DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Rudziński, Piotr: Konstruktywiczna typografia wobec poezji: dwa przykłady
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48709#0050
PIOTR RUDZIŃSKI
abecadło rzezi
brudu wen pożarów
i miłosierdzia
stany zjednoczone
i argentyna Grażyna chili
państwa walczące
fenomen i noumen
wieczność i nicość —
dwaj wypasieni bokserzy
którzy zawsze wygrają!
my
żrący mięso
raz na miesiąc
my
oddychający
siarką
kosztowną siarką
jak powietrzem —
my
wlokący ulicami
rząd zapadłych brzuchów
z bezsilnemu pięściami
wypychającymi kieszenie —
my —
przegramy
przegramy
przegramy
jak zwykle!!
11. 1. Teresa Żarnowerówna, Okładka poematu Anatola
Sterna, Warszawa 1929.
11. 2. Mieczysław Szczuka, Układ typograficzny strony
[w:] Anatol Stern, Europa.
zatrzeć różnicę między produkcją a twórczością. W myśl
tej zasady i zgodnie z budową poematu Szczuka układa
collage z fragmentów ówczesnej ikonosfery. Narzuca się icli
powszedniość, wykonane w technice kreskowej fragmenty
reklam lub ilustracji z gazet, jakieś mechanizmy, sportowcy,
tancerka — wszystko to umieszczone obok kolumny wierszy
lub na osobnych stronach, najczęściej zakreślone różnej
grubości i kształtu czerwonymi lub czarnymi liniami.
W oderwaniu od tekstu poetyckiego trudno doszukać
się logiki, która kierowała wyborem tych elementów. Jako
samodzielne kompozycje montaże te są malo czytelne w po-
równaniu z innymi podobnymi pracami Szczuki. Plastyczna
strona Europy staje się w pełni zrozumiała dopiero w trakcie
czytania. Przesuwającemu się przed oczami czytelnika mono-
logowi poematu towarzyszy najczęściej ustawiony w pionie
collage z przedmiotów czy postaci. Nie są to jednak ilustracje,
żaden element nie prowokuje odniesień fabularnych.
Mało subtelny wiek XX Stern przedstawia nie szanu-
jącym żadnych tradycyjnych świętości językiem; Szczuka,
oprócz wspomnianych montaży, cale strony druku „prze-
kreśla" czerwonymi plamami. Brutalne zestawienia form
i kolorów nie liczące się z przyzwyczajeniem czytelnika i tra-
dycyjną logiką typograficznych kompozycji tworzą dalszy
ciąg okładki poematu zaprojektowanej przez Teresę Żarno-
*M. WALLIS, „Europa" Mieczysława Szczuki, „Robotnik" 1930'
nr 12, cyt. za; LEWANDOWSKA, o.c„ s, 252; — STERN, Mieczysław
werównę: przyspieszony rytm fotomontażu, krzykliwe „zde-
rzenia" kolorów, „za duże" litery tytułu i całość niepokojąca
i agresywna przypominają typograficzne opracowania mos-
kiewskiego „Nowego Lefu". Z tym, że organ rosyjskich
produktywistów służył konkretnej ideologii politycznej, na-
tomiast Szczuka stworzył swoje montaże dla poematu bro-
niącego wartości humanistycznych językiem adekwatnym
do świata, któremu winny być zwrócone. Wprawdzie we współ-
czesnej recenzji z wydania Europy Mieczysław Wallis podkreś-
la, żo forma niespokojna, dynamiczna i agresywna harmoni-
zuje w danym wypadku doskonale z rewolucyjnym, świato-
burczym nastrojem poematu Sterna, niemniej samego poetę,
po latach, zastanowi brak w układzie graficznym „ziaren
europejskiej rozpaczy", jakby świadome unikanie bezpo-
średniej eksplikacji tak jasno wyłożonychwpoemacie akcentów
społecznych4. Stern przypuszcza, że to walka z elementami lite-
rackimi kazała Szczuce w ten sposób zobiektywizować swoje dzielo.
Artysta dbał o to, aby jego poezjografika [...] miała jednak prze-
de wszystkim charakter liryzmu plastycznego [...] właśnie prag-
nienie skontrastowania i przez to spotęgowania buntu społeczne-
go w poemacie sklonilo Szczukę do stłumienia go w grafice. [...]
świadomość ogólnej konstrukcji kierowała ręką artysty w jego
pracy graficznej nad Europą5. Istotnie konstrukcja jest główną
ideą poetycko-plastycznego dzieła. Pozwala silnie oddzia-
Szczuka na tle swoich czasów..., o.c., s. 54.
5 Ibidem.
44
abecadło rzezi
brudu wen pożarów
i miłosierdzia
stany zjednoczone
i argentyna Grażyna chili
państwa walczące
fenomen i noumen
wieczność i nicość —
dwaj wypasieni bokserzy
którzy zawsze wygrają!
my
żrący mięso
raz na miesiąc
my
oddychający
siarką
kosztowną siarką
jak powietrzem —
my
wlokący ulicami
rząd zapadłych brzuchów
z bezsilnemu pięściami
wypychającymi kieszenie —
my —
przegramy
przegramy
przegramy
jak zwykle!!
11. 1. Teresa Żarnowerówna, Okładka poematu Anatola
Sterna, Warszawa 1929.
11. 2. Mieczysław Szczuka, Układ typograficzny strony
[w:] Anatol Stern, Europa.
zatrzeć różnicę między produkcją a twórczością. W myśl
tej zasady i zgodnie z budową poematu Szczuka układa
collage z fragmentów ówczesnej ikonosfery. Narzuca się icli
powszedniość, wykonane w technice kreskowej fragmenty
reklam lub ilustracji z gazet, jakieś mechanizmy, sportowcy,
tancerka — wszystko to umieszczone obok kolumny wierszy
lub na osobnych stronach, najczęściej zakreślone różnej
grubości i kształtu czerwonymi lub czarnymi liniami.
W oderwaniu od tekstu poetyckiego trudno doszukać
się logiki, która kierowała wyborem tych elementów. Jako
samodzielne kompozycje montaże te są malo czytelne w po-
równaniu z innymi podobnymi pracami Szczuki. Plastyczna
strona Europy staje się w pełni zrozumiała dopiero w trakcie
czytania. Przesuwającemu się przed oczami czytelnika mono-
logowi poematu towarzyszy najczęściej ustawiony w pionie
collage z przedmiotów czy postaci. Nie są to jednak ilustracje,
żaden element nie prowokuje odniesień fabularnych.
Mało subtelny wiek XX Stern przedstawia nie szanu-
jącym żadnych tradycyjnych świętości językiem; Szczuka,
oprócz wspomnianych montaży, cale strony druku „prze-
kreśla" czerwonymi plamami. Brutalne zestawienia form
i kolorów nie liczące się z przyzwyczajeniem czytelnika i tra-
dycyjną logiką typograficznych kompozycji tworzą dalszy
ciąg okładki poematu zaprojektowanej przez Teresę Żarno-
*M. WALLIS, „Europa" Mieczysława Szczuki, „Robotnik" 1930'
nr 12, cyt. za; LEWANDOWSKA, o.c„ s, 252; — STERN, Mieczysław
werównę: przyspieszony rytm fotomontażu, krzykliwe „zde-
rzenia" kolorów, „za duże" litery tytułu i całość niepokojąca
i agresywna przypominają typograficzne opracowania mos-
kiewskiego „Nowego Lefu". Z tym, że organ rosyjskich
produktywistów służył konkretnej ideologii politycznej, na-
tomiast Szczuka stworzył swoje montaże dla poematu bro-
niącego wartości humanistycznych językiem adekwatnym
do świata, któremu winny być zwrócone. Wprawdzie we współ-
czesnej recenzji z wydania Europy Mieczysław Wallis podkreś-
la, żo forma niespokojna, dynamiczna i agresywna harmoni-
zuje w danym wypadku doskonale z rewolucyjnym, świato-
burczym nastrojem poematu Sterna, niemniej samego poetę,
po latach, zastanowi brak w układzie graficznym „ziaren
europejskiej rozpaczy", jakby świadome unikanie bezpo-
średniej eksplikacji tak jasno wyłożonychwpoemacie akcentów
społecznych4. Stern przypuszcza, że to walka z elementami lite-
rackimi kazała Szczuce w ten sposób zobiektywizować swoje dzielo.
Artysta dbał o to, aby jego poezjografika [...] miała jednak prze-
de wszystkim charakter liryzmu plastycznego [...] właśnie prag-
nienie skontrastowania i przez to spotęgowania buntu społeczne-
go w poemacie sklonilo Szczukę do stłumienia go w grafice. [...]
świadomość ogólnej konstrukcji kierowała ręką artysty w jego
pracy graficznej nad Europą5. Istotnie konstrukcja jest główną
ideą poetycko-plastycznego dzieła. Pozwala silnie oddzia-
Szczuka na tle swoich czasów..., o.c., s. 54.
5 Ibidem.
44