In Memoriam

189

warsztatów snycerskich." Jednocześnie jednak wy-
sunął przypuszczenie o istnieniu warsztatu w Kazi-
mierzu Dolnym. Punktem wyjścia do tych rozważań
była praca magisterska o ołtarzach późnorenesanso-
wych na Lubelszczyźnie napisana na seminarium
prof. Piotra Bohdziewicza w 1955 r.
Główne jednak zainteresowanie skierował Ku-
rzątkowski na architekturę obronną i rezydencjonal-
ną okresu renesansu. Za punkt zwrotny w badaniach
nad początkami renesansu na Lubelszczyźnie obrał
- nie przypadkowo - Zamek Lubelski i skromne za-
chowane relikty z 1. ćwierci XVI w. (8). Pochodzą
one z czasów, gdy starostami lubelskimi byli Tę-
czyńscy. Stąd nie przypadkowo podobne formy re-
nesansowe lombardzkie otrzymały portale w kapli-
cy Tęczyńskich przy farze w Kraśniku i na zamku
w Lublinie, które były dziełem warsztatu Koma-
sków. Co prawda sam Berrecci miał przybyć do Lu-
blina w 1530 r., ale nie pozostały żadne ślady jego
działalności na zamku.
W artykule o okazałej wieży w Wojciechowie (9)
po raz pierwszy naukowo opracował ten cenny za-
bytek, jedyny tego rodzaju na Lubelszczyźnie i włą-
czył go do typu gotycko-renesansowych wież miesz-
kalnych w polskiej architekturze. Określił nazwisko
fundatorów - ród Pileckich oraz wydatował na lata
1520-30.
Kilka lat pracy poświęcił Mieczysław ze swą
żoną Alicją badaniom dziejów fundacji i etapów
budowy architektury monumentalnego zamku Firle-
jów w Janowcu nad Wisłą. Studium ukończone
w 1961 r. stało się pierwszym gruntownym opraco-
waniem tego ważnego zabytku (11). Stało się też
podstawą do podjętych później badań archeologicz-
nych i architektonicznych murów oraz prac projek-
towych i restauracji (12).
Tematem artykułów Kurzątkowkiego są zamki:
Pawła Orzechowskiego w Krupem i Uhrowieckich
w Sielcu w Ziemi Chełmskiej (62, 63). Kontekstem
dla tych przedsięwzięć jest równoczesne założenie
Nowego Zamościa przez kanclerza Jana Zamoyskie-
go. Orzechowscy i Uhrowieccy byli spokrewnieni
z kanclerzem i współdziałali przy założeniu Zamo-
ścia. System obronny tych zamków, z wieżami i ba-
stejami, był jednak anachroniczny z porównaniu
z nowowłoskimi fortyfikacjami Zamościa. Z okazji
omawiania zamków w Krupem i Sielcu po raz pierw-
szy kultura artystyczna Ziemi Chełmskiej w okresie
renesansu, doczekała się wnikliwej analizy histo-
rycznej (63). Kurzątkowski ujawnił tu talent do syn-
tetycznego ujmowania zjawisk.
Dowodem samodzielnego formułowania synte-
tycznych wniosków jest jego studium Droga do re-
nesansu lubelskiego (78). Ukazał formowanie się
lubelskiego ośrodka artystycznego od początku XVI
w. i roli ośrodków w Zamościu i Kazimierzu nad

Wisłą, które były najcenniejszym wkładem Lubelsz-
czyzny do historii polskiej kultury artystycznej. Au-
tor domagał się innego spojrzenia na gotyckie formy
„renesansu lubelskiego" 1. połowy XVII w., a nie
jako znamiona zapóźnienia kulturowego. Wykształ-
cenie dekoracji listwowej nie było samodzielnym
dorobkiem lubelskich muratorów, skoro była stoso-
wana w całej środkowej Europie (s. 52).
Kurzątkowski nie zajmował się sztuką baroko-
wą. Jedyny jego artykuł o późnobarokowym dworze
drewnianym w Żyrzynie powstał dlatego, że dwór
ten został przeniesiony w 1973 r. z jego inicjatywy
do Muzeum Wsi Lubelskiej, a więc w okresie jego
pracy w skansenie. To niewielkie rozmiarami dzieło
architektoniczne, wzniesione na centralnym planie
czworoboku z trzema portykami, trafnie zostało
związane z nurtem palladiańskim (18).
Od około 1965 r. Mieczysław Kurzątkowski roz-
szerzył swoje zainteresowania naukowe na architek-
turę XIX w. Szczególnie zaciekawiła go krótka, bo
zaledwie czteroletnia działalność w Lublinie inży-
niera z Warszawy Jana Stompfa (1822-26). Inżynier
ten wprowadził na szeroką skalę romantyczne formy
neogotyku w kilku znaczących gmachach, przede
wszystkim w zamku przebudowanym na więzienie
(20).
Godne uwagi są badania Kurzątkowskiego nad
początkami inwentaryzacji zabytków w Guberni Lu-
belskiej w połowie XIX w. Skrupulatnie przeanali-
zował nielegalne wykorzystanie tekstów inwentary-
zacji Kazimierza Stronczyńskiego i materiału
ilustracyjnego, towarzyszącego opisom, przez jego
pomocnika, rysownika Adama Lerue (31, 32).
Szczególnie zafascynowała Kurzątkowskiego
postać Jana Witkiewicza-Koszczyca architekta-kon-
serwatora, miłośnika i twórcy dzieł o formach naro-
dowych w Kazimierzu nad Wisłą i w Nałęczowie
w czasach Stefana Żeromskiego. Był pierwszym ba-
daczem tego niezwykłego architekta, któremu po-
święcił wystawę (21) i dokładnie przestudiował kon-
serwatorski wątek w jego twórczości (23). Stał się
też surowym krytykiem omówienia tego wątku
w monografii pióra Marty Leśniakowskiej (24).
Nie przypadkiem był też jednym z inicjatorów po-
wołania do życia Polskiego słownika biograficznego
konserwatorów zabytków. Do pierwszego zeszytu
Słownika, który ukazał się w Poznaniu w 2000 r.,
opracował cztery sylwetki architektów-konserwato-
rów, zasłużonych dla Lubelszczyzny w dwudziestole-
ciach: międzywojennym i powojennym (27-30). Je-
rzemu Siennickiemu, pierwszemu okręgowemu
konserwatorowi w Odrodzonej Polsce poświęcił też
biogram w Polskim słowniku biograficznym (26).
Mieczysław Kurzątkowski był więc historykiem
konserwatorstwa. Dlatego też dbał o utrwalenie
w druku przeprowadzanych prac na Lubelszczyźnie