzacji pomiarowej barokowych świątyń wi-
leńskich2. Nadto Piotr Bohdziewicz pozostawił histo-
ryczno-opisowe opracowanie pomierzonych zabytków,
wśród nich także kościoła Wszystkich Świętych. Rę-
kopis Kościoły wileńskie liczący 75 stron również
został przekazany do zbiorów Instytutu Sztuki PAN.
Rozdział zatytułowany Kościół pokarmelicki Wszyst-
kich Świętych liczy 13 stron, od 63—75. Autor streś-
cił w nim i uściślił wyniki swoich badań zawartych
we wcześniejszym niepublikowanym artykule oraz
wzbogacił go opisem analitycznym architektury koś-
cioła i uwagami o stanie pierwotnym.
Przygotowując do druku wcześniejszy źródłowy
artykuł Profesora, włączyłem do niego z późniejszej
pracy fragmenty mówiące o historii kościoła, które
1 J. KOWALCZYK, Piotr Bohdziewicz (1896—1982), „Biul.
Hist. Sztuki", XLV, 1983, nr. 3—4, S. 433, 438 — wykaz prac
pozostałych w rękopisie.
wzbogaciły lub uściśliły pewne fakty, dotyczące m in.
portretu fundatora Adalberta Chludzińskiego i cyfr na
kracie wieży, pozwalających datować jej budowę,
oraz prac przy kościele w XIX i XX w. Nadto z dru-
giego artykułu przeniosłem część wstępną opisu za-
bytkowego, ze względu na zawarte w niej informacje
o pomieszczeniach klasztornych bezpośrednio przyle-
gających do kościoła, jak zakrystia i biblioteka, ob-
jętych pomiarem Autora.
W publikowanym artykule zostały zachowane a-
naliza stylowa, porównania i atrybucje, choć w świe-
tle nowszych badań nad architekturą wileńską nie
ze wszystkimi opiniami Piotra Bohdziewicza dzisiaj
się zgadzamy. Pary bliźnych kaplic kopułowych nie
zostały dobudowane do korpusu dopiero w XVIII w.,
jak to przypuszczał Profesor. Powstały one łącznie
z całym kościołem, czego przekonywująco dowiódł
prof. Adam Miłobędzki, który wskazał też na ważną
analogię z kościołem dominikanów w Stołpcach (1640),
gdzie zastosowano podobny układ planu z bliźnimi
kaplicami kopułowymi, jak i pokrewne kompozycją
wczesnobarokowe pasowo-stiukowe dekoracje skle-
pień8.
Ze względu na wymogi wydawnicze została zmo-
dernizowana ortografia. Aneksy źródłowe przygoto-
wano zgodnie z instrukcją wydawniczą dla źródeł
nowożytnych. Przypisy skorygowano, sprawdzono i
uzupełniono. Od wydawcy pochodzą tytuły podroz-
działów.
Artykuł został wyposażony — oprócz kompletu
przerysów pomiarów — także w reprodukcje szkiców
inwentaryzacyjno-rysunkowych Profesora Bohdzie-
wicza, przekazanych przez Rodzinę Autora do zbio-
rów Instytutu Sztuki PAN. Zamieszczono również
przedwojenne fotografie Jana Bułhaka pochodzące
z tegoż Archiwum.
Jerzy Kowalczyk
2 Ibidem, s. 440 — wykaz pomiarów inwentaryzacyjnych
architektury zabytkowej.
3 A. MIŁOBĘDZKI, Architektura polska XVII wieku,
Warszawa 1980, s. 286. il. 556, 557.
355
MATERIAŁY DO DZIEJÓW BUDOWY KOŚCIOŁA
KARMELITÓW TRZEWICZKOWYCH
P.W. WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH W WILNIE
Słowo od wydawcy.
Artykuł stanowi cząstkę niepublikowanej spuściz-
ny zasłużonego dla badań nad architekturą barokową
Profesora Piotra Bohdziewicza, zmarłego w 1982 r.,
przekazanej przez Jego Rodzinę do zbiorów Instytu-
tu Sztuki PAN1. Rękopis artykułu o kościele pokar-
melitańskim Wszystkich Świętych w Wilnie powstał
jeszcze przed wojną. Praca, referowana na posie-
dzeniu Sekcji Historii Sztuki Towarzystwa Przyjaciół
Nauk w Wilnie w dniu 19 czerwca 1939 r., była przy-
jęta do druku w zeszytach wrześniowym i grudnio-
wym kwartalnika „Wilno", które wskutek wybuchu
wojny nie ukazały się. Decyzja o publikacji rękopisu
sprzed 46 lat wynika z jego wartości dokumentacyj-
nej, zawiera on bowiem odpisy siedmiu kontraktów
zawartych z artystami i rzemieślnikami w latach
1746—1793. Rzucają one ciekawe światło na przemia-
ny architektury siedemnastowiecznego kościoła i jego
wyposażenia w duchu późnego baroku i rokoka.
Wartość artykułu znakomicie podnoszą precyzyjne
pomiary architektoniczne kościoła wykonane przez
Autora w 1942 r. w ramach prowadzonej przez Niego
inwentaryzacji pomiarowej barokowych świątyń wi-
leńskich2. Nadto Piotr Bohdziewicz pozostawił histo-
ryczno-opisowe opracowanie pomierzonych zabytków,
wśród nich także kościoła Wszystkich Świętych. Rę-
kopis Kościoły wileńskie liczący 75 stron również
został przekazany do zbiorów Instytutu Sztuki PAN.
Rozdział zatytułowany Kościół pokarmelicki Wszyst-
kich Świętych liczy 13 stron, od 63—75. Autor streś-
cił w nim i uściślił wyniki swoich badań zawartych
we wcześniejszym niepublikowanym artykule oraz
wzbogacił go opisem analitycznym architektury koś-
cioła i uwagami o stanie pierwotnym.
Przygotowując do druku wcześniejszy źródłowy
artykuł Profesora, włączyłem do niego z późniejszej
pracy fragmenty mówiące o historii kościoła, które
1 J. KOWALCZYK, Piotr Bohdziewicz (1896—1982), „Biul.
Hist. Sztuki", XLV, 1983, nr. 3—4, S. 433, 438 — wykaz prac
pozostałych w rękopisie.
wzbogaciły lub uściśliły pewne fakty, dotyczące m in.
portretu fundatora Adalberta Chludzińskiego i cyfr na
kracie wieży, pozwalających datować jej budowę,
oraz prac przy kościele w XIX i XX w. Nadto z dru-
giego artykułu przeniosłem część wstępną opisu za-
bytkowego, ze względu na zawarte w niej informacje
o pomieszczeniach klasztornych bezpośrednio przyle-
gających do kościoła, jak zakrystia i biblioteka, ob-
jętych pomiarem Autora.
W publikowanym artykule zostały zachowane a-
naliza stylowa, porównania i atrybucje, choć w świe-
tle nowszych badań nad architekturą wileńską nie
ze wszystkimi opiniami Piotra Bohdziewicza dzisiaj
się zgadzamy. Pary bliźnych kaplic kopułowych nie
zostały dobudowane do korpusu dopiero w XVIII w.,
jak to przypuszczał Profesor. Powstały one łącznie
z całym kościołem, czego przekonywująco dowiódł
prof. Adam Miłobędzki, który wskazał też na ważną
analogię z kościołem dominikanów w Stołpcach (1640),
gdzie zastosowano podobny układ planu z bliźnimi
kaplicami kopułowymi, jak i pokrewne kompozycją
wczesnobarokowe pasowo-stiukowe dekoracje skle-
pień8.
Ze względu na wymogi wydawnicze została zmo-
dernizowana ortografia. Aneksy źródłowe przygoto-
wano zgodnie z instrukcją wydawniczą dla źródeł
nowożytnych. Przypisy skorygowano, sprawdzono i
uzupełniono. Od wydawcy pochodzą tytuły podroz-
działów.
Artykuł został wyposażony — oprócz kompletu
przerysów pomiarów — także w reprodukcje szkiców
inwentaryzacyjno-rysunkowych Profesora Bohdzie-
wicza, przekazanych przez Rodzinę Autora do zbio-
rów Instytutu Sztuki PAN. Zamieszczono również
przedwojenne fotografie Jana Bułhaka pochodzące
z tegoż Archiwum.
Jerzy Kowalczyk
2 Ibidem, s. 440 — wykaz pomiarów inwentaryzacyjnych
architektury zabytkowej.
3 A. MIŁOBĘDZKI, Architektura polska XVII wieku,
Warszawa 1980, s. 286. il. 556, 557.
355