DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Żukowski, Jacek: Infantka Anna Katarzyna Konstancja i kultura artystyczno-kolekcjonerska dworu wazowskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0280
272
Jacek Żukowski
rękawy której zdobią poprzeczne pasamony ze złotej przędzy, tzw. molinillos"5. W po-
działy wydzielone przez symetryczne pasy perłowe ponaszywano delikatne, ażurowe „wi-
rujące" pontały (tzw. esy). Komplet 50 nieco większych puntałów (ferety, rosette vel
rosettine d'oro) dekoruje krańce czarnej aksamitnej sukni wierzchniej. Zgodnie z kon-
wencją reprezentacyjnego portretu arystokratycznego biel kryzy, mankietów i batystowej
chustki uwypukla szlachetność cery królowej. Całości garnituru biżuteryjnego dopełniają
dwie identyczne manele z perłami i rubinami. Warto dodać, iż to wyjątkowe dzieło nie
tylko poświadcza kulturę materialną polskiego dworu oraz praktyki reprezentacji, ale sta-
nowi intrygujący dokument przełomu w wazowskiej sztuce portretowej, łącznik między
wychłodzonym manieryzmem a emotywnym wczesnym barokiem.
Na początku 1612 r. książę bawarski Wilhelm V Pobożny wyekspediował do Warsza-
wy portret swego syna, Albrechta, prosząc w zamian o wizerunki pary królewskiej oraz
obu królewiczów, Władysława i Jana Kazimierza - niewykluczone więc, że któreś z ma-
lowideł przetrwałych do dziś w zbiorach bawarskich przesłano już wtedy156. Niemałą licz-
bę obrazów i obiektów złotniczych Zygmunt III przekazywał w darze władcom Bawarii157.
Oprócz pochodzącej z Moskwy ikony Matki Boskiej oraz tzw. relikwiarza moskiewskie-
go158, podarowanego elektorowi Maksymilianowi relikwiarza św. Benona159 (Jeremiasz
Sibenurger, Muzeum Diecezjalne we Fryzyndze), namalowanej przez króla Alegorii po-
skromienia kacerstwa16" oraz opracowanej wraz z żoną Alegorii Wiary'61, Wilhelmowi V
i jego następcy polski władca z okazji zdobycia Smoleńska w 1611 r. sprezentował cere-
monialny puchar z czystego złota162. Analogicznie jak w przypadku wspomnianego reli-
kwiarza, także konterfekt króla Zygmunta pędzla Josepha Heintza starszego dotarł na
dwór bawarski bez konieczności pozowania czy wykonania malowidła w Polsce - podob-
155 Carmen BERNIS, El traje y los tipos sociales en ,Ęl Quijote", Madrid 2001, s. 283.
156 Sztokholm, Riksarkivet, Extranea 92, IX. Polen, za: LEITSCH, op. cit., Bd. 4, s. 2392. Por. listy księcia na dwór
warszawski (głównie do Urszuli Meierin, ze znacznymi partiami dopisanymi własnoręcznie przez Wilhelma V Poboż-
nego), Riksarkivet, Extranea 111, IX. Polen, mfw AGAD, szpula 68 [bez paginacji].
157 Aleksander PRZEZDZIECKI, „Schleissheim pałac elektorów bawarskich pod Monachium", Czas, 1881, nr 246;
Jerzy MYCIELSKI, „O stosunkach łączących Zygmunta III z dworem neuburskim", Prace Komisji Historii Sztuki, 1,
1919, s. VI.
158 Peter DIEMER, Inventarium der gemalten und andern Stuckhen, auch vornemmen sachen, so auf der Cammer
Galeria zuefiinden seind. Das Inventar der Kammergalerie Kurfiirst Maximilians I. von Bayern aus den Jahren I627-
30, Heidelberg 2011, s. 34, il. 8. Skarbiec książęcy przechowywał także inne dary od Zygmunta III, np. łyżeczkę osobi-
ście przez niego wykonaną, ibid., s. 26-27. Na temat amatorskiej twórczości króla por. Jacek ŻUKOWSKI, „Zygmunt III
przy tokarce, czyli wielki dilettante na polskim tronie", Mówią Wieki, 2016, nr 7 (678), s. 18-21.
159 Por. Sacra Regia Maiestas Sigismundius III Sacras D. Benonis reliquias [...] donat, Biblioteka Uniwersytetu War-
szawskiego, rkps 52, s. 257-258; Jacek ŻUKOWSKI, „Listy Władysława Wazy i inne nieznane źródła do jego europej-
skiej peregrynacji z archiwów szwedzkich i niemieckich", Kronika Zamkowa - Roczniki, 2015, nr 2(68), s. 59-121.
160 01., pł., 57x47 cm, Monachium, Bayer. Staatsgemaldesammlungen, Alte Pinakothek, nr inw. 5211/4414, De prinse-
lijke pelgrimstocht..., poz. I. 19, oprac. Anna KUŚMIDROWICZ-KRÓL (tam dalsza literatura).
161 Pergamin, gwasz, 17,5x13,2 cm, Sztokholm, Muzeum Narodowe (Nationalmuseum), nr inw. 436/1891. Obiekt
zrabowany ze zbiorów monachijskich przez wojska szwedzkie, Sztuka dworu Wazów..., poz. 40, il. 19 (oprac. Jerzy
Tadeusz PETRUS).
162 Puchar z przykrywą, w wyściełanym aksamitem futerale, z herbem Zygmunta III po wewnętrznej stronie, z napisem
w języku rosyjskim oraz inskrypcją w języku łacińskim: Sigismundus Tertius, Die gratia Rex Poloniae, Magnus Dux
Lituaniae, Arcem Smolenscensem 13. Junii I6II caepit priusquam iste Crater perficeretur, Monachium, Residenzmu-
seum - Statzkammer der Residenz Munchen, Inventarium Der gemalten und andern Stucken, auch vornemmen sachen,
so auf der Cammer Galeria zuefiinden seind, Monachium, Bayerisches Hauptstaatsarchiv, HR I, 24/67/2, s. 20 (w zw.
z s. 7) oraz Inventarium Der gemahlten und andern Stiicken, auch Vornehmen Sachen, so auf der Cammer-Galeriae zu
fknden seyn, ibid., HR I, 24/67/9, nr 84, Quellen und Studien zur Kunstpolitik der Wittelsbacher vom 16. Bis zum 18.
Jahrhundert, red. Hubert GLASER, Munchen 1980, poz. II, 20, s. 205; DIEMER, op. cit., s. 42.
Jacek Żukowski
rękawy której zdobią poprzeczne pasamony ze złotej przędzy, tzw. molinillos"5. W po-
działy wydzielone przez symetryczne pasy perłowe ponaszywano delikatne, ażurowe „wi-
rujące" pontały (tzw. esy). Komplet 50 nieco większych puntałów (ferety, rosette vel
rosettine d'oro) dekoruje krańce czarnej aksamitnej sukni wierzchniej. Zgodnie z kon-
wencją reprezentacyjnego portretu arystokratycznego biel kryzy, mankietów i batystowej
chustki uwypukla szlachetność cery królowej. Całości garnituru biżuteryjnego dopełniają
dwie identyczne manele z perłami i rubinami. Warto dodać, iż to wyjątkowe dzieło nie
tylko poświadcza kulturę materialną polskiego dworu oraz praktyki reprezentacji, ale sta-
nowi intrygujący dokument przełomu w wazowskiej sztuce portretowej, łącznik między
wychłodzonym manieryzmem a emotywnym wczesnym barokiem.
Na początku 1612 r. książę bawarski Wilhelm V Pobożny wyekspediował do Warsza-
wy portret swego syna, Albrechta, prosząc w zamian o wizerunki pary królewskiej oraz
obu królewiczów, Władysława i Jana Kazimierza - niewykluczone więc, że któreś z ma-
lowideł przetrwałych do dziś w zbiorach bawarskich przesłano już wtedy156. Niemałą licz-
bę obrazów i obiektów złotniczych Zygmunt III przekazywał w darze władcom Bawarii157.
Oprócz pochodzącej z Moskwy ikony Matki Boskiej oraz tzw. relikwiarza moskiewskie-
go158, podarowanego elektorowi Maksymilianowi relikwiarza św. Benona159 (Jeremiasz
Sibenurger, Muzeum Diecezjalne we Fryzyndze), namalowanej przez króla Alegorii po-
skromienia kacerstwa16" oraz opracowanej wraz z żoną Alegorii Wiary'61, Wilhelmowi V
i jego następcy polski władca z okazji zdobycia Smoleńska w 1611 r. sprezentował cere-
monialny puchar z czystego złota162. Analogicznie jak w przypadku wspomnianego reli-
kwiarza, także konterfekt króla Zygmunta pędzla Josepha Heintza starszego dotarł na
dwór bawarski bez konieczności pozowania czy wykonania malowidła w Polsce - podob-
155 Carmen BERNIS, El traje y los tipos sociales en ,Ęl Quijote", Madrid 2001, s. 283.
156 Sztokholm, Riksarkivet, Extranea 92, IX. Polen, za: LEITSCH, op. cit., Bd. 4, s. 2392. Por. listy księcia na dwór
warszawski (głównie do Urszuli Meierin, ze znacznymi partiami dopisanymi własnoręcznie przez Wilhelma V Poboż-
nego), Riksarkivet, Extranea 111, IX. Polen, mfw AGAD, szpula 68 [bez paginacji].
157 Aleksander PRZEZDZIECKI, „Schleissheim pałac elektorów bawarskich pod Monachium", Czas, 1881, nr 246;
Jerzy MYCIELSKI, „O stosunkach łączących Zygmunta III z dworem neuburskim", Prace Komisji Historii Sztuki, 1,
1919, s. VI.
158 Peter DIEMER, Inventarium der gemalten und andern Stuckhen, auch vornemmen sachen, so auf der Cammer
Galeria zuefiinden seind. Das Inventar der Kammergalerie Kurfiirst Maximilians I. von Bayern aus den Jahren I627-
30, Heidelberg 2011, s. 34, il. 8. Skarbiec książęcy przechowywał także inne dary od Zygmunta III, np. łyżeczkę osobi-
ście przez niego wykonaną, ibid., s. 26-27. Na temat amatorskiej twórczości króla por. Jacek ŻUKOWSKI, „Zygmunt III
przy tokarce, czyli wielki dilettante na polskim tronie", Mówią Wieki, 2016, nr 7 (678), s. 18-21.
159 Por. Sacra Regia Maiestas Sigismundius III Sacras D. Benonis reliquias [...] donat, Biblioteka Uniwersytetu War-
szawskiego, rkps 52, s. 257-258; Jacek ŻUKOWSKI, „Listy Władysława Wazy i inne nieznane źródła do jego europej-
skiej peregrynacji z archiwów szwedzkich i niemieckich", Kronika Zamkowa - Roczniki, 2015, nr 2(68), s. 59-121.
160 01., pł., 57x47 cm, Monachium, Bayer. Staatsgemaldesammlungen, Alte Pinakothek, nr inw. 5211/4414, De prinse-
lijke pelgrimstocht..., poz. I. 19, oprac. Anna KUŚMIDROWICZ-KRÓL (tam dalsza literatura).
161 Pergamin, gwasz, 17,5x13,2 cm, Sztokholm, Muzeum Narodowe (Nationalmuseum), nr inw. 436/1891. Obiekt
zrabowany ze zbiorów monachijskich przez wojska szwedzkie, Sztuka dworu Wazów..., poz. 40, il. 19 (oprac. Jerzy
Tadeusz PETRUS).
162 Puchar z przykrywą, w wyściełanym aksamitem futerale, z herbem Zygmunta III po wewnętrznej stronie, z napisem
w języku rosyjskim oraz inskrypcją w języku łacińskim: Sigismundus Tertius, Die gratia Rex Poloniae, Magnus Dux
Lituaniae, Arcem Smolenscensem 13. Junii I6II caepit priusquam iste Crater perficeretur, Monachium, Residenzmu-
seum - Statzkammer der Residenz Munchen, Inventarium Der gemalten und andern Stucken, auch vornemmen sachen,
so auf der Cammer Galeria zuefiinden seind, Monachium, Bayerisches Hauptstaatsarchiv, HR I, 24/67/2, s. 20 (w zw.
z s. 7) oraz Inventarium Der gemahlten und andern Stiicken, auch Vornehmen Sachen, so auf der Cammer-Galeriae zu
fknden seyn, ibid., HR I, 24/67/9, nr 84, Quellen und Studien zur Kunstpolitik der Wittelsbacher vom 16. Bis zum 18.
Jahrhundert, red. Hubert GLASER, Munchen 1980, poz. II, 20, s. 205; DIEMER, op. cit., s. 42.