Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0016
JERZY MIZIOŁEK
II. 11. Relief z kościoła w Quantanilla de las Vinas. Repr. wg de _„Palol.
literackimi rzymskiego imago Christi mogły być także Ks.
Malachiasza (4, 1—2) i Psalm (18, 6—7). Proroctwo Mala-
chiasza głosi: Bo oto dzień przyjdzie pałający jak piec [...]
mówi Pan zastępów [...] I wzejdzie wam, bojącym się imienia
mego, słońce sprawiedliwości, i zdrowie na skrzydłach jego [...].
W Psalmie zaś czytamy: W słońcu postawił przybytek swój;
a ono jak oblubieniec wychodzący z łożnicy swojej, rozweseliło
się jak olbrzym na biegnięcie w drogę. Od krańca nieba wyjście
jego, a obieg jego aż.do krańca jego, a nie masz kto by się mógł
ukryć przed żarem jego71. Należy w tym miejscu powiedzieć
jeszcze o apokryfie — tzw. Liście Apostołów z 2 poł. II w.,
gdzie odnajdujemy następujące słowa: [...] przyjdę jak słońce
wschodzące, jaśniejąc siedem razy więcej chwałą, niesiony na
skrzydłach chmury w chwale [...] przyjdę na ziemię sądzić ży-
wych i umarłych72.
Wydaje się zatem, że w przedstawieniu w S. Paolo widzieć
należy Chrystusa jako Prawdziwe Słońce, Słońce Sprawiedli-
wości, które objawi się na Wschodzie, gdy wypełnią się czasy.
Przedstawienie to powstało, być może i po to, by odwodzić
„wszystkie ciemne jednostki" od modlenia się do wscho-
dzącego kosmicznego słońca.
Proponowaną interpretację rzymskiej mozaiki potwierdza,
jak się wydaje, bardziej symboliczna od niej dekoracja kopuły
tzw. mauzoleum Galli Placydii w Rawennie (il. 12)73. (Cesa-
rzowa Galla była przecież fundatorką dekoracji łuku w S.
Paolo). W podniebiu kopuły raweńskiego mauzoleum na
ciemnoniebieskim tle widnieje w centrum, pośród 567 gwiazd,
„orientowany" złoty krzyż łaciński. Na żagielkach penden-
tywów wyłaniają się z obłoków symbole czterech Ewangelis-
tów. Poniżej, na tamburze, stoi przy czterech oknach ośmiu,
odzianych w śnieżnobiałe szaty, apostołów — pośród nich
na wschodniej ścianie Piotr i Paweł — - adorujących świetlisty
krzyż. Według interpretacji Carla Nordstróma74, przyjętej
przez innych badaczy75, krzyż symbolizuje Chrystusa w Dru-
gim Przyjściu jako wschodzące Słońce. Takie odczytanie
treści mozaik kopuły umożliwiają nie tylko pisma Ojców
Kościoła, ale także siedem gwiazd wyobrażonych najbliżej
krzyża, oznaczających siedem planet76. Formuła ikonogra-
ficzna programu raweńskiego jest odmienna od programu
rzymskiego, ale w obu dekoracjach ich treścią jest Secundus
Adientus Syna Człowieczego, który jest Prawdziwym Słoń-
cem77.
Mozaika w kopule kościoła św. Jerzego
w Salonikach
W tym samym czasie, około poł. V w., gdy w Rzymie
i Rawennie tworzono omówione wyżej obrazy Paruzji, po-
wstał w Salonikach, jednym z najważniejszych miast wschod-
niej części Imperium, w kopule rotundy Galeriusza zamie-
nionej na kościół (lub kaplicę pałacową)78, noszący obecnie
wezwanie Hagios Georgios79, zespół mozaik imponujący
zarówno rozmiarami, poziomem artystycznym, jak i bogatymi
treściami ideowymi80. Mozaiki te dotrwały do naszych
czasów silnio uszkodzone, ale zachowane fragmenty pozwalają
wyróżnić trzy podstawowe strefy przedstawień, jakie składały
się na program ikonograficzny (il. 13)81. Pierwszą z nich
stanowił medalion w centrum kopuły. Zawierał on wyobrażenie
Chrystusa zachowane w szczątkowym stanie. Pozostały z niego
tylko fragmenty prawej dłoni, nimbu, krzyża i tła o barwie
srebra. Dzięki jednak odkrytemu w latach pięćdziesiątych
naszego wieku przez Hjalmara Torpa rysunkowi przygoto-
wawczemu, wykonanemu na sklepieniu przed położeniem
mozaiki, można w przybliżeniu zrekonstruować przedstawienie
10
II. 11. Relief z kościoła w Quantanilla de las Vinas. Repr. wg de _„Palol.
literackimi rzymskiego imago Christi mogły być także Ks.
Malachiasza (4, 1—2) i Psalm (18, 6—7). Proroctwo Mala-
chiasza głosi: Bo oto dzień przyjdzie pałający jak piec [...]
mówi Pan zastępów [...] I wzejdzie wam, bojącym się imienia
mego, słońce sprawiedliwości, i zdrowie na skrzydłach jego [...].
W Psalmie zaś czytamy: W słońcu postawił przybytek swój;
a ono jak oblubieniec wychodzący z łożnicy swojej, rozweseliło
się jak olbrzym na biegnięcie w drogę. Od krańca nieba wyjście
jego, a obieg jego aż.do krańca jego, a nie masz kto by się mógł
ukryć przed żarem jego71. Należy w tym miejscu powiedzieć
jeszcze o apokryfie — tzw. Liście Apostołów z 2 poł. II w.,
gdzie odnajdujemy następujące słowa: [...] przyjdę jak słońce
wschodzące, jaśniejąc siedem razy więcej chwałą, niesiony na
skrzydłach chmury w chwale [...] przyjdę na ziemię sądzić ży-
wych i umarłych72.
Wydaje się zatem, że w przedstawieniu w S. Paolo widzieć
należy Chrystusa jako Prawdziwe Słońce, Słońce Sprawiedli-
wości, które objawi się na Wschodzie, gdy wypełnią się czasy.
Przedstawienie to powstało, być może i po to, by odwodzić
„wszystkie ciemne jednostki" od modlenia się do wscho-
dzącego kosmicznego słońca.
Proponowaną interpretację rzymskiej mozaiki potwierdza,
jak się wydaje, bardziej symboliczna od niej dekoracja kopuły
tzw. mauzoleum Galli Placydii w Rawennie (il. 12)73. (Cesa-
rzowa Galla była przecież fundatorką dekoracji łuku w S.
Paolo). W podniebiu kopuły raweńskiego mauzoleum na
ciemnoniebieskim tle widnieje w centrum, pośród 567 gwiazd,
„orientowany" złoty krzyż łaciński. Na żagielkach penden-
tywów wyłaniają się z obłoków symbole czterech Ewangelis-
tów. Poniżej, na tamburze, stoi przy czterech oknach ośmiu,
odzianych w śnieżnobiałe szaty, apostołów — pośród nich
na wschodniej ścianie Piotr i Paweł — - adorujących świetlisty
krzyż. Według interpretacji Carla Nordstróma74, przyjętej
przez innych badaczy75, krzyż symbolizuje Chrystusa w Dru-
gim Przyjściu jako wschodzące Słońce. Takie odczytanie
treści mozaik kopuły umożliwiają nie tylko pisma Ojców
Kościoła, ale także siedem gwiazd wyobrażonych najbliżej
krzyża, oznaczających siedem planet76. Formuła ikonogra-
ficzna programu raweńskiego jest odmienna od programu
rzymskiego, ale w obu dekoracjach ich treścią jest Secundus
Adientus Syna Człowieczego, który jest Prawdziwym Słoń-
cem77.
Mozaika w kopule kościoła św. Jerzego
w Salonikach
W tym samym czasie, około poł. V w., gdy w Rzymie
i Rawennie tworzono omówione wyżej obrazy Paruzji, po-
wstał w Salonikach, jednym z najważniejszych miast wschod-
niej części Imperium, w kopule rotundy Galeriusza zamie-
nionej na kościół (lub kaplicę pałacową)78, noszący obecnie
wezwanie Hagios Georgios79, zespół mozaik imponujący
zarówno rozmiarami, poziomem artystycznym, jak i bogatymi
treściami ideowymi80. Mozaiki te dotrwały do naszych
czasów silnio uszkodzone, ale zachowane fragmenty pozwalają
wyróżnić trzy podstawowe strefy przedstawień, jakie składały
się na program ikonograficzny (il. 13)81. Pierwszą z nich
stanowił medalion w centrum kopuły. Zawierał on wyobrażenie
Chrystusa zachowane w szczątkowym stanie. Pozostały z niego
tylko fragmenty prawej dłoni, nimbu, krzyża i tła o barwie
srebra. Dzięki jednak odkrytemu w latach pięćdziesiątych
naszego wieku przez Hjalmara Torpa rysunkowi przygoto-
wawczemu, wykonanemu na sklepieniu przed położeniem
mozaiki, można w przybliżeniu zrekonstruować przedstawienie
10