DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły
DOI article:Polanowska, Jolanta: Mokotów (część górna) maison de plaisance à goût champêtre w tonacji malowniczej*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0504
492
Jolanta Polanowska
studnię dekorowaną motywami trzcin94; a niżej, przy południowej granicy części leśnej -
Domek Gospodarczy95 (nr 4).
Leśna „Dzika Promenada " Zuga
Na stoku skarpy i tuż u jej podnóża Zug urządził leśną część spacerową o nazwie wła-
snej „Dzika Promenada". Zgodnie z projektem (G.R. 198, il. 6), poniżej kuchni powstał
spory, gruszkowaty w planie staw, a wkoło i poniżej - „las dziko zasadzony"96, z labiryn-
tem ścieżek, urozmaiconym źródłami, kaskadami, grotami i altankami. Udokumentował
go plan Jana Gawłowskiego (por. il. 8), a opisał Zug. Podążając za jego tekstem - jak
zalecał August Fryderyk Moszyński („ścieżki wtedy zdadzą się promenadą, a raczej do-
prowadzeniem do rozmaitych zakątków tak rozmieszczonych, żeby je można odkrywać
jedynie kolejno")97 - napotykało się: fontannę („wodotrysk") z wazą98, z której woda
spadała do misy; „ławkę z kamyków mchem pokrytych" i otwartą ośmioboczną altanę
z gałęzi i kory99. Obok - grotę z tufu krakowskiego, kawałków marmuru i skał, z dwoma
otworami porośniętą pnączami100; „szałas okrągły indyjski" z pni brzozowych101. A nad
stawem - „namiot w pół otwarty, wewnątrz [przez Vincenza Brennę] w arabeski pomalo-
wany" („namiot turecki")102.
k. 1: zapłata cieślom wilanowskim za postawienia budynku 583 zł %; cieślom warszawskim za jego przestawienie
w inne miejsce.
94 Opis resztek z autopsji w 1952: ZAKRZEWSKA, op. cit., s. 58, il. 15.
95 AGAD, ASK, rkps 168, Lustracja..., k. 57: „Domek Gos.[podarczy] murowany, do którego Drzwi malowane
zost.[ały] okute z Zamkiem do Sieni, w tej Okienko okrągłe małe w ołów oprawne. Piecyk z kafli białych polewanych
i przeforsztowanie, w którym okienko małe, podługowate, w kier osadzone. Podłogi i sufity. Po prawej ręce drzwi
malowane biało, okute z zamkiem do pokoju, w którym Okno jedne i drzwi na dwór szklane, w kit osadzone, z okienni-
cami do zamykania okutymi. Podłoga Roguską Angielską pokryta. Sufit, kominek szafiasty nad dach wywiedziony; ten
Domek gontami pobity".
96 ZUG, op. cit., s. 9-10; zob. KWIATKOWSKI, Szymon Bogumił Zug..., s.72.
97 MOSZYŃSKI, op. cit., k. 51.
98 Gab. Ryc. BUW, Inw. G.R. 2559, projekt Zuga, ok. 1780, z uwagą księżnej I. L. mais il faut voir auparavant si il
yaura de I'eau: SULERZYSKA, SAWICKA, op. cit., poz. 1092; repr. POLANOWSKA, „Mokotów...", il. 14. W lipcu
1784 kamieniarz Schapfer wykonał jej wazę, por. ANEKS II. Zapewne identyczna z repr. w: ZAKRZEWSKA, op. cit.,
il. 21. Uwaga odnosiła się do kłopotów z brakiem wody do fontann, w 1782 rozwiązanych przez „fontanistę" Fallineta (?):
ZUG, op. cit., s. 8; por. ANEKS II.
99 ZUG, op. cit., s. 9: „cztery wejścia odpowiadają tyluż ścieżkom do altany prowadzącym; szesnaście słupów, to jest
szesnaście pni olszowych z korą, utrzymuje wzniosłe pokrycie z otworem u góry. Ściany i pokrycie są zewnątrz okryte
rozmaitego rodzaju korą, a wewnątrz delikatnymi angielskimi matami, otoczonymi w przedziałach szeroką ramką z szarego
mchu, objętą szeregiem sztucznych owoców, naśladujących na przemian tarninę i głóg. Meble i sprzęty tej altany są w tymże
samym guście, a posadzka wysłana małymi kamykami w mozaikę". Wg opisu okolicy, to „Salon na kolumnach" (il. 8, nr 32).
100 ZUG, op. cit., s. 9: „Wnętrze groty wysłane jest kawałami alabastru krakowskiego w bezład ułożonymi, zawiera zaś
kilka siedzeń matami pokrytych"; to zapewne „Grota" (il. 8, nr 33).
101 Czyli inny niż wymieniony przez Moszyńskiego w 1774 rodzaj wigwamu z „młodych świerków": ZUG, op. cit.,
s. 10: „szałas okrągły indyjski [indiański?], którego ściany ułożone są ze stojących pniów brzozowych, a dach pirami-
dalny okryty trzciną i sitowiem, wnętrze zaś malowane w sposobie indyjskim [wzory geometryczne?]". WIELĄDKO,
op. cit., s. 110: „szopka, choć podła na oko, / Brzeziną okładana, jak wewnątrz ozdobna".
102 AGAD, ASK, rkps 168, Lustracja..., k. 58: „namiot turecki w nim posadzka marmurowa z plofą [plafonem?]
malowaną"; opis jej lokalizacji pozwala identyfikować ją z altanką z malowidłem na tylnej ścianie na widoku Zygmunt
Vogla (Zamek Królewski, Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich, inw. FC-ZKW 531, repr. POLANOWSKA, „Mo-
kotów...", il. 29) i może także z wzniesioną wg projektu Zuga altanką z kanapą i posadzką (projekt Gab. Ryc. BUW, Inw.
G.R. 1791 Zb. z Łańcuta, repr. POLANOWSKA, „Mokotów...", il. 16), a wzmianka o malowidle pozwala na hipotezę,
iż były to arabeski Vincenza Brenny, z 1783; por. niżej i ANEKS II.
Jolanta Polanowska
studnię dekorowaną motywami trzcin94; a niżej, przy południowej granicy części leśnej -
Domek Gospodarczy95 (nr 4).
Leśna „Dzika Promenada " Zuga
Na stoku skarpy i tuż u jej podnóża Zug urządził leśną część spacerową o nazwie wła-
snej „Dzika Promenada". Zgodnie z projektem (G.R. 198, il. 6), poniżej kuchni powstał
spory, gruszkowaty w planie staw, a wkoło i poniżej - „las dziko zasadzony"96, z labiryn-
tem ścieżek, urozmaiconym źródłami, kaskadami, grotami i altankami. Udokumentował
go plan Jana Gawłowskiego (por. il. 8), a opisał Zug. Podążając za jego tekstem - jak
zalecał August Fryderyk Moszyński („ścieżki wtedy zdadzą się promenadą, a raczej do-
prowadzeniem do rozmaitych zakątków tak rozmieszczonych, żeby je można odkrywać
jedynie kolejno")97 - napotykało się: fontannę („wodotrysk") z wazą98, z której woda
spadała do misy; „ławkę z kamyków mchem pokrytych" i otwartą ośmioboczną altanę
z gałęzi i kory99. Obok - grotę z tufu krakowskiego, kawałków marmuru i skał, z dwoma
otworami porośniętą pnączami100; „szałas okrągły indyjski" z pni brzozowych101. A nad
stawem - „namiot w pół otwarty, wewnątrz [przez Vincenza Brennę] w arabeski pomalo-
wany" („namiot turecki")102.
k. 1: zapłata cieślom wilanowskim za postawienia budynku 583 zł %; cieślom warszawskim za jego przestawienie
w inne miejsce.
94 Opis resztek z autopsji w 1952: ZAKRZEWSKA, op. cit., s. 58, il. 15.
95 AGAD, ASK, rkps 168, Lustracja..., k. 57: „Domek Gos.[podarczy] murowany, do którego Drzwi malowane
zost.[ały] okute z Zamkiem do Sieni, w tej Okienko okrągłe małe w ołów oprawne. Piecyk z kafli białych polewanych
i przeforsztowanie, w którym okienko małe, podługowate, w kier osadzone. Podłogi i sufity. Po prawej ręce drzwi
malowane biało, okute z zamkiem do pokoju, w którym Okno jedne i drzwi na dwór szklane, w kit osadzone, z okienni-
cami do zamykania okutymi. Podłoga Roguską Angielską pokryta. Sufit, kominek szafiasty nad dach wywiedziony; ten
Domek gontami pobity".
96 ZUG, op. cit., s. 9-10; zob. KWIATKOWSKI, Szymon Bogumił Zug..., s.72.
97 MOSZYŃSKI, op. cit., k. 51.
98 Gab. Ryc. BUW, Inw. G.R. 2559, projekt Zuga, ok. 1780, z uwagą księżnej I. L. mais il faut voir auparavant si il
yaura de I'eau: SULERZYSKA, SAWICKA, op. cit., poz. 1092; repr. POLANOWSKA, „Mokotów...", il. 14. W lipcu
1784 kamieniarz Schapfer wykonał jej wazę, por. ANEKS II. Zapewne identyczna z repr. w: ZAKRZEWSKA, op. cit.,
il. 21. Uwaga odnosiła się do kłopotów z brakiem wody do fontann, w 1782 rozwiązanych przez „fontanistę" Fallineta (?):
ZUG, op. cit., s. 8; por. ANEKS II.
99 ZUG, op. cit., s. 9: „cztery wejścia odpowiadają tyluż ścieżkom do altany prowadzącym; szesnaście słupów, to jest
szesnaście pni olszowych z korą, utrzymuje wzniosłe pokrycie z otworem u góry. Ściany i pokrycie są zewnątrz okryte
rozmaitego rodzaju korą, a wewnątrz delikatnymi angielskimi matami, otoczonymi w przedziałach szeroką ramką z szarego
mchu, objętą szeregiem sztucznych owoców, naśladujących na przemian tarninę i głóg. Meble i sprzęty tej altany są w tymże
samym guście, a posadzka wysłana małymi kamykami w mozaikę". Wg opisu okolicy, to „Salon na kolumnach" (il. 8, nr 32).
100 ZUG, op. cit., s. 9: „Wnętrze groty wysłane jest kawałami alabastru krakowskiego w bezład ułożonymi, zawiera zaś
kilka siedzeń matami pokrytych"; to zapewne „Grota" (il. 8, nr 33).
101 Czyli inny niż wymieniony przez Moszyńskiego w 1774 rodzaj wigwamu z „młodych świerków": ZUG, op. cit.,
s. 10: „szałas okrągły indyjski [indiański?], którego ściany ułożone są ze stojących pniów brzozowych, a dach pirami-
dalny okryty trzciną i sitowiem, wnętrze zaś malowane w sposobie indyjskim [wzory geometryczne?]". WIELĄDKO,
op. cit., s. 110: „szopka, choć podła na oko, / Brzeziną okładana, jak wewnątrz ozdobna".
102 AGAD, ASK, rkps 168, Lustracja..., k. 58: „namiot turecki w nim posadzka marmurowa z plofą [plafonem?]
malowaną"; opis jej lokalizacji pozwala identyfikować ją z altanką z malowidłem na tylnej ścianie na widoku Zygmunt
Vogla (Zamek Królewski, Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich, inw. FC-ZKW 531, repr. POLANOWSKA, „Mo-
kotów...", il. 29) i może także z wzniesioną wg projektu Zuga altanką z kanapą i posadzką (projekt Gab. Ryc. BUW, Inw.
G.R. 1791 Zb. z Łańcuta, repr. POLANOWSKA, „Mokotów...", il. 16), a wzmianka o malowidle pozwala na hipotezę,
iż były to arabeski Vincenza Brenny, z 1783; por. niżej i ANEKS II.