DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Artikuły
DOI Artikel:Czyż, Anna Sylwia: O pochówkach serc Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Klary Izabelli de Mailly-Lascaris Pacowej oraz o nekropoli Paców w Pożajściu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.70769#0685
O POCHÓWKACH SERC M. KORYBUTA WlŚNIOWIECKIEGO I K. I. DE MaILLY-LaSCARIS PACOWEJ
679
posyłała mężowi szyfrowane listy dokładnie opisując co się dzieje w Warszawie. W pod-
warszawskim Ujazdowie, w pałacyku nazywanym Belweder i urządzonym z przepychem
przez Krzysztofa Zygmunta Paca specjalnie dla niej, przyjmowała ambasadorów oraz po-
słów. Otrzymywała też z Francji stałe wynagrodzenie za swoją aktywność22.
Działalność polityczna Paców przyniosła im niechęć rzesz szlacheckich, szczególnie
w Koronie. W utworach satyrycznych piętnowano więc nie tylko kanclerza, ale i jego
żonę. W 1662 r. powstał utwór Lament korony polskiej uskarżającej się na złych synów,
w którym nie tylko wyrażono zgorszenie rozpolitykowanymi cudzoziemkami, ale też ich
modą i obyczajem, biorąc za przykład Klarę Izabellę de Mailly-Lascaris:
Od cudzoziemek orła głowa boli,
Upstrzyli mu ją muszkami do woli.
Szpetna Pogoń brać tempora mali,
O czym już różni dobrze napisali.
Fic fac, ożenił się pan Pac, pojął pannę Mali
Pirwej mu ją złażono, niźli mu ją dali23.
Szczęśliwy początkowo związek, po długoletnim i bezowocnym oczekiwaniu na po-
tomstwo, a następnie narodzinach i śmierci jedynego syna (1661 )24, zamienił się w układ,
w którym każde z małżonków prowadziło oddzielne życie. Zgorzknienie obojga spotęgo-
wało objęcie tronu przez Jana Sobieskiego. Mimo swoich starań Pacowie byli powoli
odsuwani od wszelkich politycznych decyzji. W trudnej sytuacji znalazła się szczególnie
Klara Izabella de Mailly-Lascaris, której krajanka, a przy tym także dworka Ludwiki Ma-
rii została królową. Nieszczerość Paców wobec nowego monarchy, a przy tym otwarte
wyrazy niechęci Klary Izabelli wobec Marysieńki, nie pozostały niezauważone. Czarę
goryczy przepełnił głośny, upokarzający i trwający kilka lat proces, który Leszczyńscy
wytoczyli w 1674 r. Krzysztofowi Zygmuntowi Pacowi. Powodem był jego romans ze
stryjeczną siostrzenicą Zofią z Zenowięzów, która wychowywała się na jego dworze
i została przez niego wyswatana za Jana Ignacego Leszczyńskiego25.
22 Biblioteka Narodowa (dalej jako BN) B.O.Z. 1302, s. 18,24 (Testament Krzysztofa Zygmunta Paca, zob. przypis 42);
Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszczę z rękopismów, tudzież dziel w różnych językach o Polszczę wyda-
nych..., opr. Julian Ursyn NIEMCEWICZ, t. 4, Lipsk 1839, s. 220-226; FABIANI, „Nieznane portrety...”, s. 145-148;
ead., Warszawski dwór..., s. 56-57, 62, 65; Karolina TARGOSZ, Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646-1667).
Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych, Wrocław-Gdańsk-Warszawa 1975, s. 339-341,344; ead., Sawant-
ki w Polsce..., s. 52, 58, 77, 81; RACHUBA, op. cit, s. 774; KWIATKOWSKI, op. cit, s. 6-11; LILEYKO, op. cit,
s. 180; Konrad BOBIATYNSKI, Michał Kazimierz Pac - wojewoda wileński, hetman wielki litewski. Działalność
polityczno-wojskowa, Warszawa 2008, s. 28, 191.
23 Poezja Związku Święconego i rokoszu Lubomirskiego, oprać. Juliusz NOWAK-DŁUŻEWSKI, Wrocław 1953, s. 81.
W wierszu, co znamienne, odwołano się do skojarzenia nazwiska Klary Izabelli - Maili z łacińskim słowem malus - zły,
atakując przy okazji modę na strój i obyczaj francuski.
24 Syn Paców urodził się 20 XII1661 r. w Warszawie i zmarł osiem dni później. Fakt ten zbiegł się z czynionymi od 1660
r. przygotowaniami do fundacji klasztoru i kościoła Kamedułów w Pożajściu, pomyślanego jako nekropolia rodu, gdzie
w późniejszym czasie małżonkowie umieścili dwa epitafia poświęcone zmarłemu dziecku (niezachowane). W treści obu
inskrypcji niezwykle intymnie opisano ból rodziców, co może sugerować, że ich autorem był sam Krzysztof Zygmunt Pac.
MITTARELLI, COSTADONI, op. cit., s. 381 (tu inskrypcje z epitafiów). W albumie poświęconym klasztorowi w Pożaj-
ściu Mindaugas Paknys błędnie podał, że syn Paców urodził się w 1665 r. (PAKNYS, Pażaislis..., s. 16). Andrzej
Rachuba określił natomiast narodziny i śmierć syna Paców na przełom lat 1661 i 1662 (RACHUBA, op. cit., s. 774).
25 FABIANI, „Nieznane portrety...”, s. 148, 151; ead., Warszawski dwór..., s. 57, 65; RACHUBA, op. cit., s. 775;
Tadeusz WASILEWSKI, „Pac Krzysztof Zygmunt”, [w:] Polski Słownik Biograficzny..., s. 715; Konrad BOBIATYN-
SKI, „Kanclerz i siostrzenica, czyli konflikt Paców z Leszczyńskimi”, Mówią Wieki 2006, nr 9, s. 15-19.
679
posyłała mężowi szyfrowane listy dokładnie opisując co się dzieje w Warszawie. W pod-
warszawskim Ujazdowie, w pałacyku nazywanym Belweder i urządzonym z przepychem
przez Krzysztofa Zygmunta Paca specjalnie dla niej, przyjmowała ambasadorów oraz po-
słów. Otrzymywała też z Francji stałe wynagrodzenie za swoją aktywność22.
Działalność polityczna Paców przyniosła im niechęć rzesz szlacheckich, szczególnie
w Koronie. W utworach satyrycznych piętnowano więc nie tylko kanclerza, ale i jego
żonę. W 1662 r. powstał utwór Lament korony polskiej uskarżającej się na złych synów,
w którym nie tylko wyrażono zgorszenie rozpolitykowanymi cudzoziemkami, ale też ich
modą i obyczajem, biorąc za przykład Klarę Izabellę de Mailly-Lascaris:
Od cudzoziemek orła głowa boli,
Upstrzyli mu ją muszkami do woli.
Szpetna Pogoń brać tempora mali,
O czym już różni dobrze napisali.
Fic fac, ożenił się pan Pac, pojął pannę Mali
Pirwej mu ją złażono, niźli mu ją dali23.
Szczęśliwy początkowo związek, po długoletnim i bezowocnym oczekiwaniu na po-
tomstwo, a następnie narodzinach i śmierci jedynego syna (1661 )24, zamienił się w układ,
w którym każde z małżonków prowadziło oddzielne życie. Zgorzknienie obojga spotęgo-
wało objęcie tronu przez Jana Sobieskiego. Mimo swoich starań Pacowie byli powoli
odsuwani od wszelkich politycznych decyzji. W trudnej sytuacji znalazła się szczególnie
Klara Izabella de Mailly-Lascaris, której krajanka, a przy tym także dworka Ludwiki Ma-
rii została królową. Nieszczerość Paców wobec nowego monarchy, a przy tym otwarte
wyrazy niechęci Klary Izabelli wobec Marysieńki, nie pozostały niezauważone. Czarę
goryczy przepełnił głośny, upokarzający i trwający kilka lat proces, który Leszczyńscy
wytoczyli w 1674 r. Krzysztofowi Zygmuntowi Pacowi. Powodem był jego romans ze
stryjeczną siostrzenicą Zofią z Zenowięzów, która wychowywała się na jego dworze
i została przez niego wyswatana za Jana Ignacego Leszczyńskiego25.
22 Biblioteka Narodowa (dalej jako BN) B.O.Z. 1302, s. 18,24 (Testament Krzysztofa Zygmunta Paca, zob. przypis 42);
Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszczę z rękopismów, tudzież dziel w różnych językach o Polszczę wyda-
nych..., opr. Julian Ursyn NIEMCEWICZ, t. 4, Lipsk 1839, s. 220-226; FABIANI, „Nieznane portrety...”, s. 145-148;
ead., Warszawski dwór..., s. 56-57, 62, 65; Karolina TARGOSZ, Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646-1667).
Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych, Wrocław-Gdańsk-Warszawa 1975, s. 339-341,344; ead., Sawant-
ki w Polsce..., s. 52, 58, 77, 81; RACHUBA, op. cit, s. 774; KWIATKOWSKI, op. cit, s. 6-11; LILEYKO, op. cit,
s. 180; Konrad BOBIATYNSKI, Michał Kazimierz Pac - wojewoda wileński, hetman wielki litewski. Działalność
polityczno-wojskowa, Warszawa 2008, s. 28, 191.
23 Poezja Związku Święconego i rokoszu Lubomirskiego, oprać. Juliusz NOWAK-DŁUŻEWSKI, Wrocław 1953, s. 81.
W wierszu, co znamienne, odwołano się do skojarzenia nazwiska Klary Izabelli - Maili z łacińskim słowem malus - zły,
atakując przy okazji modę na strój i obyczaj francuski.
24 Syn Paców urodził się 20 XII1661 r. w Warszawie i zmarł osiem dni później. Fakt ten zbiegł się z czynionymi od 1660
r. przygotowaniami do fundacji klasztoru i kościoła Kamedułów w Pożajściu, pomyślanego jako nekropolia rodu, gdzie
w późniejszym czasie małżonkowie umieścili dwa epitafia poświęcone zmarłemu dziecku (niezachowane). W treści obu
inskrypcji niezwykle intymnie opisano ból rodziców, co może sugerować, że ich autorem był sam Krzysztof Zygmunt Pac.
MITTARELLI, COSTADONI, op. cit., s. 381 (tu inskrypcje z epitafiów). W albumie poświęconym klasztorowi w Pożaj-
ściu Mindaugas Paknys błędnie podał, że syn Paców urodził się w 1665 r. (PAKNYS, Pażaislis..., s. 16). Andrzej
Rachuba określił natomiast narodziny i śmierć syna Paców na przełom lat 1661 i 1662 (RACHUBA, op. cit., s. 774).
25 FABIANI, „Nieznane portrety...”, s. 148, 151; ead., Warszawski dwór..., s. 57, 65; RACHUBA, op. cit., s. 775;
Tadeusz WASILEWSKI, „Pac Krzysztof Zygmunt”, [w:] Polski Słownik Biograficzny..., s. 715; Konrad BOBIATYN-
SKI, „Kanclerz i siostrzenica, czyli konflikt Paców z Leszczyńskimi”, Mówią Wieki 2006, nr 9, s. 15-19.