DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Artykuły i Komunikaty
DOI Artikel:Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Pałac w wołyńskim Romanowie i jego rzeźby
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.70769#0037
37
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Pałac w wołyńskim Romanowie i jego rzeźby
Pałac w Romanowie na Wołyniu, wznoszony przez Józefa Augusta Ilińskiego od ostat-
niej dekady XVIII po pierwsze dziesięciolecia XIX w. był, jak się wydaje, najwięk-
szą rezydencją klasy cystyczną na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej.
W grudniu 1876 r. w pałacu wybuchł pożar, w wyniku którego olbrzymi gmach został do-
szczętnie zniszczony wraz z większością wyposażenia. Nigdy nie został odbudowany. Na
odtworzenie bryły, wystroju i urządzenia tej nieistniejącej od prawie 140 lat budowli pozwa-
lają cztery przekazy ikonograficzne oraz kilka wzmianek i opisów we współczesnej literatu-
rze i prasie. Zewnętrzna forma romanowskiego pałacu znana jest z trzech rycin1, co do
wnętrz, to jedynie wygląd najwspanialszej z pałacowych sal, sali „złotej”, znamy z graficz-
nego przekazu2. Obszerne opisy pałacu znajdujemy w pamiętnikach Jana Duklana Ochoc-
kiego, spisywanych w początkach lat 40. a opublikowanych w połowie lat 50. XIX w.3,
1 Najstarsza to miedzioryt kolorowany przedstawiający pałac romanowski od strony elewacji frontowej, wykonany
ok. 1830 przez Carla (?) Teuberta według rysunku jego autorstwa (egzemplarze m.in. w zbiorach graficznych Zakładu
Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu i Muzeum Narodowego w Warszawie), który został zadedykowany sena-
torowi Ilińskiemu; pod rysunkiem umieszczono napis: Vue du chateau de Romanow en Volhinie (Pologne)/ dediee d s.
E. Mr Le Comte Iliński, Senateur, chambellan actuel de S.M.I. et R. chevalier grand croix des ordres/ de 1’Aigle blanc,
St. Vladimir, St. Alexandre, St. Stanislas, St. Anne etc., z boku z prawej: par son tres humble et tres obeissant Serviteur
C. Teubert. Na miedziorycie wzorowana jest litografia kolorowana z 1854 r. przedstawiająca pałac romanowski
(z różnicami w niektórych detalach, głównie w ujęciu tła), zamieszczona w Jana Kazimierza WILCZYŃSKIEGO Al-
bum Wileńskie (seria Album Kijowskie), litografowana przez Charlesa Claude’a Bacheliera i Jeana Louisa Tirpenne,
wydana przez Lemerciera w Paryżu (sygn. Bachelier et Tirpenne lith. Imp. Lemercier, Paris), dedykowana synowi
senatora Ilińskiego, Henrykowi Ilińskiemu, ówczesnemu właścicielowi Romanowa; napis: Widok Pałacu w Romanowie
na Wołyniu. Niegdyś S.P. J. W. Hrabi Józefa Augusta Ilińskiego. Rzeczgo. Tajnego Radcy, Senatora, Szambełana-Ord.
St0. Alexandra, Białego Orła, S°. Włodzimierza, S'ej. Anny, S°. Stanisława etc. Pierwszych Klas Kawalera, i S°. Jana
Jeruzal0. Komandora. - Vue du chateau de Romanow en Wolhynie. A.S.E. MrLe Comte Joseph Auguste Iliński. Conseiller
prive actuel, Senateur, Chambellan de S.M. l.Empereur, Chevalier Grand Croix des Ordres de S'. Alexandre, TAigle
Blanc, S'. Wladimir, Ste Anne, S'. Stanislas, etc. et Commandeur de S'. Jean Jerusalem. - Dedie a Mrle Comte Henri
Iliński Seigneur actuel de Romanow, par TEditeur J.K Wilczyński, u dołu Paris 1854 (por.: Jadwiga JAWORSKA,
„Album wileńskie w zbiorach graficznych Muzeum Narodowego w Warszawie”, Rocznik Muzeum Narodowego w War-
szawie, 20,1976, s. 378 nr 327, il. 95 na s. 377). Trzecia rycina to drzeworyt zamieszczony w Kłosach, 21,1875, nr 543,
s. 348, bardzo ogólny i nie mogący służyć jako dokument. Graficzne przedstawienia pałacu w Romanowie wymienia też
w swoich pracach Roman Aftanazy, por.: Roman AFTANAZY, „Architekt Merk i jego dzieła. Przyczynek do dziejów
architektury klasycystycznej w Polsce”, Rocznik Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, 5, 1957, s. 463-464 oraz
il. na wklejce; id., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wydanie drugie przejrzane i uzupełnione.
Cz. II: Ziemie ruskie Korony, t. 5: Województwo wołyńskie, Wrocław 1994, s. 398 oraz il. 479 na s. 397, il. 480 na s. 399.
2 Drzeworyt Marcelego Wiśniewskiego zamieszczony w Kłosach, 23, 1876, nr 589, s. 233.
3 [OCHOCKI J.D.], Pamiętniki Jana Dukłana Ochockiego z pozostałych po nim rękopismów przepisane i wydane przez
J.I. Kraszewskiego, t. 3, Warszawa, 1857, s. 347-358.
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Pałac w wołyńskim Romanowie i jego rzeźby
Pałac w Romanowie na Wołyniu, wznoszony przez Józefa Augusta Ilińskiego od ostat-
niej dekady XVIII po pierwsze dziesięciolecia XIX w. był, jak się wydaje, najwięk-
szą rezydencją klasy cystyczną na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej.
W grudniu 1876 r. w pałacu wybuchł pożar, w wyniku którego olbrzymi gmach został do-
szczętnie zniszczony wraz z większością wyposażenia. Nigdy nie został odbudowany. Na
odtworzenie bryły, wystroju i urządzenia tej nieistniejącej od prawie 140 lat budowli pozwa-
lają cztery przekazy ikonograficzne oraz kilka wzmianek i opisów we współczesnej literatu-
rze i prasie. Zewnętrzna forma romanowskiego pałacu znana jest z trzech rycin1, co do
wnętrz, to jedynie wygląd najwspanialszej z pałacowych sal, sali „złotej”, znamy z graficz-
nego przekazu2. Obszerne opisy pałacu znajdujemy w pamiętnikach Jana Duklana Ochoc-
kiego, spisywanych w początkach lat 40. a opublikowanych w połowie lat 50. XIX w.3,
1 Najstarsza to miedzioryt kolorowany przedstawiający pałac romanowski od strony elewacji frontowej, wykonany
ok. 1830 przez Carla (?) Teuberta według rysunku jego autorstwa (egzemplarze m.in. w zbiorach graficznych Zakładu
Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu i Muzeum Narodowego w Warszawie), który został zadedykowany sena-
torowi Ilińskiemu; pod rysunkiem umieszczono napis: Vue du chateau de Romanow en Volhinie (Pologne)/ dediee d s.
E. Mr Le Comte Iliński, Senateur, chambellan actuel de S.M.I. et R. chevalier grand croix des ordres/ de 1’Aigle blanc,
St. Vladimir, St. Alexandre, St. Stanislas, St. Anne etc., z boku z prawej: par son tres humble et tres obeissant Serviteur
C. Teubert. Na miedziorycie wzorowana jest litografia kolorowana z 1854 r. przedstawiająca pałac romanowski
(z różnicami w niektórych detalach, głównie w ujęciu tła), zamieszczona w Jana Kazimierza WILCZYŃSKIEGO Al-
bum Wileńskie (seria Album Kijowskie), litografowana przez Charlesa Claude’a Bacheliera i Jeana Louisa Tirpenne,
wydana przez Lemerciera w Paryżu (sygn. Bachelier et Tirpenne lith. Imp. Lemercier, Paris), dedykowana synowi
senatora Ilińskiego, Henrykowi Ilińskiemu, ówczesnemu właścicielowi Romanowa; napis: Widok Pałacu w Romanowie
na Wołyniu. Niegdyś S.P. J. W. Hrabi Józefa Augusta Ilińskiego. Rzeczgo. Tajnego Radcy, Senatora, Szambełana-Ord.
St0. Alexandra, Białego Orła, S°. Włodzimierza, S'ej. Anny, S°. Stanisława etc. Pierwszych Klas Kawalera, i S°. Jana
Jeruzal0. Komandora. - Vue du chateau de Romanow en Wolhynie. A.S.E. MrLe Comte Joseph Auguste Iliński. Conseiller
prive actuel, Senateur, Chambellan de S.M. l.Empereur, Chevalier Grand Croix des Ordres de S'. Alexandre, TAigle
Blanc, S'. Wladimir, Ste Anne, S'. Stanislas, etc. et Commandeur de S'. Jean Jerusalem. - Dedie a Mrle Comte Henri
Iliński Seigneur actuel de Romanow, par TEditeur J.K Wilczyński, u dołu Paris 1854 (por.: Jadwiga JAWORSKA,
„Album wileńskie w zbiorach graficznych Muzeum Narodowego w Warszawie”, Rocznik Muzeum Narodowego w War-
szawie, 20,1976, s. 378 nr 327, il. 95 na s. 377). Trzecia rycina to drzeworyt zamieszczony w Kłosach, 21,1875, nr 543,
s. 348, bardzo ogólny i nie mogący służyć jako dokument. Graficzne przedstawienia pałacu w Romanowie wymienia też
w swoich pracach Roman Aftanazy, por.: Roman AFTANAZY, „Architekt Merk i jego dzieła. Przyczynek do dziejów
architektury klasycystycznej w Polsce”, Rocznik Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, 5, 1957, s. 463-464 oraz
il. na wklejce; id., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wydanie drugie przejrzane i uzupełnione.
Cz. II: Ziemie ruskie Korony, t. 5: Województwo wołyńskie, Wrocław 1994, s. 398 oraz il. 479 na s. 397, il. 480 na s. 399.
2 Drzeworyt Marcelego Wiśniewskiego zamieszczony w Kłosach, 23, 1876, nr 589, s. 233.
3 [OCHOCKI J.D.], Pamiętniki Jana Dukłana Ochockiego z pozostałych po nim rękopismów przepisane i wydane przez
J.I. Kraszewskiego, t. 3, Warszawa, 1857, s. 347-358.