Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (75.2013)

Kogo upamiętnia gotycki nagrobek biskupa w Chełmnie?

631

śmierci hierarchy oraz przypadków przenoszenia wcześniejszych nagrobków do nowo
wznoszonych kościołów lub fundowania pomników dawniej zmarłym dostojnikom. Pro-
pozycję Autorki katalogu zabytków sztuki Chełmna, dotyczącą czasu powstania nagrobka
(przełom XIII i XIV w.), przyjęli badacze różnych specjalności* * * * 22. Wczesne datowanie
płyty (choć często kwestionowane) oraz jej lokalizacja okazały się wystarczającymi prze-
słankami do utrwalenia się przekonania o pochówku i upamiętnieniu pierwszego biskupa
chełmińskiego Heidenryka OP w kościele św. Piotra i Pawła23. Takie stanowisko zajęli
również Marek Grzegorz Zieliński i Anna Soborska-Zielińska, autorzy dotychczas najob-
szerniejszego, drukowanego omówienia dzieła24. Ci znawcy przeszłości Chełmna pod-
nieśli, ale nie dość przekonująco podważyli, istotną okoliczność (zwykle niedocenianą
i przemilczywaną w ostatnich dziesięcioleciach), która przeczy tezie o wczesnej metryce
pomnika. Chodzi naturalnie o datę „MCCCLX...” wykutą na obrzeżu płyty przed skró-
tem słowa ,,o(biit)”, czyli o rok śmierci upamiętnionego hierarchy, faktycznie nieznanego
dotychczasowym autorom ani z imienia, ani z tytułu miejsca (obie informacje są zawarte
w do dziś nieodczytanych fragmentach napisu - zobacz niżej), a wywodzącego się z sa-
skiej prowincji dominikanów, utworzonej w 1303 r.25 Zdaniem Zielińskich:
Pozostawienie wolnych miejsc w partii dat, zdaje się świadczyć, że inskrypcja nie została ułożona
bezpośrednio po śmierci biskupa. Mogła powstać w kilka lub kilkanaście lat później, a idąc najdalej

Verfasserlexikon, begriindet von Wolfgang STAMMLER, fortgefuhrt von Karl LANGOSCH et al., hrsg. von Kurt RUH
et al., Red. Christine STÓLLINGER, Bd. 3, Berlin-New York 19812, szp. 610-612; Tfhomas] KAEPPELI, Rfoger]
AUBERT, „Heidenr(e)ich”, [w:] Dictionnaire d’histoire et de geographie ecclesiastiques t. 23 Haegy - Herlemundus,
Paris 1990, szp. 787-788.
22 Zob. np.: Bogusław MANSFELD, Zespół zabytkowy Chełmna (Zwiedzamy muzea i zabytki), Warszawa 1983, s. 29;
Barbara TRELIŃSKA, Gotyckie pismo epigraficzne w Połsce, Lublin 1991, s. 47; Jerzy Z. ŁOZIŃSKI, Pomniki sztuki
w Połsce, t. II, część 1, Pomorze, Warszawa 1992, s. 361; Anna WIŚNIEWSKA, Henryk - Heidenrykpierwszy biskup
chełmiński, Pelplin 1992, s. 13,92,94,96; Marian ARSZYŃSKI, „Sztuka sakralna diecezji chełmińskiej (1243-1821)”,
[w:] Z przeszłości diecezji chełmińskiej 1243-1992. Materiały konferencji naukowej w Toruniu, 6X1 1993 r., red. Ma-
rian BISKUP, Toruń 1994, s. 126; M[ałgorzata] K[RUŻYŃSKA], „Zabytki dekanatu chełmińskiego” [w:] Diecezja
toruńska, historia i teraźniejszość, red. Stanisław KARDASZ, t. 4. Dekanat chełmiński, Toruń 1996, s. 27; Diecezja
toruńska, historia i teraźniejszość, red. Stanisław KARDASZ, t. 4. Dekanat chełmiński, Toruń 1996, s. 82; Leszek
PACHOŃ, „Heidenryk (Henryk, Heidenreich)” [w:] Słownik biograficzny Chełmży i okolic, red. Dariusz MELLER,
z. 1, Toruń 2001, s. 43-50; Anna BŁAŻEJEWSKA, „Rzeźba w państwie krzyżackim od jego początków do wojny
trzynastoletniej”, [w:] Fundacje artystyczne, jak przyp. 19, t. II, Malbork 2010, s. 176..
23 Przy czym Teresa BORAWSKA, „Heidenreich (Heidenryk)”, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego,
red. Stanisław GIERSZEWSKI, t. 2, red. Zbigniew NOWAK, Gdańsk 1994, s. 176 uznała pomnik za dzieło XIV w.;
RAFIŃSKI, Chełmiński słownik, jak przyp. 21, s. 68 i Anna BŁAŻEJEWSKA, Rzeźba w Prusach krzyżackich do
połowy XIV wieku. Źródła stylu, Toruń 2012, przyp. 15 na s. 14 nie określili czasu powstania płyty, a Tadeusz JUR-
KOWLANIEC, „Mittelalterliche Grabmaler in PreuBen”, [w:] Gerhard EIMER, Ernst GIERLICH, Matthias MULLER
(Hg.), Eccłesiae ornatae. Kirchenausstattungen des Mittelalters und derfriihen Neuzeit zwischen Denkmałwert und Funk-
tionalitdt (Kunsthistorische Arbeiten der Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen, 6), [Bonn 2009], s. 198/199,216; id.,
,jZ Prus do wieczności. O nagrobkach”, [w:] Fundacje artystyczne, jak przyp. 19, t. II, Malbork 2010, s. 215,220; id, „Czy
biskupa Stryprocka upamiętniono nagrobkiem we Fromborku?”, [w:] Limen expectations. Księga pamiątkowa ku czci
ks. prof. dr. hab. Zdzisława Klisia, red. Jacek URBAN, Andrzej WITKO, Kraków 2012, s. 192,194 - datował nagrobek na
początek lub na 1. tercję XIV stulecia. Pogląd o związku biskupa Heidenryka z omawianą płytą infułata jest powszechny
w sieci (dostęp 8 IX 2013) np.: <http://www.fluidi.pFo,2913/Plyta_nagrobna_pierwszego_biskupa_chelminskiego_
Heidenryka_z_1360_r/?zn=0&tab=4&typ=3&fr=4>, <http://visitkujawsko-pomorskie.pl/chelmno, 178,2,128.html>,
<http://moje-chelmno.pFkoscioly/dominikanski>, <http://www.sciaga.pl/tekst/29193-30-miasto_chelmno>.
24 ZIELIŃSKI, SOBORSKA-ZIELIŃSKA, Kościół jak przyp. 3, s. 12-16.
25 Acta Capitulorum Generalium Ordinis Praedicatorum, vol. I. Ab anno 1220 usque ad annum 1303, iussu Andreas
FRUHWIRTH, recensuit Benedictus Maria REICHERT, (Monumenta Ordinis Fratrum Praedicatorum Historica, III. I),
Romae 1898, s. 319?n 7ń.