DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły i Komunikaty
DOI Artikel:Adamski, Jakub: Nurty stylowe późnogotyckich sklepień w Krakowie: Przekrycia chórów kościołów Mariackiego, Augustianów i Dominikanów
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.70769#0196
196
Jakub Adamski
Za najstarsze eksperymenty ze wzbogacaniem układów gwiaździstych krótkimi żebra-
mi lierne należy uznać w warunkach środkowoeuropejskich z jednej strony sklepienia
nawy kościoła Maria am Gestade w Wiedniu (ukończone przed rokiem 1414, zaprojekto-
wane być może w początkach budowy około roku 1394, il. 10)55, które otworzyły linię
rozwojową gwiazd z wpisanymi w ich centrum wielobokami, a z drugiej - istotniejsze dla
niniejszych rozważań przekrycia przęsła skrzyżowania w katedrze w Chełmży (wzniesio-
ne po pożarze z roku 1422, il. ll)56oraz południowego ramienia oktogonu krzyżowego
kościoła w Gosławicach (zapewne przed rokiem 1426, il. 12)57. Pierwsza z tych konstruk-
cji zachowała jeszcze żebra diagonalne w pełnym przebiegu, choć dominujący kompozy-
cyjnie stał się wpisany krzyż z trójkątnymi „szczycikami”, w którego punktach węzłowych
załamują się tiercerony wyznaczające przekątniowe ramiona gwiazd. Teresa Mroczko
uznała to sklepienie za import angielski, jej zdaniem zależny bezpośrednio od przekrycia
nawy głównej katedry w Chester; na insulamą genezę tego rodzaju konstrukcji zwracał
ogólnie uwagę również Józef Tomasz Frazik58. Taka proweniencja artystyczna konstruk-
cji jest możliwa, choć Mroczko podała błędne datowanie pozornego sklepienia w Chester,
które nie powstało w latach 1307-1377, tylko między 1461-1490, gdy najpewniej pod
kierunkiem architekta Williama Rediche’a kończona była budowa korpusu, rozpoczętego
około roku 13 2 3 59. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że przekrycie chełmżyńskie za-
leżne jest od bardzo podobnego (choć po angielsku wzbogaconego o liczne dalsze tierce-
rony i żebra lierne) sklepienia nad nawą główną katedry w Canterbury (architekci Henry
Yevele lub Thomas Hoo, przed 1405, il. 13)60, a zatem jednej z najważniejszych świątyń
w Anglii, która ze względu na prężnie rozwijający się kult św. Tomasza Becketa mogła
być znana również na kontynencie. Warto przy tym nadmienić, że z oddziaływaniem no-
woczesnej konstrukcji z Canterbury wiązany jest też rysunek żebrowania we wspomnia-
nym sklepieniu z kościoła Maria am Gestade w Wiedniu61.
Natomiast w Gosławicach rysunek ośmioramiennej gwiazdy jest już niemal identycz-
ny do krakowskiego, na co wskazują rozdwojone nasady diagonali i żaglasta osnową
z lunetami. Wczesne pojawienie się tego dekoracyjnego układu żebrowania właśnie
w Gosławicach nie może szczególnie dziwić wobec niezwykłej wręcz jakości architektu-
ry kościoła; warto podkreślić, że Frazik widział w sklepieniu jego centralnej partii także
55 Gunter BRUCHER, „Wien, Kirche Maria am Gestade (Maria Stiegen-Kirche)” [w:] Geschichte der bildenden Kunst
in Ósterreich, Bd. II, Gotik, hrsg. von Gunter BRUCHER, Munchen-London-New York 2000, s. 285-288 (tam zebrana
starsza literatura).
56 Teresa MROCZKO, Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980, s. 247-248; Józef Tomasz FRA-
ZIK, „Sklepienia gotyckie w Prusach, na Pomorzu Gdańskim i w ziemi chełmińskiej” Kwartalnik Architektury i Urba-
nistyki XXX, 1985, nr 1, s. 16; BECKER-HOUNSLOW, op. cit, (jak przyp. 45), s. 119.
57 Andrzej GRZYBKOWSKI, „Kościół w Gosławicach. Zagadnienie genezy” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
XVI, 1971, s. 269-310; id., „Kościoły w Gosławicach i Miszewie jako pośrednie kopie Anastasis” [w:] Jerozolima
w kulturze europejskiej, red. Piotr PASZKIEWICZ, Tadeusz ZADROŻNY, Warszawa 1977, s. 155-168, przedruk w:
id., Między formą..., (jak przyp. 54), s. 120-138; KOWALSKI, op. cit., (jak przyp. 46), s. 159-170, 363.
58 MROCZKO, op. cit., (jak przyp. 56), s. 247-248; FRAZIK, Sklepienia żebrowe..., (jak przyp. 43), s. 525.
59 John Shannon HENDRIX, Architecture as Cosmology. Lincoln Cathedral and English Gothic Architecture, New
York2011, s. 264. Obecnie istniejącakonstrukcj aw Chester jest wykonaną w trakcie konserwacjiz lat 1868-1876 (proj.
George Gilbert Scott) rekonstrukcją sklepienia XV-wiecznego.
60 Hans Josef BÓKER, DerBeginn einer Spdtgotikinnerhalb der englischen Architekturzwischen 1370 und 1450, Koln
1981, s. 95-106; id., Englische Sakralarchitektur des Mittelalters, Darmstadt 1984, s. 289-294; Gunter KOWA, Archi-
tektur der Englischen Gotik, Koln 1990, s. 244-245; HENDRIX, op. cit., (jak przyp. 59), s. 253-254.
61 Renate WAGNER-RIEGER, Mittelalterliche Architektur in Ósterreich, hrsg. von Artur ROSENAUER, Mario
SCHWARZ, St. Pólten-Wien 1988, s. 163; BRUCHER, Gotische Baukunst..., (jak przyp. 48), s. 137.
Jakub Adamski
Za najstarsze eksperymenty ze wzbogacaniem układów gwiaździstych krótkimi żebra-
mi lierne należy uznać w warunkach środkowoeuropejskich z jednej strony sklepienia
nawy kościoła Maria am Gestade w Wiedniu (ukończone przed rokiem 1414, zaprojekto-
wane być może w początkach budowy około roku 1394, il. 10)55, które otworzyły linię
rozwojową gwiazd z wpisanymi w ich centrum wielobokami, a z drugiej - istotniejsze dla
niniejszych rozważań przekrycia przęsła skrzyżowania w katedrze w Chełmży (wzniesio-
ne po pożarze z roku 1422, il. ll)56oraz południowego ramienia oktogonu krzyżowego
kościoła w Gosławicach (zapewne przed rokiem 1426, il. 12)57. Pierwsza z tych konstruk-
cji zachowała jeszcze żebra diagonalne w pełnym przebiegu, choć dominujący kompozy-
cyjnie stał się wpisany krzyż z trójkątnymi „szczycikami”, w którego punktach węzłowych
załamują się tiercerony wyznaczające przekątniowe ramiona gwiazd. Teresa Mroczko
uznała to sklepienie za import angielski, jej zdaniem zależny bezpośrednio od przekrycia
nawy głównej katedry w Chester; na insulamą genezę tego rodzaju konstrukcji zwracał
ogólnie uwagę również Józef Tomasz Frazik58. Taka proweniencja artystyczna konstruk-
cji jest możliwa, choć Mroczko podała błędne datowanie pozornego sklepienia w Chester,
które nie powstało w latach 1307-1377, tylko między 1461-1490, gdy najpewniej pod
kierunkiem architekta Williama Rediche’a kończona była budowa korpusu, rozpoczętego
około roku 13 2 3 59. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że przekrycie chełmżyńskie za-
leżne jest od bardzo podobnego (choć po angielsku wzbogaconego o liczne dalsze tierce-
rony i żebra lierne) sklepienia nad nawą główną katedry w Canterbury (architekci Henry
Yevele lub Thomas Hoo, przed 1405, il. 13)60, a zatem jednej z najważniejszych świątyń
w Anglii, która ze względu na prężnie rozwijający się kult św. Tomasza Becketa mogła
być znana również na kontynencie. Warto przy tym nadmienić, że z oddziaływaniem no-
woczesnej konstrukcji z Canterbury wiązany jest też rysunek żebrowania we wspomnia-
nym sklepieniu z kościoła Maria am Gestade w Wiedniu61.
Natomiast w Gosławicach rysunek ośmioramiennej gwiazdy jest już niemal identycz-
ny do krakowskiego, na co wskazują rozdwojone nasady diagonali i żaglasta osnową
z lunetami. Wczesne pojawienie się tego dekoracyjnego układu żebrowania właśnie
w Gosławicach nie może szczególnie dziwić wobec niezwykłej wręcz jakości architektu-
ry kościoła; warto podkreślić, że Frazik widział w sklepieniu jego centralnej partii także
55 Gunter BRUCHER, „Wien, Kirche Maria am Gestade (Maria Stiegen-Kirche)” [w:] Geschichte der bildenden Kunst
in Ósterreich, Bd. II, Gotik, hrsg. von Gunter BRUCHER, Munchen-London-New York 2000, s. 285-288 (tam zebrana
starsza literatura).
56 Teresa MROCZKO, Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980, s. 247-248; Józef Tomasz FRA-
ZIK, „Sklepienia gotyckie w Prusach, na Pomorzu Gdańskim i w ziemi chełmińskiej” Kwartalnik Architektury i Urba-
nistyki XXX, 1985, nr 1, s. 16; BECKER-HOUNSLOW, op. cit, (jak przyp. 45), s. 119.
57 Andrzej GRZYBKOWSKI, „Kościół w Gosławicach. Zagadnienie genezy” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
XVI, 1971, s. 269-310; id., „Kościoły w Gosławicach i Miszewie jako pośrednie kopie Anastasis” [w:] Jerozolima
w kulturze europejskiej, red. Piotr PASZKIEWICZ, Tadeusz ZADROŻNY, Warszawa 1977, s. 155-168, przedruk w:
id., Między formą..., (jak przyp. 54), s. 120-138; KOWALSKI, op. cit., (jak przyp. 46), s. 159-170, 363.
58 MROCZKO, op. cit., (jak przyp. 56), s. 247-248; FRAZIK, Sklepienia żebrowe..., (jak przyp. 43), s. 525.
59 John Shannon HENDRIX, Architecture as Cosmology. Lincoln Cathedral and English Gothic Architecture, New
York2011, s. 264. Obecnie istniejącakonstrukcj aw Chester jest wykonaną w trakcie konserwacjiz lat 1868-1876 (proj.
George Gilbert Scott) rekonstrukcją sklepienia XV-wiecznego.
60 Hans Josef BÓKER, DerBeginn einer Spdtgotikinnerhalb der englischen Architekturzwischen 1370 und 1450, Koln
1981, s. 95-106; id., Englische Sakralarchitektur des Mittelalters, Darmstadt 1984, s. 289-294; Gunter KOWA, Archi-
tektur der Englischen Gotik, Koln 1990, s. 244-245; HENDRIX, op. cit., (jak przyp. 59), s. 253-254.
61 Renate WAGNER-RIEGER, Mittelalterliche Architektur in Ósterreich, hrsg. von Artur ROSENAUER, Mario
SCHWARZ, St. Pólten-Wien 1988, s. 163; BRUCHER, Gotische Baukunst..., (jak przyp. 48), s. 137.