DOI article:
Gadomski, Jerzy: Znaki kamieniarskie w Polsce od roku 1100 do połowy XIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19944#0043
mógł kierować budową, drugi odpowiedzialny był
za wykonanie detalu architektonicznego i dekoracji
(Kościelec Proszowicki)52. Bardziej wykształcone
sygnatury zbiorowe, obejmujące kilka lub kilka-
naście znaków, stanowią zapewne zbiory „podpisów^
bardziej wykwalifikowanych członków warsztatu
(Czerwińsk, Jędrzejów, Sandomierz, Mokrsko);
pośród nich występują znaki, wyróżniające się od
innych formą i wielkością (Sandomierz, Mokrsko)
lub usytuowaniem (Czerwińsk, Mokrsko).
Obserwacja formy znaków wskazuje, że twórcy
2. Czerwińsk, kościół Kanoników Regularnych. Znak-sygnatura
na kolumnie portalu zachodniego, około r. 1160—70 (rys.
J. Gadomski)
52 Podobne przykłady kooperacji większej liczby wykwalifi-
kowanych mistrzów spotykamy we Francji, np. przy budowie
klasztoru Saint-Honorat de Lerins (1073—88); przebudowę
katedry w Urgel w r. 1175 prowadziło pięciu mistrzów lom-
bardzkich z Raimondem de Lombard na czele; por. Aubert,
La construction... (Buli. Mon. 1961, 2, s. 89, 95). Podobnie
mogła się kształtować organizacja pracy przy budowie kościołów
w Skalbmierzu (4 znaki), Gościszowie (5 znaków-sygnatur) i in.
3. Kruszwica, kolegiata. Znak-sygnatura, około r. 1120—40
(fot. J. Gadomski)
ich czerpali pomysły z tradycyjnego zasobu symboli
abstrakcyjnych, naśladując też czasem przedmioty.
Najczęstsze motywy to krzyż, strzała, uproszczone
narzędzie budowlane lub dowolna kombinacja linii
prostych i łuków, nawiązująca do nieskomplikowa-
nych zasad stosowanej w warsztatach budowlanych
geometrii. Motyw krzyża plecionkowego w Krusz-
wicy (tabl. I, 2, ryc. 3), zwracający uwagę swą wysoce
estetyczną i wypracowaną formą, a kojarzący się
z oddziaływaniem „estetyzujących“ prądów, które
zrodziły się w Hirsau w drugiej połowie w. XI53 —
powtarza się w kilkadziesiąt lat później w przetwo-
rzonej postaci na ciosach w Skalbmierzu (tabl. IV,
21, 22), a sto lat później, już na tynku — za stallami
w kościele Klarysek w Starym Sączu. Motyw
swastyki w Kościelcu Proszowickim (tabl. VI, 76)
należy do starego zasobu kultowych znaków cel-
tyckich, jako jedna z wersji znaku słońca, i znaków
starochrześcijańskich54. Znak krzyża wspartego na
53 Kolegiata kruszwicka powstała jako budowla benedyk-
tyńska, nawiązująca do kościołów grupy hirsauskiej (Świe-
chowski, Wczesnośredniowieczny warsztat..., s. 68—69, 76);
zob. także W. Hoffmann, Hirsau und die „Hirsauer Bau-
schule“, Munchen 1950, s. 7, 11.
54 O swastyce jako znaku celtyckim: Orosz, o. c., s. 349—
350. Motyw swastyki w sztuce wczesnochrześcijańskiej (crux
gammata, crux dissimulata): W. Lowrie, Art in the Early
3*
35
za wykonanie detalu architektonicznego i dekoracji
(Kościelec Proszowicki)52. Bardziej wykształcone
sygnatury zbiorowe, obejmujące kilka lub kilka-
naście znaków, stanowią zapewne zbiory „podpisów^
bardziej wykwalifikowanych członków warsztatu
(Czerwińsk, Jędrzejów, Sandomierz, Mokrsko);
pośród nich występują znaki, wyróżniające się od
innych formą i wielkością (Sandomierz, Mokrsko)
lub usytuowaniem (Czerwińsk, Mokrsko).
Obserwacja formy znaków wskazuje, że twórcy
2. Czerwińsk, kościół Kanoników Regularnych. Znak-sygnatura
na kolumnie portalu zachodniego, około r. 1160—70 (rys.
J. Gadomski)
52 Podobne przykłady kooperacji większej liczby wykwalifi-
kowanych mistrzów spotykamy we Francji, np. przy budowie
klasztoru Saint-Honorat de Lerins (1073—88); przebudowę
katedry w Urgel w r. 1175 prowadziło pięciu mistrzów lom-
bardzkich z Raimondem de Lombard na czele; por. Aubert,
La construction... (Buli. Mon. 1961, 2, s. 89, 95). Podobnie
mogła się kształtować organizacja pracy przy budowie kościołów
w Skalbmierzu (4 znaki), Gościszowie (5 znaków-sygnatur) i in.
3. Kruszwica, kolegiata. Znak-sygnatura, około r. 1120—40
(fot. J. Gadomski)
ich czerpali pomysły z tradycyjnego zasobu symboli
abstrakcyjnych, naśladując też czasem przedmioty.
Najczęstsze motywy to krzyż, strzała, uproszczone
narzędzie budowlane lub dowolna kombinacja linii
prostych i łuków, nawiązująca do nieskomplikowa-
nych zasad stosowanej w warsztatach budowlanych
geometrii. Motyw krzyża plecionkowego w Krusz-
wicy (tabl. I, 2, ryc. 3), zwracający uwagę swą wysoce
estetyczną i wypracowaną formą, a kojarzący się
z oddziaływaniem „estetyzujących“ prądów, które
zrodziły się w Hirsau w drugiej połowie w. XI53 —
powtarza się w kilkadziesiąt lat później w przetwo-
rzonej postaci na ciosach w Skalbmierzu (tabl. IV,
21, 22), a sto lat później, już na tynku — za stallami
w kościele Klarysek w Starym Sączu. Motyw
swastyki w Kościelcu Proszowickim (tabl. VI, 76)
należy do starego zasobu kultowych znaków cel-
tyckich, jako jedna z wersji znaku słońca, i znaków
starochrześcijańskich54. Znak krzyża wspartego na
53 Kolegiata kruszwicka powstała jako budowla benedyk-
tyńska, nawiązująca do kościołów grupy hirsauskiej (Świe-
chowski, Wczesnośredniowieczny warsztat..., s. 68—69, 76);
zob. także W. Hoffmann, Hirsau und die „Hirsauer Bau-
schule“, Munchen 1950, s. 7, 11.
54 O swastyce jako znaku celtyckim: Orosz, o. c., s. 349—
350. Motyw swastyki w sztuce wczesnochrześcijańskiej (crux
gammata, crux dissimulata): W. Lowrie, Art in the Early
3*
35