DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Pokora, Jakub: Jak oglądano Rolkę?
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0123
Jak oglądano Rolkę?
121
w innych krajach. Tu należy wymienić Holandię i artystów z XVI, a szczególnie XVII w.,
takich, jak np. Hans Vredeman de Vries, Carel Fabritius czy Samuel van Hoogstraten25.
Interesujący nas instrument wyglądał, jak katarynka, ale w przedniej ścianie pudła znaj-
dował się malutki otwór, często uzbrojony w soczewkę (owych wizjerów mogło być wię-
cej). Przez ten judasz oglądało się obrazki, eksponowane na przeciwległej ściance
wewnętrznej. Nadto urządzenie składało się z pary wewnętrznych wałków - z jednego na
drugi właściciel-operator przewijał taśmę, kręcąc korbą, niczym kataryniarz. Taśma powsta-
wała w wyniku sklejenia rycin (w Rosji z zasady były to łuboki).
Tematyka seansów bywała różnorodna, od egzotycznych krajobrazów, widoków odle-
głych miast, zabytków etc. po historyjki obrazkowe - poważne, jak np. przypadki Napole-
ona, ale i rodzajowo-satyryczne. Pokazowi towarzyszył komentarz (najczęściej w formie
25 0 pudle do patrzenia m. in.: Antonina Georgievna SAKOWICZ, Łubok. Rosyjska grafika ludowa XVIII-XlXw., tłum.
Oskar KOSZUTSKI, katalog wystawy, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Warszawa 1980, s. 23; KEMP,
op. cit., s. 12-13,204, 206-208, il. 408 na s. 205, 344-345; Richard BALZER, Peepshows: a Visual History, New York
1998, passim; Antoni ZIĘBA, Iluzja a realizm. Gra z widzem w sztuce holenderskiej 1580-1660, Warszawa 2005,
s. 174-176; Zbigniew RASZEWSKI, „Wstęp", [w:] Joseph FURTTENBACH, O budowie teatrów, przełożył
i opracował Zbigniew RASZEWSKI, wyd. 2 [1. wyd. 1958], Gdańsk 2009 (Teatroteka. Źródła i materiały do historii
teatru pod red. Dobrochny RATAJCZAKOWEJ, t. 13), s. 6-8. Tu warto wspomnieć o występowaniu „barokowego
konceptu gry z widzem: ukrywanie tego, co widzialne, i odsłanianie tego, co ukryte", zob. Małgorzata BIŁOZÓR-
SALWA, „Teoria tworzenia anamorfoz stożkowych według Jana Ziarnki", Rocznik Historii Sztuki, XXXIX, 2014, s. 43-
54 (cytat ze s. 47); zob. także klasyczne studium: Jurgis BALTRUŚAITIS, Anamorfozy albo Thaumaturgus opticus,
przełożył Tomasz STRÓŻYŃSKI, Gdańsk 2009.
121
w innych krajach. Tu należy wymienić Holandię i artystów z XVI, a szczególnie XVII w.,
takich, jak np. Hans Vredeman de Vries, Carel Fabritius czy Samuel van Hoogstraten25.
Interesujący nas instrument wyglądał, jak katarynka, ale w przedniej ścianie pudła znaj-
dował się malutki otwór, często uzbrojony w soczewkę (owych wizjerów mogło być wię-
cej). Przez ten judasz oglądało się obrazki, eksponowane na przeciwległej ściance
wewnętrznej. Nadto urządzenie składało się z pary wewnętrznych wałków - z jednego na
drugi właściciel-operator przewijał taśmę, kręcąc korbą, niczym kataryniarz. Taśma powsta-
wała w wyniku sklejenia rycin (w Rosji z zasady były to łuboki).
Tematyka seansów bywała różnorodna, od egzotycznych krajobrazów, widoków odle-
głych miast, zabytków etc. po historyjki obrazkowe - poważne, jak np. przypadki Napole-
ona, ale i rodzajowo-satyryczne. Pokazowi towarzyszył komentarz (najczęściej w formie
25 0 pudle do patrzenia m. in.: Antonina Georgievna SAKOWICZ, Łubok. Rosyjska grafika ludowa XVIII-XlXw., tłum.
Oskar KOSZUTSKI, katalog wystawy, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Warszawa 1980, s. 23; KEMP,
op. cit., s. 12-13,204, 206-208, il. 408 na s. 205, 344-345; Richard BALZER, Peepshows: a Visual History, New York
1998, passim; Antoni ZIĘBA, Iluzja a realizm. Gra z widzem w sztuce holenderskiej 1580-1660, Warszawa 2005,
s. 174-176; Zbigniew RASZEWSKI, „Wstęp", [w:] Joseph FURTTENBACH, O budowie teatrów, przełożył
i opracował Zbigniew RASZEWSKI, wyd. 2 [1. wyd. 1958], Gdańsk 2009 (Teatroteka. Źródła i materiały do historii
teatru pod red. Dobrochny RATAJCZAKOWEJ, t. 13), s. 6-8. Tu warto wspomnieć o występowaniu „barokowego
konceptu gry z widzem: ukrywanie tego, co widzialne, i odsłanianie tego, co ukryte", zob. Małgorzata BIŁOZÓR-
SALWA, „Teoria tworzenia anamorfoz stożkowych według Jana Ziarnki", Rocznik Historii Sztuki, XXXIX, 2014, s. 43-
54 (cytat ze s. 47); zob. także klasyczne studium: Jurgis BALTRUŚAITIS, Anamorfozy albo Thaumaturgus opticus,
przełożył Tomasz STRÓŻYŃSKI, Gdańsk 2009.