119

WANDA MOSSAKOWSKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Fotografia przyjaciół Artura Grottgera
i Walerego Rzewuskiego z 1865 roku

Pamięci Mary Filippi
Pod koniec 50. lat XIX w. intelektualną atmosferę Krakowa zaczęła ożywiać grupa
młodych ludzi, w większości jeszcze studentów, którzy zawiązali rodzaj nieformal-
nego stowarzyszenia. Był to -jakbyśmy dziś powiedzieli - klub dyskusyjny, gdzie
rozmawiano na różne tematy oraz prezentowano dzieła wybitnych twórców, a także i wła-
sne1. Edward Lubowski przypomniał jak spotykali się ... kilka razy w tygodniu u którego-
bądź z kolegów, celem przeczytania albo rozprawy jakiej poważnej, albo poezyj lub
dramatycznego utworu, albo wreszcie oglądania obrazów, rzeźb lub odbić ich fotogra-
ficznych [oraz] na gawędce mającej związek z pracami wszystkich2. Skład całej grupy trud-
ny jest do precyzyjnego ustalenia, lecz wiadomo, że należeli do niej przede wszystkim
Michał Bałucki, z pisarzy, publicystów i działaczy, między innymi Adam Bełcikowski,
Mieczysław i Witold Bochenkowie, Kazimierz Chłędowski, przytoczony Lubowski, Al-
fred Szczepański, Jan Kanty Turski i Tadeusz Wojciechowski, z malarzy - Florian Cynk,
Andrzej Grabowski, Aleksander Gryglewski, Aleksander Kotsis, Władysław Łuszczkie-
wicz i Jan Matejko, z rzeźbiarzy - Parys Filippi, Walery Gadomski i Franciszek Michał
Wyspiański, z muzyków - Kazimierz Hofman i Władysław Żeleński oraz historyk Józef
Szujski i aktor Feliks Benda3. Wydarzenia powstania styczniowego 1863 r., w którym
brali udział niektórzy z wymienionych, rozluźniły kontakty i właściwie przerwały spotka-
nia,; akie podjęto, choć z mniej szą intensywnością, w 1864 r., od jesieni u Parysa Filippie-
go, mającego pracownię rzeźbiarską w zabytkowym refektarzu klasztoru franciszkanów4.

1 Por.: J. MACIEJEWSKI, Przedburzowcy. Z problematyki przełomu między romantyzmem a pozytywizmem, Kraków
1971, głównie s. 27-41 i 72-84; zob. też: W. MOSSAKOWSKA, Walery Rzewuski (1837-1888), fotograf. Studium
warsztatu i twórczości, Wrocław 1981, s. 201 i A. RYSZKIEWICZ, Donos na spiskujących artystów krakowskich 1863
roku, [w:] Fermentum massae mundi. Jackowi Woźniakowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 1990,
s. 457-458.

2 E. LUBOWSKI, Z życia koleżeńskiego, „Kłosy" 1878, nr 661 z 16 II, s. 132.

3 LUBOWSKI (op. cit., s. 133) wymienia jeszcze malarza Wilhelma Leopolskiego i Władysława Tarnowskiego,
a K.CHŁĘDOWSKI (Pamiętniki, Kraków 1957, t. I, s. 107) - aktora Karola Królikowskiego.

4 „Czas" 1864, nr 178 z 3 XI, s. 3 - wiadomość, iż Filippi przeniósł swoją pracownię z domu naprzeciwko dworca
kolejowego do klasztoru franciszkanów. W świetle tej informacji opisy zebrań grupy w nastrojowym wnętrzu refekta-
rza, jakie podają Bałucki i Chłędowski, cytowane fragmentarycznie przez MACIEJEWSKIEGO (op. cit., s. 73-74)
i RYSZKIEWICZA (op. cit., s. 458), należy odnieść do czasu po tej dacie, a nie po powrocie rzeźbiarza ze stypendium