DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Jurkowlaniec, Tadeusz: Historie Krzyża Świętego na portalu kaplicy ¬św. Anny w Malborku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0037
Historie Krzyża Świętego na portalu kaplicy św. Anny w Malborku
35
agimus oraz Nuper carrissimae, które dokumentują ówczesną służbę dwunastu braci
mniejszych w Ziemi Świętej, między innymi „in ecclesia sepulcri"109.
Blisko stuletnia działalność niemieckiego zakonu rycerskiego na Bliskim Wschodzie
zakończyła się wraz ze zdobyciem przez muzułmanów Akki (1291) - stolicy Królestwa
Jerozolimskiego i ostatniego dużego ośrodka Franków w Lewancie110. Siedzibę wielkiego
mistrza przeniesiono do Wenecji, a następnie nad Nogat (1309)111. Południowo-wschodnie
pobrzeża Bałtyku już wcześniej stały się obszarem zainteresowań władz Zakonu, którego
oficjalna nazwa - Ordofratrum domus hospitalis Sanctae Mariae Theutonicorum in Jerusa-
lem - nie pozostawia wątpliwości co do proweniencji przybyszów. Krzyżackie teksty histo-
riograficzne świadczą, że bliskowschodnie początki Zakonu i bieżącą sytuację w Ziemi
Świętej dobrze znano w Prusach w okresie rozbudowy zamku malborskiego112.
Na obszarach władztwa krzyżackiego nad dolną Wisłą i Zalewem Wiślanym przed
połową XIV stulecia działały nieliczne zakony - cystersi oraz mendykanci. Ich stosunki
z panującymi układały się na ogół poprawnie, przy czym franciszkanie cieszyli się szcze-
gólnymi względami Zakonu113. W oktawie Wniebowzięcia Panny Marii 1335 r. (czyli 22
sierpnia, we wtorek) zaproszeni do Malborka minoryci: Mikołaj, kustosz w Prusach, oraz
gwardianie konwentów w Toruniu, Chełmnie, Nowem i w Braniewie, które należały do
prowincji saskiej, a także gwardianie klasztorów w Radziejowie i w Inowrocławiu, z pol-
skiej prowincji (Kujawy w latach 1332-1337 były zajęte przez krzyżaków), skierowali do
papieża Benedykta XII (1334-1342) pismo, w którym zapewniali, że „bracia niemieckiego
1000-1400. Every People under Heaven, ed. Barbara BOEHM, Melanie HOLCOMB, The Metropolitan Museum of
Art, New York [2016], s. 240-241; H[arout] S[IMONIAN], „Firman of Baybars II. Cairo, A.H. I Safar 709 (July II,
1309)", [w:] Jerusalem 1000-1400 jw., s. 261, nr 132.
109 Bullarium franciscanum, sive romanorum pontificum constitutiones, epistolae, diplomata tribus ordinibus Mino-
rum, Clarissarum, Poenitentium a Seraphico patriarcha sancto Francisco institutis ab eorum originibus ad nostra
usque tempora concessa, T. 6 Benedicti XII, Clementis VI, Innocentii VI, Urbani V, Gregorii XI. documenta iussu atque
auspicionis Laurentii CARATELLI DE SIGNIA a Conrado EUBEL digesta, Romae 1902, s. 95, nr 159; s. 95-96,
nr 160; cyt. s. 96. Dr. Michałowi Myślińskiemu dziękuję za ułatwienia w korzystaniu z tej publikacji.
110 Nicholas MORTON, The Teutonic Knights in the Holy Land 1190-1291, Woodbridge 2009. Zob. też m. in.: Kurt
FORSTREUTER, Der Deutsche Orden am Mittelmeer, Bonn 1967 (Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen
Ordens, 2), S. 13-53.
111 Udo ARNOLD, „Akkon - Venedig - Marienburg. Der Deutsche Orden vom Mittelmeer - zum Ostseeraum", [w:]
Acri 1291. La fine della presenza degli ordini militari in Terra Santa e i nuovi orientamenti nel XIV. secolo, a cura di
Francesco TOMMASI, [Perugia 1996] (Biblioteca di militia sacra, 1), s. 69-74; Klaus MILITZER, „Die Ubersiedlung
Siegfrieds von Feuchtwangen in die Marienburg", Die Ritterorden in Umbruchs- und Krisenzeiten / The Military Orders
in Times of Change and Crisis, Toruń 2011 (Ordines Militares Colloquia Torunensia Historica, 16), s. 47-61.
112 Zob. m.in.: Jarosław WENTA, Studien iiber die Ordensgeschichtsschreibung am Beispiel Preufens, Toruń 2000
(Subsidia historiographica, 2); Shlomo LOTAN, „Peter of Dusburg's attitude towards the Holy Land in the Crusades
Period", Studia z dziejów średniowiecza 17, 2013, s. 89-103.
113 Marian BISKUP, „Das Verhaltnis des Deutschen Ordens zu den anderen Orden in Preussen", [w:] Ritterorden und
Kirche im Mittelalter, red. Zenon Hubert NOWAK, Toruń 1997 (Ordines Militares. Colloquia Torunensia Historica, 9),
s. 65-66, 69-70, 77. Zob. też: Werner ROTH, Die Dominikaner und Franziskaner im Deutsch-Ordensland Preufen bis
zum Jahre 1466, Diss., Konigsberg 1918; Marian BISKUP, „Średniowieczna sieć klasztorów w państwie zakonu krzy-
żackiego w Prusach (do 1525 roku)", Zapiski Historyczne 64. 1, 1999, s. 35-61; Andrzej RADZIMIŃSKI, Kościół
w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach 1243-1525. Organizacja, uposażenie, ustawodawstwo, duchowieństwo -
wierni, Malbork 2006, s. 97-118; Jurgen SARNOWSKY, „Dominikaner und Franziskaner im Ordensland PreuBen",
[w:] Franciscan Organisation in the Mendicant Context. Formal and informal structures of the friars' lives and mini-
stry in the Middle Ages, ed. Michael ROBSON, Jens RÓHRKASTEN, [Berlin 2010] (Vita regularis. Ordnung und
Deutung religiosen Lebens im Mittelalters, 44), s. 43-64; Rafał KUBICKI, „Die Rolle der Bettelorden im Ordensland
PreuBen", [w:] Cura animarum. Seelsorge im Deutschordensland Preufien, hg. Stefan SAMERSKI, Koln, Weimar,
Wien 2013 (Forschungen und Quellen zur Kirchen- und Kulturgeschichte Ostdeutschlands, 45), s. 74-91.
35
agimus oraz Nuper carrissimae, które dokumentują ówczesną służbę dwunastu braci
mniejszych w Ziemi Świętej, między innymi „in ecclesia sepulcri"109.
Blisko stuletnia działalność niemieckiego zakonu rycerskiego na Bliskim Wschodzie
zakończyła się wraz ze zdobyciem przez muzułmanów Akki (1291) - stolicy Królestwa
Jerozolimskiego i ostatniego dużego ośrodka Franków w Lewancie110. Siedzibę wielkiego
mistrza przeniesiono do Wenecji, a następnie nad Nogat (1309)111. Południowo-wschodnie
pobrzeża Bałtyku już wcześniej stały się obszarem zainteresowań władz Zakonu, którego
oficjalna nazwa - Ordofratrum domus hospitalis Sanctae Mariae Theutonicorum in Jerusa-
lem - nie pozostawia wątpliwości co do proweniencji przybyszów. Krzyżackie teksty histo-
riograficzne świadczą, że bliskowschodnie początki Zakonu i bieżącą sytuację w Ziemi
Świętej dobrze znano w Prusach w okresie rozbudowy zamku malborskiego112.
Na obszarach władztwa krzyżackiego nad dolną Wisłą i Zalewem Wiślanym przed
połową XIV stulecia działały nieliczne zakony - cystersi oraz mendykanci. Ich stosunki
z panującymi układały się na ogół poprawnie, przy czym franciszkanie cieszyli się szcze-
gólnymi względami Zakonu113. W oktawie Wniebowzięcia Panny Marii 1335 r. (czyli 22
sierpnia, we wtorek) zaproszeni do Malborka minoryci: Mikołaj, kustosz w Prusach, oraz
gwardianie konwentów w Toruniu, Chełmnie, Nowem i w Braniewie, które należały do
prowincji saskiej, a także gwardianie klasztorów w Radziejowie i w Inowrocławiu, z pol-
skiej prowincji (Kujawy w latach 1332-1337 były zajęte przez krzyżaków), skierowali do
papieża Benedykta XII (1334-1342) pismo, w którym zapewniali, że „bracia niemieckiego
1000-1400. Every People under Heaven, ed. Barbara BOEHM, Melanie HOLCOMB, The Metropolitan Museum of
Art, New York [2016], s. 240-241; H[arout] S[IMONIAN], „Firman of Baybars II. Cairo, A.H. I Safar 709 (July II,
1309)", [w:] Jerusalem 1000-1400 jw., s. 261, nr 132.
109 Bullarium franciscanum, sive romanorum pontificum constitutiones, epistolae, diplomata tribus ordinibus Mino-
rum, Clarissarum, Poenitentium a Seraphico patriarcha sancto Francisco institutis ab eorum originibus ad nostra
usque tempora concessa, T. 6 Benedicti XII, Clementis VI, Innocentii VI, Urbani V, Gregorii XI. documenta iussu atque
auspicionis Laurentii CARATELLI DE SIGNIA a Conrado EUBEL digesta, Romae 1902, s. 95, nr 159; s. 95-96,
nr 160; cyt. s. 96. Dr. Michałowi Myślińskiemu dziękuję za ułatwienia w korzystaniu z tej publikacji.
110 Nicholas MORTON, The Teutonic Knights in the Holy Land 1190-1291, Woodbridge 2009. Zob. też m. in.: Kurt
FORSTREUTER, Der Deutsche Orden am Mittelmeer, Bonn 1967 (Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen
Ordens, 2), S. 13-53.
111 Udo ARNOLD, „Akkon - Venedig - Marienburg. Der Deutsche Orden vom Mittelmeer - zum Ostseeraum", [w:]
Acri 1291. La fine della presenza degli ordini militari in Terra Santa e i nuovi orientamenti nel XIV. secolo, a cura di
Francesco TOMMASI, [Perugia 1996] (Biblioteca di militia sacra, 1), s. 69-74; Klaus MILITZER, „Die Ubersiedlung
Siegfrieds von Feuchtwangen in die Marienburg", Die Ritterorden in Umbruchs- und Krisenzeiten / The Military Orders
in Times of Change and Crisis, Toruń 2011 (Ordines Militares Colloquia Torunensia Historica, 16), s. 47-61.
112 Zob. m.in.: Jarosław WENTA, Studien iiber die Ordensgeschichtsschreibung am Beispiel Preufens, Toruń 2000
(Subsidia historiographica, 2); Shlomo LOTAN, „Peter of Dusburg's attitude towards the Holy Land in the Crusades
Period", Studia z dziejów średniowiecza 17, 2013, s. 89-103.
113 Marian BISKUP, „Das Verhaltnis des Deutschen Ordens zu den anderen Orden in Preussen", [w:] Ritterorden und
Kirche im Mittelalter, red. Zenon Hubert NOWAK, Toruń 1997 (Ordines Militares. Colloquia Torunensia Historica, 9),
s. 65-66, 69-70, 77. Zob. też: Werner ROTH, Die Dominikaner und Franziskaner im Deutsch-Ordensland Preufen bis
zum Jahre 1466, Diss., Konigsberg 1918; Marian BISKUP, „Średniowieczna sieć klasztorów w państwie zakonu krzy-
żackiego w Prusach (do 1525 roku)", Zapiski Historyczne 64. 1, 1999, s. 35-61; Andrzej RADZIMIŃSKI, Kościół
w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach 1243-1525. Organizacja, uposażenie, ustawodawstwo, duchowieństwo -
wierni, Malbork 2006, s. 97-118; Jurgen SARNOWSKY, „Dominikaner und Franziskaner im Ordensland PreuBen",
[w:] Franciscan Organisation in the Mendicant Context. Formal and informal structures of the friars' lives and mini-
stry in the Middle Ages, ed. Michael ROBSON, Jens RÓHRKASTEN, [Berlin 2010] (Vita regularis. Ordnung und
Deutung religiosen Lebens im Mittelalters, 44), s. 43-64; Rafał KUBICKI, „Die Rolle der Bettelorden im Ordensland
PreuBen", [w:] Cura animarum. Seelsorge im Deutschordensland Preufien, hg. Stefan SAMERSKI, Koln, Weimar,
Wien 2013 (Forschungen und Quellen zur Kirchen- und Kulturgeschichte Ostdeutschlands, 45), s. 74-91.