DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Pokora, Jakub: Wazowskie enigmata: wieńce Zygmunta i obeliski Władysława oraz kłódka Jana Kazimierza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0028
22
Jakub Pokora
W Polsce jeszcze w XVI w. imię to miało postać WŁODZISŁAW i tak - jak wynika
z zapisów Długosza - w żywym języku brzmiało imię Łokietka czy Jagiełły, po łacinie
notowane wyłącznie WLADISLAUS lub LADISLAUS, a odczytywane jako WŁADY-
SŁAW i ŁADYSŁAW68. Dla dalszych wywodów bardzo ważne jest to, że ŁADYSŁAW
stanowi odmianę WŁADYSŁAWA i tak było także w czasach wazowskich, kiedy nie
widziano różnicy między imieniem bł. Ładysława z Gielniowa a królewicza Władysława,
przy czym ostatnia z form niemal zawsze odnosiła się wyłącznie do władcy69.
Kwestia znaczenia całego imienia to sprawa kluczowa, acz dość trudna, o ile wiem, nie
rozstrzygnięta przez onomastyków. W czasach władysławowskich imię króla naturalnie
kojarzono za „sławą" rozumianąjako łacińska gloria czy fama. I Skarga tuż po narodzi-
nach królewicza, i w trzydzieści siedem lat później Samuel Przypkowski na polu elekcyj-
nym widzieli w imieniu wróżbę: pierwszy, jak wspominałem, wielkiej sławy (gloria
potens), drugi — bliżej nieokreśloną (ingentis nominis omen)7°. Chełchowski z okazji ko-
ronacji pisał w 1633 r.: [Boże] szczęść, sprzyjaj we wszystkich sprawach onemu, niech
wszędzie Sława-ć się stanie, co on kiedy działać będzie71. W Jarzębskiego Gościńcu
(1643) wielokrotnie przywoływana jest wieczna sława za Czwartego Władysława72.
U schyłku panowania (1648) władcę nazywa się carem sławy i tym, w którego osobie -
urodzonej sławie nieśmiertelnej — Korona Polska dla całości honoru i sławy [...] miała
w potrzebie wczesny ratunek73. A po śmierci króla widać, iż ziściły się przepowiednie
i życzenia, o czym świadczy określenie Nominis Sui Fama na władysławowskiej tablicy
komemoracyjnej na Bielanach74.
Jak widać, semantyka imienia powszechnie opierała się wyłącznie na członie - SŁAW.
Analogicznie było w przypadku imion o identycznym zakończeniu, czego dowodem obro-
na staropolskich imion przez Szymona Starowolskiego w 1652 r.: kto dzieła swoje bar-
dziej przepowiada i sławę, jako zrzenica Słowiańskich narodów Polacy: którzy dobrą
przed tym sławę miłując nazywali się Bogusławami, Władysławami, Strzeżysławami, Sta-
nisławami, Wacławami etc. A teraz jako się krzcić imiony cudzoziemskimi poczęli, Maxi-
milianami, Fryderykami, Ferdynandami, Karolami, tak i wzrostem karłami [aluzja do
imienia Karol, niem. Karl] się rodzić zaczęli i sławę dobrą zdrobniawszy, już nie swemi
zasługami, ale ojcowskiemi się dziełami szczycąc, samych siebie za łudzi godnych i wiel-
kich rozumieją75. Według Starowolskiego sława zdaje się mieć wymiar nie tylko osobisty,
ale i patriotyczny. U Jabłonowskiego nie ma co do tego wątpliwości, stwierdza bowiem, iż
68 W. KURASZKIEWICZ, Historia imienia Władysław, „Zeszyty Naukowe WSP w Szczecinie", Nr 38, 1982, Prace
Wydziału Humanistycznego nr 11, Zakład Filologii Polskiej, s. 237-256; W. WYDRA, Władysław z Gielniowa.
Z dziejów średniowiecznej poezji polskiej, Poznań 1992, s. 30-32.
69 H. E. WYCZAWSKI, O właściwie imię błogosławionego Władysława z Gielniowa, „Ruch Biblijny i Liturgiczny", 14
(1961), s. 164-170; WYDRA, op. cit., s. 147, przyp. 44.
70 J. NOWAK-DŁUŻEWSKI, Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Dwaj młodsi Wazowie, Warszawa 1972,
s. 15, 316; zob. też przyp. 62.
71 H. CHEŁCHOWSKI, Orzeł odmłodzony Królestwa Polskiego..., Toruń 1633 (za: WISNER, Władysław IV..., s. 60).
72 A. JARZĘBSKI, Gościniec abo krótkie opisanie Warszawy, Warszawa 1643, opracował i wstępem opatrzył W. Tom-
kiewicz, Warszawa 1974, w. 849-855, 2181-2182, 2930-2932.
73 Pierwsze określenie w Ver lukiskianum... [Wilno] 1648, wierszu anonimowym z kręgu Akademii Wileńskiej dla
uczczenia pary królewskiej przybywającej do miasta (zob. NOWAK-DŁUŻEWSKI, op. cit., s. 47, 49, 323); pozostałe
w: GORCZYN, op. cit., s. 1, 7.
74 Por. s. 22-23, gdzie szerzej o treściach tego malowidła.
75 S. STAROWOLSKI, Lament utrapionej Matki Korony Polskiej... [b. m. i r., I ed. 1652], s. 12. Cytat okrojony w:
BYSTROŃ, op. cit., s. 21; BUBAK, op. cit., s. 10.
Jakub Pokora
W Polsce jeszcze w XVI w. imię to miało postać WŁODZISŁAW i tak - jak wynika
z zapisów Długosza - w żywym języku brzmiało imię Łokietka czy Jagiełły, po łacinie
notowane wyłącznie WLADISLAUS lub LADISLAUS, a odczytywane jako WŁADY-
SŁAW i ŁADYSŁAW68. Dla dalszych wywodów bardzo ważne jest to, że ŁADYSŁAW
stanowi odmianę WŁADYSŁAWA i tak było także w czasach wazowskich, kiedy nie
widziano różnicy między imieniem bł. Ładysława z Gielniowa a królewicza Władysława,
przy czym ostatnia z form niemal zawsze odnosiła się wyłącznie do władcy69.
Kwestia znaczenia całego imienia to sprawa kluczowa, acz dość trudna, o ile wiem, nie
rozstrzygnięta przez onomastyków. W czasach władysławowskich imię króla naturalnie
kojarzono za „sławą" rozumianąjako łacińska gloria czy fama. I Skarga tuż po narodzi-
nach królewicza, i w trzydzieści siedem lat później Samuel Przypkowski na polu elekcyj-
nym widzieli w imieniu wróżbę: pierwszy, jak wspominałem, wielkiej sławy (gloria
potens), drugi — bliżej nieokreśloną (ingentis nominis omen)7°. Chełchowski z okazji ko-
ronacji pisał w 1633 r.: [Boże] szczęść, sprzyjaj we wszystkich sprawach onemu, niech
wszędzie Sława-ć się stanie, co on kiedy działać będzie71. W Jarzębskiego Gościńcu
(1643) wielokrotnie przywoływana jest wieczna sława za Czwartego Władysława72.
U schyłku panowania (1648) władcę nazywa się carem sławy i tym, w którego osobie -
urodzonej sławie nieśmiertelnej — Korona Polska dla całości honoru i sławy [...] miała
w potrzebie wczesny ratunek73. A po śmierci króla widać, iż ziściły się przepowiednie
i życzenia, o czym świadczy określenie Nominis Sui Fama na władysławowskiej tablicy
komemoracyjnej na Bielanach74.
Jak widać, semantyka imienia powszechnie opierała się wyłącznie na członie - SŁAW.
Analogicznie było w przypadku imion o identycznym zakończeniu, czego dowodem obro-
na staropolskich imion przez Szymona Starowolskiego w 1652 r.: kto dzieła swoje bar-
dziej przepowiada i sławę, jako zrzenica Słowiańskich narodów Polacy: którzy dobrą
przed tym sławę miłując nazywali się Bogusławami, Władysławami, Strzeżysławami, Sta-
nisławami, Wacławami etc. A teraz jako się krzcić imiony cudzoziemskimi poczęli, Maxi-
milianami, Fryderykami, Ferdynandami, Karolami, tak i wzrostem karłami [aluzja do
imienia Karol, niem. Karl] się rodzić zaczęli i sławę dobrą zdrobniawszy, już nie swemi
zasługami, ale ojcowskiemi się dziełami szczycąc, samych siebie za łudzi godnych i wiel-
kich rozumieją75. Według Starowolskiego sława zdaje się mieć wymiar nie tylko osobisty,
ale i patriotyczny. U Jabłonowskiego nie ma co do tego wątpliwości, stwierdza bowiem, iż
68 W. KURASZKIEWICZ, Historia imienia Władysław, „Zeszyty Naukowe WSP w Szczecinie", Nr 38, 1982, Prace
Wydziału Humanistycznego nr 11, Zakład Filologii Polskiej, s. 237-256; W. WYDRA, Władysław z Gielniowa.
Z dziejów średniowiecznej poezji polskiej, Poznań 1992, s. 30-32.
69 H. E. WYCZAWSKI, O właściwie imię błogosławionego Władysława z Gielniowa, „Ruch Biblijny i Liturgiczny", 14
(1961), s. 164-170; WYDRA, op. cit., s. 147, przyp. 44.
70 J. NOWAK-DŁUŻEWSKI, Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Dwaj młodsi Wazowie, Warszawa 1972,
s. 15, 316; zob. też przyp. 62.
71 H. CHEŁCHOWSKI, Orzeł odmłodzony Królestwa Polskiego..., Toruń 1633 (za: WISNER, Władysław IV..., s. 60).
72 A. JARZĘBSKI, Gościniec abo krótkie opisanie Warszawy, Warszawa 1643, opracował i wstępem opatrzył W. Tom-
kiewicz, Warszawa 1974, w. 849-855, 2181-2182, 2930-2932.
73 Pierwsze określenie w Ver lukiskianum... [Wilno] 1648, wierszu anonimowym z kręgu Akademii Wileńskiej dla
uczczenia pary królewskiej przybywającej do miasta (zob. NOWAK-DŁUŻEWSKI, op. cit., s. 47, 49, 323); pozostałe
w: GORCZYN, op. cit., s. 1, 7.
74 Por. s. 22-23, gdzie szerzej o treściach tego malowidła.
75 S. STAROWOLSKI, Lament utrapionej Matki Korony Polskiej... [b. m. i r., I ed. 1652], s. 12. Cytat okrojony w:
BYSTROŃ, op. cit., s. 21; BUBAK, op. cit., s. 10.