333

EWA LETKIEWICZ
Lublin
Wzgarda świata - domniemany konterfekt
Katarzyny z Kretkowskich Ligęziny w kościele
karmelitów bosych w Lublinie
Wszytko marność, wsztko ledaco
Choćby kto zyskał uciechy wszytkie
Trapić się w sobie y masz za co
Gdyż przeciw Niebu są rzeczy brzydkie
Zaczym iusz świeckie wzgardzam zabawy
Inszy cel iest mego wzdychania
Klasztorem pachną wszytkie me sprawy
I tam się chcę dostać do poznania
(Wiersze ledney Damy wzgardzającey światem,
Biblioteka Sióstr Karmelitanek Bosych w Krakowie, Rkps nr 49, s. 32)
Jednym z bardziej zagadkowych portretów, zachowanych na terenie Polski, jest XVII-
wieczny konterfekt damy znajdujący się w prezbiterium kościoła karmelitów bosych
w Lublinie (il. l)1. Niezwykłe jest w nim połączenie trzech różnych gatunków: por-
tretu dworskiego, malarstwa religijnego i alegorycznego, zagadkowa treść całego dzieła
i symbolika wielu jego elementów.
Uwieczniona w całej postaci dama w strojnej sukni ukazana została w nietypowej dla
portretu reprezentacyjnego pozie nawiązującej do kompozycji postaci Afrodyty Knidyj-
skiej. Układ ciała Afrodyty i ruch jej rąk, wielokrotnie od czasów starożytnych naślado-
wany, został spopularyzowany w sztuce nowożytnej przez Tycjana w jego Portrecie
dziewczyny w futrze z ok. 1536 r.2 To szczególne ustawienie postaci, znane z wielu przed-
stawień alegorycznych i religijnych pozostaje wyjątkowe w polskim malarstwie portreto-
wym epoki, preferującym ujęcie statyczne, przydające modelom dostojeństwa3. Inną

1 Pierwotnie kościół wraz z klasztorem należał do karmelitanek bosych. Karmelitanki przebywały tu do 1807 r., kiedy
przekazały klasztor na potrzeby karmelitów bosych, których konwent spłonął w 1803 r. Siostry przeniosły się do drugie-
go domu w Lublinie, pw. Niepokalanego Poczęcia Marii Panny. O.B. WANAT, Zakon karmelitów bosych w Polsce.
Klasztory karmelitów i karmelitanek bosych 1605-1975, Kraków 1979, s. 635.

2 Dokładne prześledzenie naśladownictw pozy Afrodyty wymagałoby szczegółowych studiów. Jednym ze starszych
przykładów jest postać Castitas (rzeźba z lat 1301-1310) z pulpitu katedry w Pizie Giovanniego Pisano, gdzie zapoży-
czenie z antyku polega jedynie na powtórzeniu układu ciała i ruchu rąk, a nie na naśladowaniu proporcji. Na temat pozy
w obrazie Tycjana zob. M. WALICKI, Z zagadnień pozy portretowej, „Przegląd Artystyczny" 1954, nr 1, s. 40.

3 T. DOBROWOLSKI, Polskie malarstwo portretowe. Ze studiów nad epoką sarmatyzmu, Kraków 1948, s. 40.