DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Pokora, Jakub: Wazowskie enigmata: wieńce Zygmunta i obeliski Władysława oraz kłódka Jana Kazimierza
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0024
18
Jakub Pokora
na kuli posiada dwie analogie: w wyobrażeniach bogini Nike, rzymskiej Wiktorii, i w
personifikacjach Fortuny"45.
Nie ulega wątpliwości, że opisane aniołki można uznać także za uosobienia Zwycię-
stwa. Znajduje to poświadczenie w składnikach tytulatury podanych w inskrypcji przy
sarkofagu króla: [...] SIGISMVNDVS JAGELLONIVS [...] VICTOR AC TRIVMPHA-
TOR, PATER PATRIAE. Nietypowy to zestaw tytułów. Ich dobór i kolejność najwyraźniej
podyktowane zostały przez znaczenie imienia Zygmunt, złożonego - przypomnijmy -
z dwu członów: sigi - zwycięstwo i mund - opieka, pomoc, obrona. Również z powodu
imienia niewiele później, około 1555 r. personifikacja Wiktorii znajdzie się pomiędzy
herbami Korony i Litwy na arrasie Zygmunta Augusta; dotychczas jego symbolikę odczy-
tuje się jako ...zapowiedź pokoju i zwycięstwa połączonej unią Rzeczpospolitej Obojga
Narodów.
Rozważania niechaj zamknie marginalna uwaga, co do cyfry królewskiej Zygmunta
III. Pójdźmy za przykładem samego monarchy, który litery IHS w herbie Towarzystwa
Jezusowego objaśniał w sposób zaskakujący, bo jako lesuitae habent satis (Jezuici mają
dosyć)46. Okaże się, iż także cyfrę władcy można odczytywać różnie, w zależności od
kontekstu47. STR to, naturalnie, SIGISMVNDVS TERTIVS REX, a zaś SR to SIGI-
SMVNDVS REX (il. 8a). Ale przecież w przypadku numizmatów większość medali czy
żetonów, opatrzonych monogramami królewskimi, łączyła funkcję pieniądza i daru mo-
narszego. Wobec tego staje się jasne, że na koronnym talarze medalowym STR dodatko-
wo oznacza THALERVS SIGISMYNDI REGIS. Słuszność uwagi znajduje potwierdzenie
w szelągach koronnych, na których nie występuje monogram STR, lecz, oczywiście, SR,
by mógł być odczytywany również jako SOLIDYS REGIS.
Poddani nieprzychylni królowi mawiali, że tria Tfecerunt nostro Regi vae: taciturni-
tas, tenacitas ac tarditas (trzy T wyrządziły zło naszemu królowi: małomówność, upór
i powolność)48. Źródła konceptu szukać należy zapewne w słowie TERTIYS, które rozpo-
czyna się literą T i wskazuje liczbę 3. Wobec tego można przypuszczać, że cyfra STR
mieć mogła jeszcze inne konotacje, tym razem negatywne. Podobnie było przecież w przy-
padku monogramu Jana Kazimierza - ICR, który złośliwie tłumaczono jako Initium Cala-
mitatis Regni (początek nieszczęść królestwa)49.
Gloria succedens
W badaniach nad ikonografią Władysława IV wielokroć zwracano uwagę na wyjątko-
wą rolę motywu obelisku. Przyczyny stosowania symbolu - tu, najkrócej mówiąc - nie-
śmiertelnej sławy, upatrywano w ówczesnej wiedzy o antycznych obeliskach i jej
45 L. KALINOWSKI, Treści artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmuntowskiej, [w:] id., Speculum artis. Treści dzieła sztuki
średniowiecza i renesansu, Warszawa 1989, s. 498.
46 Encyklopedia wiedzy o Jezuitach na Ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, oprac. L. Grzebień SJ przy współpracy
zespołu jezuitów, Kraków 1996, s. 226.
47 Tego nie zauważa także E. MROWIŃSKI, Monogramy władców na monetach polskich, „Biuletyn Numizmatyczny"
1989, nr 1-3, s. 3-15.
48 H. WISNER, Zygmunt III Waza, Warszawa 1984, s. 90; J. BYLIŃSKI, Zygmunt III Waza, [w:] Królowie elekcyjni.
Leksykon biograficzny, red. I. Kaniewska, Kraków 1997, s. 50.
49 Fakt od dawna i często przypominany, ostatnio bodajże w: Thesaurus. Skarbiec łacińskich sentencji, przysłów
i powiedzeń w literaturze polskiej, zebrał i opracował M. Korolko, Warszawa 1997, s. 115-116, 231.
Jakub Pokora
na kuli posiada dwie analogie: w wyobrażeniach bogini Nike, rzymskiej Wiktorii, i w
personifikacjach Fortuny"45.
Nie ulega wątpliwości, że opisane aniołki można uznać także za uosobienia Zwycię-
stwa. Znajduje to poświadczenie w składnikach tytulatury podanych w inskrypcji przy
sarkofagu króla: [...] SIGISMVNDVS JAGELLONIVS [...] VICTOR AC TRIVMPHA-
TOR, PATER PATRIAE. Nietypowy to zestaw tytułów. Ich dobór i kolejność najwyraźniej
podyktowane zostały przez znaczenie imienia Zygmunt, złożonego - przypomnijmy -
z dwu członów: sigi - zwycięstwo i mund - opieka, pomoc, obrona. Również z powodu
imienia niewiele później, około 1555 r. personifikacja Wiktorii znajdzie się pomiędzy
herbami Korony i Litwy na arrasie Zygmunta Augusta; dotychczas jego symbolikę odczy-
tuje się jako ...zapowiedź pokoju i zwycięstwa połączonej unią Rzeczpospolitej Obojga
Narodów.
Rozważania niechaj zamknie marginalna uwaga, co do cyfry królewskiej Zygmunta
III. Pójdźmy za przykładem samego monarchy, który litery IHS w herbie Towarzystwa
Jezusowego objaśniał w sposób zaskakujący, bo jako lesuitae habent satis (Jezuici mają
dosyć)46. Okaże się, iż także cyfrę władcy można odczytywać różnie, w zależności od
kontekstu47. STR to, naturalnie, SIGISMVNDVS TERTIVS REX, a zaś SR to SIGI-
SMVNDVS REX (il. 8a). Ale przecież w przypadku numizmatów większość medali czy
żetonów, opatrzonych monogramami królewskimi, łączyła funkcję pieniądza i daru mo-
narszego. Wobec tego staje się jasne, że na koronnym talarze medalowym STR dodatko-
wo oznacza THALERVS SIGISMYNDI REGIS. Słuszność uwagi znajduje potwierdzenie
w szelągach koronnych, na których nie występuje monogram STR, lecz, oczywiście, SR,
by mógł być odczytywany również jako SOLIDYS REGIS.
Poddani nieprzychylni królowi mawiali, że tria Tfecerunt nostro Regi vae: taciturni-
tas, tenacitas ac tarditas (trzy T wyrządziły zło naszemu królowi: małomówność, upór
i powolność)48. Źródła konceptu szukać należy zapewne w słowie TERTIYS, które rozpo-
czyna się literą T i wskazuje liczbę 3. Wobec tego można przypuszczać, że cyfra STR
mieć mogła jeszcze inne konotacje, tym razem negatywne. Podobnie było przecież w przy-
padku monogramu Jana Kazimierza - ICR, który złośliwie tłumaczono jako Initium Cala-
mitatis Regni (początek nieszczęść królestwa)49.
Gloria succedens
W badaniach nad ikonografią Władysława IV wielokroć zwracano uwagę na wyjątko-
wą rolę motywu obelisku. Przyczyny stosowania symbolu - tu, najkrócej mówiąc - nie-
śmiertelnej sławy, upatrywano w ówczesnej wiedzy o antycznych obeliskach i jej
45 L. KALINOWSKI, Treści artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmuntowskiej, [w:] id., Speculum artis. Treści dzieła sztuki
średniowiecza i renesansu, Warszawa 1989, s. 498.
46 Encyklopedia wiedzy o Jezuitach na Ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, oprac. L. Grzebień SJ przy współpracy
zespołu jezuitów, Kraków 1996, s. 226.
47 Tego nie zauważa także E. MROWIŃSKI, Monogramy władców na monetach polskich, „Biuletyn Numizmatyczny"
1989, nr 1-3, s. 3-15.
48 H. WISNER, Zygmunt III Waza, Warszawa 1984, s. 90; J. BYLIŃSKI, Zygmunt III Waza, [w:] Królowie elekcyjni.
Leksykon biograficzny, red. I. Kaniewska, Kraków 1997, s. 50.
49 Fakt od dawna i często przypominany, ostatnio bodajże w: Thesaurus. Skarbiec łacińskich sentencji, przysłów
i powiedzeń w literaturze polskiej, zebrał i opracował M. Korolko, Warszawa 1997, s. 115-116, 231.