DOI issue:
Nr. 2-3
DOI article:Roszkowska, Wanda: Prace Filipa Juvarry dla teatru i rzymskiej rezydencji Sobieskich
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48709#0267
WANDA ROSZKOWSKA
PRACE FILIPA JUYARRY DLA TEATRU
I RZYMSKIEJ REZYDENCJI SOBIESKICH*
Obecność znakomitego artysty na dworze rzymskim Marii
Kazimiery zwolna i z trudem docierała do świadomości
historyków. Pierwszym niezbitym dowodem stały się sygno-
wane przez Juvarrę szkice i pensieri z podaniem koronowanej
adresatki: Per la Regina di Pollonia lub Madama di Pollonia
zawarte w jego turyńskim albumie. Jako pierwszy z polskicli
historiografów Maciej Loret ogłosił króciutki artykulik
w „Critica d'Arte" (1935/1936) o Nieznanej działalności Filipa
Juparry1. Okolicznościowo zajął się szkicami A. E. Brinck-
mann w Theatrum novum Pedemontii nieco wcześniej2. Pi-
szący w tym samym czasie o teatrze Marysieńki A. Cametti
ograniczył się jedynie do ogólnikowego doniesienia o „bellis-
simo teatro" królowej-wdowy, najwidoczniej nieświadomy,
kim był scenograf pracujący dla Marii Kazimiery3. W roku
1935 W. Kórte w monografii Der Palazzo Zuccari in Rom
poszerzył poważnie wiedzę o pracacli Juvarry dla Sobieskich,
ogłaszając dokumentację wzbogaconą analizą stylistyczną
arcydziełka w postaci tempietta, wzniesionego w 1711 r. jako
reprezentacyjne wejście do wspomnianego pałacu od strony
Trinita de'Monti4. Dalszy krok uczynił H. Tintelnot w Barock-
-Theater und barocke Kunst (1939), charakteryzując precyzyj-
nie osobowość artystyczną Juvarry-scenografa. Nie wchodził
* Artykuł niniejszy jest częściowo zmienioną — pod kątem zapotrze-
bowania czytelnika polskiego — wersją publikacji w języku włoskim pt.
Filippo Juvarra al serrizio dei Sobieski ogłoszonej w materiałach polsko-
-włoskiego Convegno pt. Vita teatrale in Italia e Polonia fra Seicento
e Settecento, Warszawa 1984, s. 245—263.
1 M. LORET, Attiritd ignota di Filippo Juvarra a Roma, „Critica
d'Arte" I, 1935—1936, fasc. 4, s. 198—201. Do artykułu nie dotarłam.
Cyt. za: M. YIALE-FERRERO, Filippo Jurarra scenografo e architetto
teatrale, Torino 1970.
2 A. E. BRINCKMANN, Filippo Juvarra (1676—1736). Theatrum
novum Pedemontii. Ideen, EntwUrfe und Bauten von Guarini, Juvarra...,
Dusseldorf 1931. Por. też: L. ROYERE, V. YIALE, Regestro della vita
e della opere [w :] Filippo Juvarra, t. 1. Praca zbiorowa, Milano 1937 ; — A.E.
BRINCKMANN, I disegni [w:] Filippo Jurarra..., t. 2, o.c.
3 A. CAMETTI, C. S. Capeci (1652—1728), Alessandro e Domenico
Scarlatti, e la Regina di Polonia. „Musica d'Oggi" XIII, 1931, z. 2, s. 55,
64.
4 W. KÓRTE, Der Palazzo Zuccari in Rom. Sein Freskenschmuck und
seine Geschichte. Romisęhe Forsęhungen der Bibliotheca Hertziana, t. XII,
jednak w rozważania, dla nas tak istotne, w jakich okolicz-
nościach i środowisku osobowość ta się ukształtowała, jaką
funkcję spełniało powstające przy współpracy artysty dzieło
teatralne, spektakl, jakie były konkretne uwarunkowania
sceny i widowni, publiczność wreszcie5. Dopiero studia M.
Viale-Ferrero, uwieńczone znakomitą monografią Filippo
Juvarra. Scenografo e architetto teatrale, która jest zarazem
pełnym katalogiem wszystkicli projektów, szkiców, pomysłów
scenograficznych artysty, pozwoliły ujrzeć Juvarrę jako
„człowieka teatru", z tym wszakże ograniczeniem, że autorka
skoncentrowała się przede wszystkim na scenografii6. Kilka
lat wcześniej grupa teatrologów z Ohio State University
przedsięwzięła niezwykle interesującą wyprawę do Rzymu
w poszukiwaniu śladów materialnych istnienia teatru w pałacu
Cancelleria, stworzonego przez artystę dla możnego mecenasa,
kardynała Pietro Ottoboniego. Wynikiem tej nieco awantur-
niczej eskapady stały się studia dotyczące hipotetycznej
lokalizacji teatru, analizy przestrzeni scenicznej, szczególnie
trójwymiarowości osiągniętej przy pomocy zastosowanych
elementów scenograficznych, oraz scenotechnicznych roz-
wiązań na przykładzie projektów i rzutów poziomych do
opery Teodosio il giovane (il. 3)7. W ten sposób ujawnił się
Leipzig 1935; — E. BOSCARINO, Jurarra architetto, Roma 1973, s. 163—
164.
5 Wyd. Berlin 1939. O scenografii Juvarry: s. 55—66, 75, 83, 91—96.
6 Por. przyp. 1.
7 Opublikowane w: „The Ohio State University Theatre Collection
Bulletin" 1964, nr 11. R. ELLIOT STOUT, Filippo Jurarra. An intro-
duction, s. 3—5; — J. E. BIELENBERG, A three-dimensional study of
two scene designs by F. Juvarra, s. 6—20; — W. R. WEST, Some notes
concerning staging at the Ottoboni theatre through an analysis of il „Theo-
dosia", s. 21—34; — J. H. McDOWELL, The Ottoboni theatre. A research
adventure, s. 34—36; — F. E. WARNER, The Ottoboni theatre, s. 37—45.
W świetle tych analitycznych i rekonstrukcyjnych badań utraciła wartość
praca A. RAVA, Il teatro Ottoboni nel Palazzo della Cancelleria. Con 6 tavole
fuori testo, Roma 1942. Istituto Studi Romani. Pisząc o projekcie teatru
Juvarry autor związał go z rokiem 1728, nie dostrzegając tak koronnego
kontrargumentu przeciw tej dacie, jak wkomponowany w ramę sceny widok
portu w Konstantynopolu projektowany przez artystę do opery Teodosio
il giorane, wystawionej w 1711,
257
PRACE FILIPA JUYARRY DLA TEATRU
I RZYMSKIEJ REZYDENCJI SOBIESKICH*
Obecność znakomitego artysty na dworze rzymskim Marii
Kazimiery zwolna i z trudem docierała do świadomości
historyków. Pierwszym niezbitym dowodem stały się sygno-
wane przez Juvarrę szkice i pensieri z podaniem koronowanej
adresatki: Per la Regina di Pollonia lub Madama di Pollonia
zawarte w jego turyńskim albumie. Jako pierwszy z polskicli
historiografów Maciej Loret ogłosił króciutki artykulik
w „Critica d'Arte" (1935/1936) o Nieznanej działalności Filipa
Juparry1. Okolicznościowo zajął się szkicami A. E. Brinck-
mann w Theatrum novum Pedemontii nieco wcześniej2. Pi-
szący w tym samym czasie o teatrze Marysieńki A. Cametti
ograniczył się jedynie do ogólnikowego doniesienia o „bellis-
simo teatro" królowej-wdowy, najwidoczniej nieświadomy,
kim był scenograf pracujący dla Marii Kazimiery3. W roku
1935 W. Kórte w monografii Der Palazzo Zuccari in Rom
poszerzył poważnie wiedzę o pracacli Juvarry dla Sobieskich,
ogłaszając dokumentację wzbogaconą analizą stylistyczną
arcydziełka w postaci tempietta, wzniesionego w 1711 r. jako
reprezentacyjne wejście do wspomnianego pałacu od strony
Trinita de'Monti4. Dalszy krok uczynił H. Tintelnot w Barock-
-Theater und barocke Kunst (1939), charakteryzując precyzyj-
nie osobowość artystyczną Juvarry-scenografa. Nie wchodził
* Artykuł niniejszy jest częściowo zmienioną — pod kątem zapotrze-
bowania czytelnika polskiego — wersją publikacji w języku włoskim pt.
Filippo Juvarra al serrizio dei Sobieski ogłoszonej w materiałach polsko-
-włoskiego Convegno pt. Vita teatrale in Italia e Polonia fra Seicento
e Settecento, Warszawa 1984, s. 245—263.
1 M. LORET, Attiritd ignota di Filippo Juvarra a Roma, „Critica
d'Arte" I, 1935—1936, fasc. 4, s. 198—201. Do artykułu nie dotarłam.
Cyt. za: M. YIALE-FERRERO, Filippo Jurarra scenografo e architetto
teatrale, Torino 1970.
2 A. E. BRINCKMANN, Filippo Juvarra (1676—1736). Theatrum
novum Pedemontii. Ideen, EntwUrfe und Bauten von Guarini, Juvarra...,
Dusseldorf 1931. Por. też: L. ROYERE, V. YIALE, Regestro della vita
e della opere [w :] Filippo Juvarra, t. 1. Praca zbiorowa, Milano 1937 ; — A.E.
BRINCKMANN, I disegni [w:] Filippo Jurarra..., t. 2, o.c.
3 A. CAMETTI, C. S. Capeci (1652—1728), Alessandro e Domenico
Scarlatti, e la Regina di Polonia. „Musica d'Oggi" XIII, 1931, z. 2, s. 55,
64.
4 W. KÓRTE, Der Palazzo Zuccari in Rom. Sein Freskenschmuck und
seine Geschichte. Romisęhe Forsęhungen der Bibliotheca Hertziana, t. XII,
jednak w rozważania, dla nas tak istotne, w jakich okolicz-
nościach i środowisku osobowość ta się ukształtowała, jaką
funkcję spełniało powstające przy współpracy artysty dzieło
teatralne, spektakl, jakie były konkretne uwarunkowania
sceny i widowni, publiczność wreszcie5. Dopiero studia M.
Viale-Ferrero, uwieńczone znakomitą monografią Filippo
Juvarra. Scenografo e architetto teatrale, która jest zarazem
pełnym katalogiem wszystkicli projektów, szkiców, pomysłów
scenograficznych artysty, pozwoliły ujrzeć Juvarrę jako
„człowieka teatru", z tym wszakże ograniczeniem, że autorka
skoncentrowała się przede wszystkim na scenografii6. Kilka
lat wcześniej grupa teatrologów z Ohio State University
przedsięwzięła niezwykle interesującą wyprawę do Rzymu
w poszukiwaniu śladów materialnych istnienia teatru w pałacu
Cancelleria, stworzonego przez artystę dla możnego mecenasa,
kardynała Pietro Ottoboniego. Wynikiem tej nieco awantur-
niczej eskapady stały się studia dotyczące hipotetycznej
lokalizacji teatru, analizy przestrzeni scenicznej, szczególnie
trójwymiarowości osiągniętej przy pomocy zastosowanych
elementów scenograficznych, oraz scenotechnicznych roz-
wiązań na przykładzie projektów i rzutów poziomych do
opery Teodosio il giovane (il. 3)7. W ten sposób ujawnił się
Leipzig 1935; — E. BOSCARINO, Jurarra architetto, Roma 1973, s. 163—
164.
5 Wyd. Berlin 1939. O scenografii Juvarry: s. 55—66, 75, 83, 91—96.
6 Por. przyp. 1.
7 Opublikowane w: „The Ohio State University Theatre Collection
Bulletin" 1964, nr 11. R. ELLIOT STOUT, Filippo Jurarra. An intro-
duction, s. 3—5; — J. E. BIELENBERG, A three-dimensional study of
two scene designs by F. Juvarra, s. 6—20; — W. R. WEST, Some notes
concerning staging at the Ottoboni theatre through an analysis of il „Theo-
dosia", s. 21—34; — J. H. McDOWELL, The Ottoboni theatre. A research
adventure, s. 34—36; — F. E. WARNER, The Ottoboni theatre, s. 37—45.
W świetle tych analitycznych i rekonstrukcyjnych badań utraciła wartość
praca A. RAVA, Il teatro Ottoboni nel Palazzo della Cancelleria. Con 6 tavole
fuori testo, Roma 1942. Istituto Studi Romani. Pisząc o projekcie teatru
Juvarry autor związał go z rokiem 1728, nie dostrzegając tak koronnego
kontrargumentu przeciw tej dacie, jak wkomponowany w ramę sceny widok
portu w Konstantynopolu projektowany przez artystę do opery Teodosio
il giorane, wystawionej w 1711,
257