DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Karłowska-Kamzowa, Alicja; Śnieżyńska-Stolot, Ewa: III seminarium niedzickie - seryjność i indywidualność: w sztuce XIV i XV wieku, niedzica 13-16 październik 1983
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48709#0126
KRONIKA
III SEMINARIUM NIEDZICKIE - SERYJNOŚĆ I INDYWIDUALNOŚĆ
W SZTUCE XIV I XV WIEKU, NIEDZICA 13-16 PAŹDZIERNIK 1983
Kolejne — trzecie już — seminarium poświęcone związ-
kom artystycznym między Polską, Czechami, Słowacją
i Węgrami dotyczyło zagadnienia seryjności i indywidualności
w sztuce XIV i XV wieku. Temat ten zaproponował węgierski
historyk sztuki E. Marosi, członek Międzynarodowego Ko-
mitetu Organizacyjnego Seminariów Niedzickich, natomiast
tematy referatów zostały zgłoszone przez organizatorów.
Ponieważ w ujęciu poszczególnych zagadnień pozostawiono
referentom całkowitą swobodę, przyniosło to ciekawe i różno-
rodne rezultaty.
Obrady otworzyły referaty historyków — Jerzego Wy-
rozumskiego i Arona Petneki, którzy ukazali wzorce osobowe
funkcjonujące w Polsce i na Węgrzech w wieku XIV i XV.
Wyrozumski (Lcs modblcs pcrsonncls fonctionnant en Pologne
aux XI V° et XVe sibcles et le problbme de l'individu) rozpa-
trywał jo w trzech płaszczyznach: teoretycznej, metodologicz-
nej i historycznej. Modele teoretyczne były różne dla różnycli
warstw społecznych, a także grup profesjonalnych. Autor
starał się — w oparciu o źródła — zrekonstruować te wzorce,
które zarysowały się w omawianym okresie. Petneki (Wzorce
osobowe funkcjonujące w wieku XIV iXV w Królestwie Węgier)
podkreślił w swoim wystąpieniu rolę tzw. Zwierciadeł ksią-
żęcych, w których ukazywano modelowe cechy dobrego
władcy (autorem najstarszego Zwierciadła na Węgrzech
miał być według tradycji król Stefan Święty). Obaj referenci
byli zgodni co do tego, że u podłoża formowania się modelu
osobowego istniała zazwyczaj wybitna jednostka, której cechy
powielali następni przedstawiciele tego samego stanu lub
grupy zawodowej.
Wprowadzenie do zagadnienia seryjności i indywidual-
ności w sztuce stanowił teoretyczny referat Marosiego (Seria-
litat und formuermittelnde Medien in der Kunst des 15. Jahr-
hunderts). Wszystkie pozostałe wystąpienia ukazywały ten
problem w obrębie poszczególnych gatunków sztuki: malar-
stwa, rzeźby i złotnictwa oraz w zakresie ikonografii.
Autorzy referatów rozumieli pojęcie seryjności i indy-
widualności w bardzo rozmaity sposób1. Seryjność pojmowano
jako wynik: używania stempli, patronów lub rozmaitych
wzorników i wzorów graficznych (Marosi, Hamori); powtórzeń
pierwowzoru typologicznego (Sachs) i ikonograficznego
(Olszewski) lub wątków obiegowych o charakterze ikono-
graficznym pojawiających się np. w kazaniacli (Mojzer);
nawyków warsztatowycli i specjalizacji, jaka uformowała
się w obrębie warsztatów, gdzie jeden obiekt tworzyło kilku
mistrzów specjalizujących się w wykonywaniu fragmentów
postaci lub elementów kompozycji (L. Kalinowski w dyskusji).
Jednocześnie zwrócono uwagę na wielowarstwowość pojęcia
serii, np. jabłko jako przedmiot fizyczny, szczególny motyw
formalny, symbol w sensie pozaartystycznym (Ziomecka).
Podobnie w rozmaity sposób traktowano pojęcie indy-
widualności. Zgodnie z tradycyjnym sposobem jego rozumie-
nia, stosowanego głównie do epoki nowożytnej, ukazywano
mistrzów, którzy potrafili przełamać konwencje formalne
i ikonograficzne lub przynajmniej tworzyli ich własne warianty
(Tórók, Olszewski, Karłowska-Kamzowa, Szczepkowska-
-Naliwajek). Dostrzegano indywidualność w różnicowaniu
kompozycji w ramach dziel jednego warsztatu, a także w two-
rzeniu wariantów wyobrażenia, któro naśladowano ze względu
na doskonałość formalną (Ziomecka). Wreszcie za wykładnik
indywidualności przyjmowano znakomito opanowanie rze-
miosła i poziom artystyczny dzieła (Olszewski). Wyodrębniono
także indywidualność fundatorów, dzięki którym powstawa-
ły wybitne dzieła sztuki (Szczepkowska-Naliwajek) i nowe
programy ikonograficzne (Vćgh).
Wielu autorów wskazywało na niemożność wyselekcjo-
nowania dzieł całkowicie seryjnych i całkowicie indywidual-
nych, tak w zakresie stylu, jak ikonografii (Ziomecka, Ol-
szewski, Śnieżyńska-Stolot). Powszechnie znane jest bowiem
powielanie wzorów ikonograficznych, typologicznych i for-
malnych na zasadzie upowszechnienia konwencji. Zbiór takich
1 K. BIATHOYA, Rustikalisation im Bereich der mittelaUerlichen Wand-
malarei der Sloeakei — Peripetien zwischen der hohe Kunst und rolknahen
Kunstausserungen — - spezifischer Eigenwert der rerschiedenen Auffasungs-
arten in Rahmen der besprochenen Kunstgattung; — A. KARŁOWSKA-
-KAMZOWA, Problem seryjności i indywidualności w malarstwie śląskim
do połowy XV w.; — G. TÓRÓK, Thomas de Coloswar und die europdischc
Kunst urn 1400; — M. PROKOPP, Wandmalerei in der ehemaligen fran-
ziskaner Kirche in Keszthely; — J. DOMASŁOWSKI, Malarstwo gotyckie
w służbie Zakonu Krzyżackiego; — • H. SACHS, Bin bbhmisches Madonnenbild
des fruhen 15. Jhts aus der Marienkirche in Frankfurt/Oder; — K. HA-
MORI, Kupferstichsverkher des 15, —16. Jhts in Ungarn im Fali des Haupt-
altar eon Zeben (Kisszeben, Sabinom); — A. OLSZEWSKI, Problem der
Serialitdt und Indiridualitat der gotischen Bildhauerei des 14. und 15. Jhts
in Kleinpolen; — A. ZIOMECKA, Problem seryjności i indywidualności
w rzeźbie gotyckiej XIV i XV w. na Śląsku; — - J. VEGH, Die Darstellung
non Johannes des Almosengeber in der spdtmittelalterlichen Ikonographie;
— M. MOJZER, Din Prddiger am Ende des XV. Jhts in Kleinpolen und
Ungarn und die Prddigdarstellung seiner Zeitebende; — E. ŚNIEŻYŃSKA-
-STOLOT, Astrological Illustrations of the Florian Psalter; Serial Production
or Indiciduality?; — K. SZCZEPKOWSKA-NALIWAJEK, La sśrie
et l'individualitś dans I'orfdvric gothigue en Pologne,
120
III SEMINARIUM NIEDZICKIE - SERYJNOŚĆ I INDYWIDUALNOŚĆ
W SZTUCE XIV I XV WIEKU, NIEDZICA 13-16 PAŹDZIERNIK 1983
Kolejne — trzecie już — seminarium poświęcone związ-
kom artystycznym między Polską, Czechami, Słowacją
i Węgrami dotyczyło zagadnienia seryjności i indywidualności
w sztuce XIV i XV wieku. Temat ten zaproponował węgierski
historyk sztuki E. Marosi, członek Międzynarodowego Ko-
mitetu Organizacyjnego Seminariów Niedzickich, natomiast
tematy referatów zostały zgłoszone przez organizatorów.
Ponieważ w ujęciu poszczególnych zagadnień pozostawiono
referentom całkowitą swobodę, przyniosło to ciekawe i różno-
rodne rezultaty.
Obrady otworzyły referaty historyków — Jerzego Wy-
rozumskiego i Arona Petneki, którzy ukazali wzorce osobowe
funkcjonujące w Polsce i na Węgrzech w wieku XIV i XV.
Wyrozumski (Lcs modblcs pcrsonncls fonctionnant en Pologne
aux XI V° et XVe sibcles et le problbme de l'individu) rozpa-
trywał jo w trzech płaszczyznach: teoretycznej, metodologicz-
nej i historycznej. Modele teoretyczne były różne dla różnycli
warstw społecznych, a także grup profesjonalnych. Autor
starał się — w oparciu o źródła — zrekonstruować te wzorce,
które zarysowały się w omawianym okresie. Petneki (Wzorce
osobowe funkcjonujące w wieku XIV iXV w Królestwie Węgier)
podkreślił w swoim wystąpieniu rolę tzw. Zwierciadeł ksią-
żęcych, w których ukazywano modelowe cechy dobrego
władcy (autorem najstarszego Zwierciadła na Węgrzech
miał być według tradycji król Stefan Święty). Obaj referenci
byli zgodni co do tego, że u podłoża formowania się modelu
osobowego istniała zazwyczaj wybitna jednostka, której cechy
powielali następni przedstawiciele tego samego stanu lub
grupy zawodowej.
Wprowadzenie do zagadnienia seryjności i indywidual-
ności w sztuce stanowił teoretyczny referat Marosiego (Seria-
litat und formuermittelnde Medien in der Kunst des 15. Jahr-
hunderts). Wszystkie pozostałe wystąpienia ukazywały ten
problem w obrębie poszczególnych gatunków sztuki: malar-
stwa, rzeźby i złotnictwa oraz w zakresie ikonografii.
Autorzy referatów rozumieli pojęcie seryjności i indy-
widualności w bardzo rozmaity sposób1. Seryjność pojmowano
jako wynik: używania stempli, patronów lub rozmaitych
wzorników i wzorów graficznych (Marosi, Hamori); powtórzeń
pierwowzoru typologicznego (Sachs) i ikonograficznego
(Olszewski) lub wątków obiegowych o charakterze ikono-
graficznym pojawiających się np. w kazaniacli (Mojzer);
nawyków warsztatowycli i specjalizacji, jaka uformowała
się w obrębie warsztatów, gdzie jeden obiekt tworzyło kilku
mistrzów specjalizujących się w wykonywaniu fragmentów
postaci lub elementów kompozycji (L. Kalinowski w dyskusji).
Jednocześnie zwrócono uwagę na wielowarstwowość pojęcia
serii, np. jabłko jako przedmiot fizyczny, szczególny motyw
formalny, symbol w sensie pozaartystycznym (Ziomecka).
Podobnie w rozmaity sposób traktowano pojęcie indy-
widualności. Zgodnie z tradycyjnym sposobem jego rozumie-
nia, stosowanego głównie do epoki nowożytnej, ukazywano
mistrzów, którzy potrafili przełamać konwencje formalne
i ikonograficzne lub przynajmniej tworzyli ich własne warianty
(Tórók, Olszewski, Karłowska-Kamzowa, Szczepkowska-
-Naliwajek). Dostrzegano indywidualność w różnicowaniu
kompozycji w ramach dziel jednego warsztatu, a także w two-
rzeniu wariantów wyobrażenia, któro naśladowano ze względu
na doskonałość formalną (Ziomecka). Wreszcie za wykładnik
indywidualności przyjmowano znakomito opanowanie rze-
miosła i poziom artystyczny dzieła (Olszewski). Wyodrębniono
także indywidualność fundatorów, dzięki którym powstawa-
ły wybitne dzieła sztuki (Szczepkowska-Naliwajek) i nowe
programy ikonograficzne (Vćgh).
Wielu autorów wskazywało na niemożność wyselekcjo-
nowania dzieł całkowicie seryjnych i całkowicie indywidual-
nych, tak w zakresie stylu, jak ikonografii (Ziomecka, Ol-
szewski, Śnieżyńska-Stolot). Powszechnie znane jest bowiem
powielanie wzorów ikonograficznych, typologicznych i for-
malnych na zasadzie upowszechnienia konwencji. Zbiór takich
1 K. BIATHOYA, Rustikalisation im Bereich der mittelaUerlichen Wand-
malarei der Sloeakei — Peripetien zwischen der hohe Kunst und rolknahen
Kunstausserungen — - spezifischer Eigenwert der rerschiedenen Auffasungs-
arten in Rahmen der besprochenen Kunstgattung; — A. KARŁOWSKA-
-KAMZOWA, Problem seryjności i indywidualności w malarstwie śląskim
do połowy XV w.; — G. TÓRÓK, Thomas de Coloswar und die europdischc
Kunst urn 1400; — M. PROKOPP, Wandmalerei in der ehemaligen fran-
ziskaner Kirche in Keszthely; — J. DOMASŁOWSKI, Malarstwo gotyckie
w służbie Zakonu Krzyżackiego; — • H. SACHS, Bin bbhmisches Madonnenbild
des fruhen 15. Jhts aus der Marienkirche in Frankfurt/Oder; — K. HA-
MORI, Kupferstichsverkher des 15, —16. Jhts in Ungarn im Fali des Haupt-
altar eon Zeben (Kisszeben, Sabinom); — A. OLSZEWSKI, Problem der
Serialitdt und Indiridualitat der gotischen Bildhauerei des 14. und 15. Jhts
in Kleinpolen; — A. ZIOMECKA, Problem seryjności i indywidualności
w rzeźbie gotyckiej XIV i XV w. na Śląsku; — - J. VEGH, Die Darstellung
non Johannes des Almosengeber in der spdtmittelalterlichen Ikonographie;
— M. MOJZER, Din Prddiger am Ende des XV. Jhts in Kleinpolen und
Ungarn und die Prddigdarstellung seiner Zeitebende; — E. ŚNIEŻYŃSKA-
-STOLOT, Astrological Illustrations of the Florian Psalter; Serial Production
or Indiciduality?; — K. SZCZEPKOWSKA-NALIWAJEK, La sśrie
et l'individualitś dans I'orfdvric gothigue en Pologne,
120