DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Kębłowski, Janusz: Uwagi na marginesie książki Hansa Körnera o pomnikach nagrobnych w dobie Średniowiecza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0150
144
JANUSZ ST. KĘBŁOWSKI
Tybinga
Uwagi na marginesie książki Hansa Kórnera o pomnikach
nagrobnych w dobie Średniowiecza *
Książka Kórnera jest kolejną po dłuższej
przerwie próbą rozważenia podstawowych
zagadnień średniowiecznego pomnika na-
grobnego. Przy jej stosunkowo skromnej objętości,
autor podejmuje problematykę nader rozległą za-
równo w aspekcie przedmiotu, chronologii jak i to-
pografii. Koncentrując się na zagadnieniach termi-
nologii, typologii, formy, genezy, funkcji i treści
pomników nagrobnych, wdaje się w szczegółowe
polemiki i przedstawia własne koncepcje w odnie-
sieniu do szeregu podstawowych, trudnych i zawi-
łych kwestii, tezy poparte zwykle obszerną argu-
mentacją, dowodząc przy tym rozległej erudycji
(świadczy o niej m.in. wybór wykorzystanej litera-
tury naukowej) oraz precyzji wnioskowania.
Praca Kórnera zasługuje na uwagę każdego hi-
storyka sztuki, a także historyków kultury, teologów,
gdyż dotyczy szczególnego fenomenu sztuki euro-
pejskiej. W średniowiecznych pomnikach nagrob-
nych skupiały się bowiem różnorodne treści ideowe:
religijne, świeckie, polityczne, dynastyczne i rodzin-
ne, związane z fundamentalnym dla ówczesnego
człowieka problemem życia pozagrobowego, od-
dzielonego cezurą śmierci od życia doczesnego,
z perspektywą wieczystej nagrody lub kary. Z wizu-
alizacją tych idei łączyło się wiele problemów natury
* H. KÓRNER, Grabmonumente des Mittelalters, Darm-
stadt: Primus Verlag 1997, ss. 202, w tym 142 ilustracje c/
b. Dzieło to powstało na kanwie wykładów autora na He-
inrich-Heine-Universitat w Dusseldorfie w semestrze zi-
mowym 1993-1994. Tekst niniejszy pisany był ze znacz-
nymi przerwami i powstawał długo; nie jest klasyczną
recenzją czy nawet pełnym omówieniem cytowanej książki
Kórnera, dotyczy tylko niektórych jej części. Jest przede
wszystkim zbiorem myśli i refleksji, jakie nasuwały się
piszącemu te słowa w trakcie lektury książki, w związku
z nią i na jej marginesie, i tak też winien być przyjęty.
formalnej, artystycznej. Pomnik nagrobny kształto-
wał się na gruncie panującej myśli teologicznej,
zwłaszcza w dziedzinie eschatologii i soteriologii,
i obowiązujących norm prawnych, ustalonych rytu-
ałów i przyjętych zwyczajów, związanych z najodle-
glejszą tradycją śródziemnomorskiej kultury w za-
kresie „spraw ostatecznych", z zadawnionymi
formami i semantyką przedmiotów jej służących.
Był wyrazem współczesnych jego powstaniu wy-
obrażeń na ten temat i związanych z nimi życzeń
i nadziei. Rozumienie tego fenomenu artystycznego
nie jest więc możliwe bez odwołania się do histo-
rycznego i kulturowego kontekstu w najszerszym
znaczeniu tych słów. A jednocześnie wymaga
uwzględnienia faktu posługiwania się w procesie
kształtowania pomnika nagrobnego wieloma zróż-
nicowanymi środkami artystycznymi: plastycznym
obrazem realnym i idealnym, alegorycznym i sym-
bolicznym, modusem prezentacyjnym i narracyj-
nym, słownym językiem inskrypcji, obrazowym,
symbolicznym i konwencjonalnym językiem heraldy-
ki, itd. Na morfologię pomnika nagrobnego składają
się przede wszystkim elementy rzeźbiarskie, ale także
architektoniczne i malarskie. Przy tym na jego sens,
na wartość wyrażanych treści ogromny wpływ ma
„pole semantyczne", w którym pomnik występuje.
Autorowi książki należy się uznanie i to z kilku powodów,
na które staraliśmy się zwrócić uwagę. Ale przede wszyst-
kim może za to, że praca ta skłania do szerokiej refleksji
zainteresowanego tą materią czytelnika, stawiając równo-
cześnie przed nim wysokie wymagania. Zastanawia fakt,
że książka Kórnera nie wzbudziła większego zaintereso-
wania w środowisku historyków sztuki, a jej ukazanie się
zostało skwitowane jedynie kilkoma lapidarnymi wzmian-
kami i omówieniami, udostępnionymi mi uprzejmie przez
Wydawcę.
JANUSZ ST. KĘBŁOWSKI
Tybinga
Uwagi na marginesie książki Hansa Kórnera o pomnikach
nagrobnych w dobie Średniowiecza *
Książka Kórnera jest kolejną po dłuższej
przerwie próbą rozważenia podstawowych
zagadnień średniowiecznego pomnika na-
grobnego. Przy jej stosunkowo skromnej objętości,
autor podejmuje problematykę nader rozległą za-
równo w aspekcie przedmiotu, chronologii jak i to-
pografii. Koncentrując się na zagadnieniach termi-
nologii, typologii, formy, genezy, funkcji i treści
pomników nagrobnych, wdaje się w szczegółowe
polemiki i przedstawia własne koncepcje w odnie-
sieniu do szeregu podstawowych, trudnych i zawi-
łych kwestii, tezy poparte zwykle obszerną argu-
mentacją, dowodząc przy tym rozległej erudycji
(świadczy o niej m.in. wybór wykorzystanej litera-
tury naukowej) oraz precyzji wnioskowania.
Praca Kórnera zasługuje na uwagę każdego hi-
storyka sztuki, a także historyków kultury, teologów,
gdyż dotyczy szczególnego fenomenu sztuki euro-
pejskiej. W średniowiecznych pomnikach nagrob-
nych skupiały się bowiem różnorodne treści ideowe:
religijne, świeckie, polityczne, dynastyczne i rodzin-
ne, związane z fundamentalnym dla ówczesnego
człowieka problemem życia pozagrobowego, od-
dzielonego cezurą śmierci od życia doczesnego,
z perspektywą wieczystej nagrody lub kary. Z wizu-
alizacją tych idei łączyło się wiele problemów natury
* H. KÓRNER, Grabmonumente des Mittelalters, Darm-
stadt: Primus Verlag 1997, ss. 202, w tym 142 ilustracje c/
b. Dzieło to powstało na kanwie wykładów autora na He-
inrich-Heine-Universitat w Dusseldorfie w semestrze zi-
mowym 1993-1994. Tekst niniejszy pisany był ze znacz-
nymi przerwami i powstawał długo; nie jest klasyczną
recenzją czy nawet pełnym omówieniem cytowanej książki
Kórnera, dotyczy tylko niektórych jej części. Jest przede
wszystkim zbiorem myśli i refleksji, jakie nasuwały się
piszącemu te słowa w trakcie lektury książki, w związku
z nią i na jej marginesie, i tak też winien być przyjęty.
formalnej, artystycznej. Pomnik nagrobny kształto-
wał się na gruncie panującej myśli teologicznej,
zwłaszcza w dziedzinie eschatologii i soteriologii,
i obowiązujących norm prawnych, ustalonych rytu-
ałów i przyjętych zwyczajów, związanych z najodle-
glejszą tradycją śródziemnomorskiej kultury w za-
kresie „spraw ostatecznych", z zadawnionymi
formami i semantyką przedmiotów jej służących.
Był wyrazem współczesnych jego powstaniu wy-
obrażeń na ten temat i związanych z nimi życzeń
i nadziei. Rozumienie tego fenomenu artystycznego
nie jest więc możliwe bez odwołania się do histo-
rycznego i kulturowego kontekstu w najszerszym
znaczeniu tych słów. A jednocześnie wymaga
uwzględnienia faktu posługiwania się w procesie
kształtowania pomnika nagrobnego wieloma zróż-
nicowanymi środkami artystycznymi: plastycznym
obrazem realnym i idealnym, alegorycznym i sym-
bolicznym, modusem prezentacyjnym i narracyj-
nym, słownym językiem inskrypcji, obrazowym,
symbolicznym i konwencjonalnym językiem heraldy-
ki, itd. Na morfologię pomnika nagrobnego składają
się przede wszystkim elementy rzeźbiarskie, ale także
architektoniczne i malarskie. Przy tym na jego sens,
na wartość wyrażanych treści ogromny wpływ ma
„pole semantyczne", w którym pomnik występuje.
Autorowi książki należy się uznanie i to z kilku powodów,
na które staraliśmy się zwrócić uwagę. Ale przede wszyst-
kim może za to, że praca ta skłania do szerokiej refleksji
zainteresowanego tą materią czytelnika, stawiając równo-
cześnie przed nim wysokie wymagania. Zastanawia fakt,
że książka Kórnera nie wzbudziła większego zaintereso-
wania w środowisku historyków sztuki, a jej ukazanie się
zostało skwitowane jedynie kilkoma lapidarnymi wzmian-
kami i omówieniami, udostępnionymi mi uprzejmie przez
Wydawcę.