Chrzanowski, Tadeusz: Bardo (Wrocław [u.a.], 1980)

32

nych. Ocalał jednak kościół i probostwo, a spłonęły jedy-
nie kramy przylegające do muru ogrodzenia. Odbudowano
je wprawdzie, ale na przełomie XIX i XX w. uległy osta-
tecznej likwidacji.

Pod koniec XIX w. zaszły w Bardzie istotne zmiany.
Przede wszystkim podjęto trudną budowę linii kolejowej,
która miała połączyć Wrocław z Kłodzkiem; w latach
1871—1875 trwały prace przy przebiciu tunelu, przy któ-
rym zatrudniono specjałistów sprowadzanych z Włoch.
Znacznie wcześniej, bowiem jeszcze w 1837 r. zbudowano
szosę do Ząbkowic, a w 12 lat później do Kłodzka. W
związku z tymi udogodnieniami komunikacyjnymi zaczęli
od lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku napływać łetnicy,
powstawały okazałe wille i pensjonaty. Na pograniczu
z wsią Przyłęk zbudowano w tymże czasie fabrykę celu-
lozowo-papierniczą, która do dziś jest największą inwe-
stycją przemysłową. O rozwoju Barda świadczy szybki
wzrost liczby jego mieszkańców: w 1826 r. liczyło ono
866 mieszkańców, w 1850 r. — 1023, w 1910 r. — 1416,
w 1939 r. — 1736, w 1961 r. — 4662. Wprawdzie w 1945 r.
nie zostało zaliczone do miast, ale w 1954 r. uzyskało
prawa osiedla i widoczny jest, zwłaszcza w ostatnich la-
tach, duży rozwój, co wyraża się budową szeregu bloków
mieszkałnych na południowo-zachodnich obrzeżach Barda,
na pograniczu pomiędzy dawną wsią — przedmieściem
Radkowicami a wsią Opolnicą. Ważnym usprawnieniem
było też przeprowadzenie obwodnicy szosy, która prze-
niosła ruch tranzytowy z wąskiej ulicy Głównej na brzeg
rzeki, nad którą przerzucono nowy, obszerny most. Istnie-
je tu ponadto spory szpital oraz dwie szkoły.