Recenzje

365

Podobnie jak w innych tomach serii, książka skła-
da się z dwóch zasadniczych części rozdzielonych
albumem całostronicowych, przeważnie barwnych
ilustracji. Część pierwszą tworzą trzy problemowe
artykuły wprowadzające dotyczące założeń kon-
strukcyjnych niniejszego tomu (H. Lorenz), różno-
rodności produkcji artystycznej w Austrii i jej
historycznych uwarunkowań zdeterminowanej róż-
norodnością „mecenatu" i funkcji (F. PolleroB) oraz
tak charakterystycznego dla epoki baroku fenomenu
harmonizowania poszczególnych sztuk w dążeniu
do ich jedności (K. Móseneder). W części drugiej
dzieje barokowej sztuki w Austrii (chodzi tu o okres
ok. 1600 do ok. 1780/90) zostały przedstawione
w rozbiciu na jej poszczególne gatunki: architekturę,
malarstwo ścienne, malarstwo sztalugowe, rzeźbę
i plastykę dekoracyjną, rzemiosło artystyczne oraz
grafikę (zrezygnowano z osobnego przedstawienia
rysunku, uwzględniając go w ramach poszczególnych
gatunków - jeśli stanowił etap przygotowawczy).
Rozdziały poświęcone poszczególnym dziedzinom
składają się z syntetycznego przeglądu ich rozwoju i
katalogu wybranych obiektów (razem jest ich 341)
oraz krótkich monograficznych opracowań. Te małe
monografie w zamierzeniu autorów mają pozwolić
ocenić dane dzieło zarówno w aspekcie jego orygi-
nalności i miejsca w procesie historycznym. Przy
wyborze obiektów przestrzegano zasady, by każde
z dzieł reprezentowało jedną fazę rozwojową, jeden
określony problem artystyczny, jedną regionalną
odmianę stylową, twórczość jednego artysty itd. W
ten sposób można było powiązać poszczególne dzie-
ła z zasadniczymi liniami rozwoju zarysowanymi
w syntetycznych przeglądach (s. 11). Książkę zamy-
kają: obszerna bibliografia (około 1700 pozycji
w układzie alfabetycznym będących rozwinięciami
skrótów występujących w przypisach artykułów
i not katalogowych) oraz indeksy: topograficzny
i osobowy.
Przedstawione powyżej częściowo założenia
konstrukcyjne niniejszej książki są tematem „pro-
gramowego" artykułu wstępnego redaktora tomu,
Hellmuta Lorenza, pt. Barocke Kunst in Ósterreich
- Facetten einer Epoche. Podkreśla on m.in. zależ-
ność kształtu niniejszego opracowania od zalet i bra-
ków dotychczasowego stanu badań. Starano się np.
we „wprowadzeniach" do poszczególnych gatun-
ków ograniczyć długość tekstu dotyczącego „wiel-
kich" artystów, na których twórczości koncentrowali
się wcześniejsi badacze, na rzecz zagadnień pozo-
stających dotąd na dalszym planie, takich jak kwe-
stie historyczne, dalej odmiany regionalne czy
uwzględnienie najważniejszych uwarunkowań for-
malnych.
Tu warto za Lorenzem w skrócie przypomnieć tra-
dycję badań nad sztuką epoki baroku w Austrii. Za

ojca austriackich badań nad barokiem trzeba uznać
Alberta Ilga, który już w 1880 roku opublikował tekst
pt. Zukunft des Barockstils (pod pseudonimem
„Bernini der Jungere"), a później (1895) monogra-
fię Johanna Bernharda Fischera von Erlach, sztan-
darowego architekta austriackiego baroku. W tym
też czasie powstało pionierskie opracowanie Come-
liusa Gurlitta, Geschichte des Barockstils und des
Rococo in Deutschland (1889) obejmujące cały ob-
szar niemieckojęzyczny wraz z Austrią. Prace te
przetarły drogę ku pozbawionemu dawnych uprze-
dzeń (związanych z normą klasyczną) spojrzeniu na
sztukę baroku.
Na tak przygotowanym gruncie w latach między-
wojennych mogły już pojawić się specjalistyczne
opracowania takich badaczy jak Hans Sedlmayr
(Osterreichische Barockarchitektur 1690-1 740,
1930), Bruno Grimschitz (o kościołach Hildebrand-
ta, 1929) czy Hugo Hantsch (monografia Prandtau-
era, 1926) dotyczące głównie architektury, chociaż
pod koniec tego okresu (szczególnie w latach 1938-
1945) interpretacja historii, w tym także sztuki, czę-
sto nabierała nacjonalistycznego zabarwienia.
Stan wiedzy o sztuce barokowej w Austrii znacz-
nie wzbogacił się w okresie około i po 1955 roku, kie-
dy to pojawiły się na ten temat liczne, przeważnie
monograficzne publikacje. Najważniejsze z nich uka-
zały się w ramach serii „blauen Bande" wydawnictwa
Herold-Verlag. Były to monografie J. B. Fischera von
Erlach (H. Sedlmayr, 1956), Hildebrandta (B. Grim-
schitz, 1959), Josepha E. Fischera von Erlach (T. Za-
charias, 1960), Giovanniego Giulianiego (E. Baum,
1964), Bartolomea Altomontego (B. Heinzl, 1964),
Martina Altomontego (H. Aurenhammer, 1965), Mat-
thiasa Steinla (L. Puhringer-Zwanowetz, 1966), Da-
niela Grana (E. Knab, 1977), rodziny Gumpów (M.
Krapf, 1979) czy Johanna M. Rottmayra (E. Hubala,
1981).
Taki stan rzeczy sprawił, że dzieje sztuki baroku
w Austrii były i w dużej mierze nadal są postrzegane
przede wszystkim z punktu widzenia wielkich arty-
stów i jako historia artystów. Jak formułuje to Lo-
renz: sytuacja jest podobna do sztuki, w której
znamy dobrze główne role, ale w dużo mniejszym
stopniu ogólny przebieg akcji. Dotychczasowy ob-
raz należało by uzupełnić o wyniki badań skierowa-
nych na zagadnienia rozwoju najważniejszych
„tematów" barokowej architektury (kościoły, klasz-
tory, pałace), rzeźby (pomniki, ołtarze, fontanny)
czy malarstwa (freski sklepienne, obrazy ołtarzowe).
Lorenz przypomina w tym miejscu postulat Jakoba
Burckhardta opisania dziejów sztuki jako historii za-
dań artystycznych („Kunstgeschichte nach Aufga-
ben"). Autor dostrzega próby realizacji tego postulatu
zarówno w opracowaniach ogólnych, jak Kunst in
Ósterreich vomfruhen Mittelalter bis zur Gegenwart