Rzeźbiarz rzymski Vincenzo Pacetti i Polacy

263

W latach 1773-1803 Pacetti prowadził diariusz, przechowywany obecnie w Biblioteca
Alessandrina w Rzymie3. Odnotowywał w nim szczegółowo wszelkie wydarzenia doty-
czące własnej działalności, a także opinie o osobach odwiedzających jego pracownię
i zamawiających u niego dzieła. Dokument ten ma niezwykłe znaczenie jako rzadki przy-
kład osobistych zapisów włoskiego artysty, który daje obraz stosunków panujących
w ostatniej ćwierci XVIII w. w rzymskim środowisku, znanym głównie z opisów cudzo-
ziemców przebywających w tym mieście.
Wśród licznie odwiedzających pracownię Pacettiego artystów, archeologów, kolekcjo-
nerów i miłośników sztuki z całej Europy byli także Polacy. W diariuszu znalazło się
wiele wzmianek dotyczących wizyt w jego studiu polskich arystokratów i dostojników
(jak: Stanisław Poniatowski, prymas Michał Jerzy Poniatowski, Stanisław Kostka Potoc-
ki, księżna Czartoryska, Adam Jerzy Czartoryski, biskup Ignacy Massalski, czy związana
z Polską Maria de Cumano Schiitter), agentów artystycznych dworu polskiego (Ignazio
Brocchi) oraz polskich i działających w Polsce artystów - głównie stypendystów królew-
skich (Franciszek Smuglewicz, Andre Le Brun, Józef Wall, Józef Sacco). Znajdujemy
w nim także informacje o rzeźbach oglądanych i kupowanych przez niektórych z nich4.
Najważniejszym polskim klientem Pacettiego był z pewnością król Stanisław August.
Nabywał on w Rzymie dzieła sztuki za pośrednictwem swoich agentów artystycznych (jak
m.in.: Gaetano Ghigiotti, Tommaso Antici, Ignazio Brocchi), którzy, po otrzymaniu stosow-
nych zezwoleń papieskich kamerlingów, wysyłali je do Polski5. Dzięki tym dokumentom,

na wywóz rzeźb z Rzymu Pacetti wystąpił w marcu 1786 r., chcąc estrare da Roma un gruppo antico di marmo rap[pre-
sentanpe; Bacco, e Iside, quatro busti, N:° 4: sgabelloni, e due piedestalli [...] (wysłać z Rzymu antyczną grupę
w marmurze przedstawiającą Bachusa i Izydę, cztery biusty, cztery taboreciki i dwa piedestały) i otrzymał je 22 marca
t.r.: Vincenzo Pacetti Scultore Ore [Servitore?] Um[ilissim]o del Em[inen]za V[os]tra. Attesto io sotto di avere ricono-
sciuto li sopradetti marmi consistenti in un gruppo antice di marmo rapp[resentan]ta un Bacco a cui e unita [...] la
sinistra una piccola Iside di palmi cinque, sonovi due teste di basalte di Tito una, 1'altra di Vespasiano, con busti di
marmo moderni; come anche li quattro sgabelloni, a piedistalli di mod[em]o lavoro: si stimano pertanto li sopradetti
marmi i scudi trecento. Questo di 22 Marżo 1786. Alessandro Bracci Asses[o]re delle antichita di Roma (Vincenzo
Pacetti rzeźbiarz sługa [?] najuniżeńszy Waszej Eminencji. Zaświadczam ja niżej podpisany, że rozpoznałem wyżej
wymienione marmury składające się z grupy antycznej z marmuru przedstawiającej Bachusa, do którego dołączona jest
z lewej [strony] mała Izyda [wysokości] pięciu palm [ok. 130 cm], są tam dwie głowy z bazaltu, jedna Tytusa, druga

Wespazjana, z biustami z marmuru współczesnymi; jak też cztery taboreciki na piedestałach współczesnej roboty: sza-
cuje się zatem wymienione wyżej marmury na trzysta skudów. To 22 marca 1786. Alessandro Bracci Asesor starożytno-
ści w Rzymie) - por.: Archivio di Stato di Roma, Camerale II, Antichita e Belle Arti, busta 12: Esportazione di oggetti
di antichita e belle arti, fascicolo 294 (1786-1787), karta luźna.

3 Biblioteca Alessandrina w Rzymie, rkps 321: Giornale di Vincenzo Pacetti riguardante li principali affari, e negozj
delsuo studio di scultura, ed altri suae interressi particolari, incominciato dall'anno 1773 fino all'anno 1803 [cytowa-
ne dalej: Giornale ...]. Uwagę na ten dokument zwrócił jako jeden z pierwszych badaczy Hugh Honour (Vincenzo
Pacetti ...; id., The Rome...,). Druga część tego diariusza, z czasu od roku 1803 do śmierci Pacettiego, przechowywana
jest w Istituto per la Storia del Risorgimento w Rzymie, rkps 654: Giornale delle cose piu importanti di pertinenza di
Vincenzo Pacetti fin ora scritto in fogli volanti ma da quest'epoca in poi tutti si riportano in alfabeto a scienza delle loro
casate o sieno cognomi rispettivi questo di 15 maggio 1803 (por.: A. CAMPITELLI, II Giardino del Lago, [w:] II
Giardino del Lago a Villa Borghese. Sculture romane dal classico al neoclassico, a cura di A. Campitelli, [katalog
wystawy] Roma, Palazzo delle Esposizioni 17 novembre 1993 - 31 gennaio 1994, Roma 1993, s. 26 przypis 5 i s. 148.)

4 Zagadnienie kontaktów Polaków z Pacettim w świetle diariusza artysty poruszył niedawno Z. WAŹBIŃSKI, Marcello
Bacciarelli i jego wkład do realizacji pomnika Marca Benefiala w Panteonie rzymskim, „Folia Historiae Artium", seria
nowa, t. 4, 1998, s. 247, 253.

5 T. MAŃKOWSKI, Rzeźby zbioru Stanisława Augusta, Kraków 1948, s. 7-8; T. MIKOCKI, Historia dwóch warszaw-
skich zbiorów zabytków antycznych: kolekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego i Michała Ludwika Paca, „Rocznik
Muzeum Narodowego w Warszawie", XXVIII: 1984, s. 404-406; K. MIKOCKA-RACHUBOWA, Canova, jego krąg
i Polacy (około 1780-1850), Warszawa 2001, t. 1, s. 80.