DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Jurkowlaniec, Tadeusz: Historie Krzyża Świętego na portalu kaplicy ¬św. Anny w Malborku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0056
54
Tadeusz Jurkowlaniec
32. Inicjał L[udwicus], Cesarz Ludwik
Bawarski nadaje Litwę w lenno wielkiemu
mistrzowi Dietrichowi von Altenburg,
Monachium, 15 listopada 1337, Berlin,
Geheimes Staatsarchiv Preuffischer
Kulturbesitz XX HA Urkunden, Schieblade
20, Nr. 29. Rys. wg F[riedrich] A[ugust]
Vossberg, Banderia Prutenorum oder die
Fahnen des Deutschen Ordens und seiner
Verbundeten welche in Schlachten und
Gefechten des 15. Jahrhunderts eine Beute
der Polen wurden, Berlin 1849, s. 7
inicjatorem budowy kaplicy św. Anny172. Przez kolejne pięć lat (1335-1339; Tabela 3)
trwał spór polsko-krzyżacki, zakończony wyrokiem w Procesie Warszawskim173.
Jeżeli pomysłem i efektem pracy twórców dzieła (ok. 1340) była rejestracja dat wybra-
nych wydarzeń sprzed 1339 r., to przedstawienie w lewym kącie tympanonu, wywołujące
z pamięci początki stałej obecności franciszkanów w Jerozolimie (1323), pozwala posze-
rzyć wyodrębniony dotychczas okres (1327-1339) o pięć lat poprzedzających mediolań-
ską koronację Ludwika Bawarskiego (1327). Łączne rozważania pierwszej i ostatniej
sceny [5-6 i 13; il. 10], początku i końca odcinka czasu obejmującego lata 1323-1339
(Tabela 4-5), zwiększają prawdopodobieństwo trafności hipotezy o uznaniu wyobrażenia
zrujnowanej Golgoty (1323) za metaforę katastrofalnych dla Zakonu skutków egzekucji
wyroku wydanego przez legatów papieskich w Procesie Warszawskim (1339)174.
Stosując schemat narracji Legend na tympanonie (bustrofedon175), cały wyróżniony
okres - cztery176 pięcioletnie odcinki - można ująć dwojako (Tabela 4, 5).
W związku z datą 1323 wypada zasygnalizować, że w tym właśnie roku prowincjał,
kustosze i przełożeni domów franciszkańskich prowincji saskiej otrzymali od Giedymina
list, w którym władca Litwy informował o zamiarze przyjęcia chrztu177.
Sto lat wcześniej, w roku 1223, kardynał Colonna przywiózł Kolumnę Biczowania do
Rzymu. Ten odległy moment kojarzy się z wydarzeniami istotnymi dla dziejów Zakonu
w Prusach. Trzy178 lata przedtem, w roku 1220 (22 listopada) odbyła się w Rzymie cesarska
172 Zob. wyżej przyp. 2.
173 Zob. wyżej s. 40-41 i przyp. 132.
174 Wyżej przyp. 173 oraz zalecenia Gotfryda z Vinslauf dotyczące kompozycji utworu - przyp. 168.
175 Zob. wyżej s. 14 i przyp. 16-17.
176 Z tą liczbą kojarzy się liczba miedzy krenelaża muru obronnego a także stref z motywami roślinnymi (dąb, winorośl)
w archiwolcie portalu. Odtworzono je częściowo w XIX w. i dlatego powstrzymuję się przed ich interpretacją. Na temat
symboliki liczby 4 zob.: MEYER, SUNTRUP, Lexikon jak przyp. 169, szp. 332-402.
177 M.in.: KARCZEWSKI, Franciszkanie jak przyp. 114, s. 340-341. Zob. też: S[tephen] C[hristopher] ROWELL,
Lithuania Ascending. A Pagan Empire within East-Central Europe, 1295-1345, Cambridge 1997 (Cambridge Studies
in Medieval Life and Thought. Fourth Series, 25), s. 189-228; Stanislaw KUJOT, Dzieje Prus Królewskich, część 2.
Pomorze i ziemia chełmińska 1309-1380, po śmierci autora wydał Alfons MAŃKOWSKI, Toruń 1924 (Roczniki To-
warzystwa Naukowego w Toruniu, 29-31), s. 60-87 i niżej s. 55 i przyp. 183-184.
178 Jeżeli informację o zastosowaniu liczby 3 ukryto w dziele, to nie potrafięjej wskazać. Uwagę zwraca liczba kroksztynów
machikułu więzienia i sposób wyróżnienia środkowego zębu miejskiego muru obronnego (zob. wyżej, s. 15
i przyp. 25-26; s. 51 i przyp. 170). Trudniej traktować jako pomocną przesłankę liczby: stref tympanonu (w każdej
Tadeusz Jurkowlaniec
32. Inicjał L[udwicus], Cesarz Ludwik
Bawarski nadaje Litwę w lenno wielkiemu
mistrzowi Dietrichowi von Altenburg,
Monachium, 15 listopada 1337, Berlin,
Geheimes Staatsarchiv Preuffischer
Kulturbesitz XX HA Urkunden, Schieblade
20, Nr. 29. Rys. wg F[riedrich] A[ugust]
Vossberg, Banderia Prutenorum oder die
Fahnen des Deutschen Ordens und seiner
Verbundeten welche in Schlachten und
Gefechten des 15. Jahrhunderts eine Beute
der Polen wurden, Berlin 1849, s. 7
inicjatorem budowy kaplicy św. Anny172. Przez kolejne pięć lat (1335-1339; Tabela 3)
trwał spór polsko-krzyżacki, zakończony wyrokiem w Procesie Warszawskim173.
Jeżeli pomysłem i efektem pracy twórców dzieła (ok. 1340) była rejestracja dat wybra-
nych wydarzeń sprzed 1339 r., to przedstawienie w lewym kącie tympanonu, wywołujące
z pamięci początki stałej obecności franciszkanów w Jerozolimie (1323), pozwala posze-
rzyć wyodrębniony dotychczas okres (1327-1339) o pięć lat poprzedzających mediolań-
ską koronację Ludwika Bawarskiego (1327). Łączne rozważania pierwszej i ostatniej
sceny [5-6 i 13; il. 10], początku i końca odcinka czasu obejmującego lata 1323-1339
(Tabela 4-5), zwiększają prawdopodobieństwo trafności hipotezy o uznaniu wyobrażenia
zrujnowanej Golgoty (1323) za metaforę katastrofalnych dla Zakonu skutków egzekucji
wyroku wydanego przez legatów papieskich w Procesie Warszawskim (1339)174.
Stosując schemat narracji Legend na tympanonie (bustrofedon175), cały wyróżniony
okres - cztery176 pięcioletnie odcinki - można ująć dwojako (Tabela 4, 5).
W związku z datą 1323 wypada zasygnalizować, że w tym właśnie roku prowincjał,
kustosze i przełożeni domów franciszkańskich prowincji saskiej otrzymali od Giedymina
list, w którym władca Litwy informował o zamiarze przyjęcia chrztu177.
Sto lat wcześniej, w roku 1223, kardynał Colonna przywiózł Kolumnę Biczowania do
Rzymu. Ten odległy moment kojarzy się z wydarzeniami istotnymi dla dziejów Zakonu
w Prusach. Trzy178 lata przedtem, w roku 1220 (22 listopada) odbyła się w Rzymie cesarska
172 Zob. wyżej przyp. 2.
173 Zob. wyżej s. 40-41 i przyp. 132.
174 Wyżej przyp. 173 oraz zalecenia Gotfryda z Vinslauf dotyczące kompozycji utworu - przyp. 168.
175 Zob. wyżej s. 14 i przyp. 16-17.
176 Z tą liczbą kojarzy się liczba miedzy krenelaża muru obronnego a także stref z motywami roślinnymi (dąb, winorośl)
w archiwolcie portalu. Odtworzono je częściowo w XIX w. i dlatego powstrzymuję się przed ich interpretacją. Na temat
symboliki liczby 4 zob.: MEYER, SUNTRUP, Lexikon jak przyp. 169, szp. 332-402.
177 M.in.: KARCZEWSKI, Franciszkanie jak przyp. 114, s. 340-341. Zob. też: S[tephen] C[hristopher] ROWELL,
Lithuania Ascending. A Pagan Empire within East-Central Europe, 1295-1345, Cambridge 1997 (Cambridge Studies
in Medieval Life and Thought. Fourth Series, 25), s. 189-228; Stanislaw KUJOT, Dzieje Prus Królewskich, część 2.
Pomorze i ziemia chełmińska 1309-1380, po śmierci autora wydał Alfons MAŃKOWSKI, Toruń 1924 (Roczniki To-
warzystwa Naukowego w Toruniu, 29-31), s. 60-87 i niżej s. 55 i przyp. 183-184.
178 Jeżeli informację o zastosowaniu liczby 3 ukryto w dziele, to nie potrafięjej wskazać. Uwagę zwraca liczba kroksztynów
machikułu więzienia i sposób wyróżnienia środkowego zębu miejskiego muru obronnego (zob. wyżej, s. 15
i przyp. 25-26; s. 51 i przyp. 170). Trudniej traktować jako pomocną przesłankę liczby: stref tympanonu (w każdej