DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Żukowski, Jacek: Infantka Anna Katarzyna Konstancja i kultura artystyczno-kolekcjonerska dworu wazowskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0252
244
Jacek Żukowski
niestosowny wiek infantki. Tuż przed śmiercią król szczególnie wspomniał Najjaśniejszą
Królewnę, wydając wyraźne polecenie, aby nie wydawano jej za mąż za żadnego luterani-
na. W latach 1637-1641 (z przerwami) prowadzono zakończone fiaskiem rokowania
w sprawie małżeństwa infantki z synem arcyksięcia Leopolda V Tyrolskiego, księciem
Ferdynandem Karolem, młodszym od królewny o 9 lat; wcześniej spekulowano zaś
o aliansie z kardynałem infantem Ferdynandem Habsburgiem55. Anna Katarzyna Kon-
stancja, zachęcona drogim darem („wspaniałym diamentem") łudziła się, że kurfirst Fry-
deryk Wilhelm Hohenzollern, który w październiku 1641 r. złożył hołd lenny jej bratu,
będzie się o nią starał jako o towarzyszkę łoża, lecz rozeszli się, milcząc o zamiarze56.
Podobno do owego sojuszu dążył sam król Władysław57. W 1615 r. książę Palatynu-Neu-
burg i hrabia palatyn Wolfgang Wilhelm Wittelsbach przeszedł na katolicyzm; w tym sa-
mym roku przyszedł na świat jego syn Filip Wilhelm - to jemu było pisane w przyszłości
zostać szwagrem „sarmackiego Marsa".
Ożenek Filipa Wilhelma z córką Konstancji Austriaczki, a jednocześnie szwagierką
Cecylii Renaty miał stanowić środek zbliżenia Neuburga z dynastią Habsburgów oraz
kartę przetargową w razie kolejnych sporów pomiędzy Palatynatem-Neuburgiem a Bran-
denburgią. Pod koniec lutego 1642 r. Filip Wilhelm z licznym orszakiem nieoczekiwanie
przybył do Warszawy58. Zaskoczenie opinii europejskiej wynikało z uprzedniego rozgło-
szenia, że książę udaje się do Królewca na uroczystości pogrzebowe Jerzego Wilhelma
Hohenzollerna59. Na publicznej zabawie ostatkowej przyszła małżonka Neuburczyka (jak
go nazywano na polskim dworze) pojawiła się w masce - w barwnych i pięknych strojach
wiedziono rozmaite pląsy60. Władysław IV nakazał dygnitarzom i dworzanom zjawić się
55 Royal Marriages of Prince and Princesses in Poland..., s. 74.
56 RADZIWIŁŁ, op. cit., t. 2, s. 276.
57 E gid stabilito il matrimonio di questa Principessa col Principe Neoburgh. Il Re inclinava all'Elettore di Brande-
burgh, li mando corriero espresso all'ordine del Prencipe [...]; nella lettera all'Elettore indicando i due favoriti di
S.Mtd, per il fine scritto [...] al Re d'escludir dal Regno in caso di [...]enza di Prencipe Casimiro, et ellegere il marito
della Prencipessa. Ma sono prevalsi la Regina, e il Prencipe Casimiro, che hanno trattato in Germania per mezzo de
religiosi, efatto venir qui il Principe, e fermiatolo sino alla conclusione, perche il Re non si muti, come fece coll'arci-
duchessa Claudia. Allontanata con detto matrimonio la Principessa si pensa, venendo il caso, pih facile I'elettione del
Prencipe Casimiro, con chi s'e detto di pid, che potriar maritarli, poi di meno la Regina. Tra questi fini avuti [...]
havemo noi il nostro intento in detto matrimonio, perche exluso il partito heretico, la Principessa hd marito cattolico
e molto devoto, pio e con altra virtu, che rendono quel Prencipe assai riguardenole, Awiso sekretariatu nuncjusza
Mario Filonardiego, Warszawa, 22 III 1642, Watykan, Archivio Secreto Vaticano, Nuntiatura Polona, Vol. 51, Reg.
Chart., k. 138r-v.
58 Le jeune Duc de Neubourg estant icy arrive aussi tost que la Diete fut finie, il a este magnifiquement recue et loge
dans le Palais. Le 16 du courant ses fianęailles furent faites avec nostre Princesse, soeur unique du Roy de Pologne, en
grande solenite et jouissance; apres quo ce Roy et les Estats y eurent donnę leur consentement, que le Duc avoit
demande par une belle harangue. En suite dequoy le Generalissime de ce Royaume l'a visite de part des Estats, et lay
a fait present d'un fort beau cheval Ture richement harnache; ses nopces se feront incontinent apres Pasques, „Nouvel-
les Ordinaires" z 3 maja 1642, „De Warsau, le 20 Mars", Gazette de France, 1642, nr 58, s. 389.
59 W październiku 1640 r. Wolfgang Wilhelm planował ślub syna z księżniczką niemiecką, ale nie-katoliczką, w począt-
kach sierpnia roku następnego negocjował u papieża zgodę na związek swego syna z księżniczką brandenburską; jesz-
cze przed ślubem z polską królewną utyskiwał na konieczność utrzymywania dwóch dworów. Nuncjusz w Warszawie
relacjonował rozterki co do precedencji: V'e ancora 1'intervento del Prencipe di Neoburgh, dal cui padre io habbi
sempre loco in loco terzo alla corte cesarea, et in detta comedia seria seguita in contrario [wcześniej zaprezentowano
una commedia zannesca - J.Ż.], perche il Prencipe Casimiro cede ad esso; et io cedendo al prencipe cattolico, haverei
ceduto al Prencipe di Neoburgh, che non posso, ne devo, Krajowe Archiwum Nadrenii Północnej Nadrenii-Westfalii,
Wydział w Duisburgu, Julich-Berg II, nr 2132, k. lOOr, 143r-149r, 152r-v; Awiso sekretariatu nuncjusza Mario Filonar-
diego, Warszawa, 15 II 1642, Archivio Secreto Vaticano, Nuntiatura Polona, Vol. 51, Reg. Chart., k. 133r-v.
60 RADZIWIŁŁ, op. cit., t. 2, s. 296-298.
Jacek Żukowski
niestosowny wiek infantki. Tuż przed śmiercią król szczególnie wspomniał Najjaśniejszą
Królewnę, wydając wyraźne polecenie, aby nie wydawano jej za mąż za żadnego luterani-
na. W latach 1637-1641 (z przerwami) prowadzono zakończone fiaskiem rokowania
w sprawie małżeństwa infantki z synem arcyksięcia Leopolda V Tyrolskiego, księciem
Ferdynandem Karolem, młodszym od królewny o 9 lat; wcześniej spekulowano zaś
o aliansie z kardynałem infantem Ferdynandem Habsburgiem55. Anna Katarzyna Kon-
stancja, zachęcona drogim darem („wspaniałym diamentem") łudziła się, że kurfirst Fry-
deryk Wilhelm Hohenzollern, który w październiku 1641 r. złożył hołd lenny jej bratu,
będzie się o nią starał jako o towarzyszkę łoża, lecz rozeszli się, milcząc o zamiarze56.
Podobno do owego sojuszu dążył sam król Władysław57. W 1615 r. książę Palatynu-Neu-
burg i hrabia palatyn Wolfgang Wilhelm Wittelsbach przeszedł na katolicyzm; w tym sa-
mym roku przyszedł na świat jego syn Filip Wilhelm - to jemu było pisane w przyszłości
zostać szwagrem „sarmackiego Marsa".
Ożenek Filipa Wilhelma z córką Konstancji Austriaczki, a jednocześnie szwagierką
Cecylii Renaty miał stanowić środek zbliżenia Neuburga z dynastią Habsburgów oraz
kartę przetargową w razie kolejnych sporów pomiędzy Palatynatem-Neuburgiem a Bran-
denburgią. Pod koniec lutego 1642 r. Filip Wilhelm z licznym orszakiem nieoczekiwanie
przybył do Warszawy58. Zaskoczenie opinii europejskiej wynikało z uprzedniego rozgło-
szenia, że książę udaje się do Królewca na uroczystości pogrzebowe Jerzego Wilhelma
Hohenzollerna59. Na publicznej zabawie ostatkowej przyszła małżonka Neuburczyka (jak
go nazywano na polskim dworze) pojawiła się w masce - w barwnych i pięknych strojach
wiedziono rozmaite pląsy60. Władysław IV nakazał dygnitarzom i dworzanom zjawić się
55 Royal Marriages of Prince and Princesses in Poland..., s. 74.
56 RADZIWIŁŁ, op. cit., t. 2, s. 276.
57 E gid stabilito il matrimonio di questa Principessa col Principe Neoburgh. Il Re inclinava all'Elettore di Brande-
burgh, li mando corriero espresso all'ordine del Prencipe [...]; nella lettera all'Elettore indicando i due favoriti di
S.Mtd, per il fine scritto [...] al Re d'escludir dal Regno in caso di [...]enza di Prencipe Casimiro, et ellegere il marito
della Prencipessa. Ma sono prevalsi la Regina, e il Prencipe Casimiro, che hanno trattato in Germania per mezzo de
religiosi, efatto venir qui il Principe, e fermiatolo sino alla conclusione, perche il Re non si muti, come fece coll'arci-
duchessa Claudia. Allontanata con detto matrimonio la Principessa si pensa, venendo il caso, pih facile I'elettione del
Prencipe Casimiro, con chi s'e detto di pid, che potriar maritarli, poi di meno la Regina. Tra questi fini avuti [...]
havemo noi il nostro intento in detto matrimonio, perche exluso il partito heretico, la Principessa hd marito cattolico
e molto devoto, pio e con altra virtu, che rendono quel Prencipe assai riguardenole, Awiso sekretariatu nuncjusza
Mario Filonardiego, Warszawa, 22 III 1642, Watykan, Archivio Secreto Vaticano, Nuntiatura Polona, Vol. 51, Reg.
Chart., k. 138r-v.
58 Le jeune Duc de Neubourg estant icy arrive aussi tost que la Diete fut finie, il a este magnifiquement recue et loge
dans le Palais. Le 16 du courant ses fianęailles furent faites avec nostre Princesse, soeur unique du Roy de Pologne, en
grande solenite et jouissance; apres quo ce Roy et les Estats y eurent donnę leur consentement, que le Duc avoit
demande par une belle harangue. En suite dequoy le Generalissime de ce Royaume l'a visite de part des Estats, et lay
a fait present d'un fort beau cheval Ture richement harnache; ses nopces se feront incontinent apres Pasques, „Nouvel-
les Ordinaires" z 3 maja 1642, „De Warsau, le 20 Mars", Gazette de France, 1642, nr 58, s. 389.
59 W październiku 1640 r. Wolfgang Wilhelm planował ślub syna z księżniczką niemiecką, ale nie-katoliczką, w począt-
kach sierpnia roku następnego negocjował u papieża zgodę na związek swego syna z księżniczką brandenburską; jesz-
cze przed ślubem z polską królewną utyskiwał na konieczność utrzymywania dwóch dworów. Nuncjusz w Warszawie
relacjonował rozterki co do precedencji: V'e ancora 1'intervento del Prencipe di Neoburgh, dal cui padre io habbi
sempre loco in loco terzo alla corte cesarea, et in detta comedia seria seguita in contrario [wcześniej zaprezentowano
una commedia zannesca - J.Ż.], perche il Prencipe Casimiro cede ad esso; et io cedendo al prencipe cattolico, haverei
ceduto al Prencipe di Neoburgh, che non posso, ne devo, Krajowe Archiwum Nadrenii Północnej Nadrenii-Westfalii,
Wydział w Duisburgu, Julich-Berg II, nr 2132, k. lOOr, 143r-149r, 152r-v; Awiso sekretariatu nuncjusza Mario Filonar-
diego, Warszawa, 15 II 1642, Archivio Secreto Vaticano, Nuntiatura Polona, Vol. 51, Reg. Chart., k. 133r-v.
60 RADZIWIŁŁ, op. cit., t. 2, s. 296-298.