DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Znaki kamieniarskie w Polsce od roku 1100 do połowy XIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19944#0045
artystycznego kształtowania kamiennego tworzywa;
te znaki wyszły zapewne spod dłuta przybyłych
z zagranicy budowniczych zakonnych. Motywem
powtarzającym się kilkakrotnie jest także rysunek
przecinających się kół: obok kościołów wzniesionych
w w. XIII w kręgu oddziaływań cysterskich (Jędrze-
jów, Imielno, Mokrsko Dolne — tabl. VI, 72, 78,
79), podobne znaki spotykamy na ciosach kościoła
w Stopnicy; są to zapewne relikty starszego kościoła
stopnickiego, powstałego może również pod wpły-
wem budownictwa cysterskiego, wykorzystane
w w. XIV przy budowie nowej, kazimierzowskiej
6. Giebło, kościół parafialny. Znak-sygnatura, 2. połowa w. XII
(fot. J. Gadomski)
Kritische Gesamtausgabe des Bcnihuttenbuch.es, Wien 1935,
s. 278, tabl. 17, 18b, 36a f 1, 37e n, ryc. 77, 109, 118). Wiadomo,
że Viłlard we wczesnym okresie swej działalności odegrał
czynną rolę przy budowie kościoła cysterskiego w Vaucelles,
a przed wyjazdem na Węgry około r. 1241 wchodził w skład
jednego z warsztatów rzeźbiarskich katedry w Reims. Powią-
zania Villarda z warsztatem w Reims, a zwłaszcza z architekturą
cysterską, pozwalają prześledzić drogę ulubionego przez archi-
tekta z Pikardii motywu, spopularyzowanego we wschodniej
Francji (Pikardia, Szampania, Burgundia) zapewne przez
warsztaty cysterskie i przeszczepionego przez nie na odległe
tereny Szkocji (opactwo w Melrose, por. Coulton, o. c., ryc.
na s. 166) i Polski (znaki w Jędrzejowie i Imielnie, posadzka
w kościele w Wąchocku). Pentragram jako znak kamieniarski
wykazuje dużą żywotność, pojawiając się w końcu w. XIV na
apsydzie katedry w Saint-Claude, depart. Jura — por. F.
7. Sulisławice, dawny kościół parafialny. Znak-sygnatura,
1. połowa w. XIII (rys. J. Gadomski)
świątyni 56. Na ciosowym stopniu schodów przy
północnej wieży kolegiaty w Skalbmierzu zacho-
wał się również skomplikowany ornament utworzo-
ny z rytych, przecinających się kółek.
W początku w. XIII pojawia się w Polsce nowy
materiał budowlany— cegła, która już w 1. połowie
tego stulecia zyskuje dużą popularność, głównie
dzięki zastosowaniu jej w niektórych kościołach
cysterskich i dominikańskich, a nieco później
i franciszkańskich. Przy najstarszej produkcji nowego
budulca nawiązywano do ugruntowanej tradycją
techniki kamieniarskiej, co znajdowało wyraz w na-
dawaniu cegle faktury naśladującej obróbkę ka-
Salet, relacja o pracy G. Duhem, Marąues de tacherons
a la cathedrale de Saint-Claude (Buli. Mon. CXIX, 1961, 3,
s. 256) — i jeszcze w końcu w. XV, jako znak mistrzowski
architekta Colina de Berneval (Du Colombier, o. c., s. 99. —
Pierre, o. c., s. 200, wspomina o pentagramie jako o znaku
architekta Aleksandra de Berneval). Znajdujemy go także
wśród gotyckich znaków w katedrze w Ratyzbonie (Rżiha, o. c.,
tabl. 33). Motyw pentagramu przedostaje się również do
heraldyki, pojawiając się np. w ruskim herbie Piatyrog.
56 Kościół parafialny w Stopnicy istniał w r. 1326. Na jego
starsze pochodzenie wskazuje wezwanie św. Piotra i Pawła
(wezwanie to noszą także: katedra w Poznaniu, kościół Bene-
dyktynów w Tyńcu, kolegiata w Kruszwicy, kościoły parafialne
i grodowe w Kijach, Starym Mieście koło Konina, Lubiechowej,
Rąbiniu, Krzyworzece, Pakosławicach, Trójcy, Wądrożu
Wielkim — wszystkie powstałe przed końcem w. XIII),
37
te znaki wyszły zapewne spod dłuta przybyłych
z zagranicy budowniczych zakonnych. Motywem
powtarzającym się kilkakrotnie jest także rysunek
przecinających się kół: obok kościołów wzniesionych
w w. XIII w kręgu oddziaływań cysterskich (Jędrze-
jów, Imielno, Mokrsko Dolne — tabl. VI, 72, 78,
79), podobne znaki spotykamy na ciosach kościoła
w Stopnicy; są to zapewne relikty starszego kościoła
stopnickiego, powstałego może również pod wpły-
wem budownictwa cysterskiego, wykorzystane
w w. XIV przy budowie nowej, kazimierzowskiej
6. Giebło, kościół parafialny. Znak-sygnatura, 2. połowa w. XII
(fot. J. Gadomski)
Kritische Gesamtausgabe des Bcnihuttenbuch.es, Wien 1935,
s. 278, tabl. 17, 18b, 36a f 1, 37e n, ryc. 77, 109, 118). Wiadomo,
że Viłlard we wczesnym okresie swej działalności odegrał
czynną rolę przy budowie kościoła cysterskiego w Vaucelles,
a przed wyjazdem na Węgry około r. 1241 wchodził w skład
jednego z warsztatów rzeźbiarskich katedry w Reims. Powią-
zania Villarda z warsztatem w Reims, a zwłaszcza z architekturą
cysterską, pozwalają prześledzić drogę ulubionego przez archi-
tekta z Pikardii motywu, spopularyzowanego we wschodniej
Francji (Pikardia, Szampania, Burgundia) zapewne przez
warsztaty cysterskie i przeszczepionego przez nie na odległe
tereny Szkocji (opactwo w Melrose, por. Coulton, o. c., ryc.
na s. 166) i Polski (znaki w Jędrzejowie i Imielnie, posadzka
w kościele w Wąchocku). Pentragram jako znak kamieniarski
wykazuje dużą żywotność, pojawiając się w końcu w. XIV na
apsydzie katedry w Saint-Claude, depart. Jura — por. F.
7. Sulisławice, dawny kościół parafialny. Znak-sygnatura,
1. połowa w. XIII (rys. J. Gadomski)
świątyni 56. Na ciosowym stopniu schodów przy
północnej wieży kolegiaty w Skalbmierzu zacho-
wał się również skomplikowany ornament utworzo-
ny z rytych, przecinających się kółek.
W początku w. XIII pojawia się w Polsce nowy
materiał budowlany— cegła, która już w 1. połowie
tego stulecia zyskuje dużą popularność, głównie
dzięki zastosowaniu jej w niektórych kościołach
cysterskich i dominikańskich, a nieco później
i franciszkańskich. Przy najstarszej produkcji nowego
budulca nawiązywano do ugruntowanej tradycją
techniki kamieniarskiej, co znajdowało wyraz w na-
dawaniu cegle faktury naśladującej obróbkę ka-
Salet, relacja o pracy G. Duhem, Marąues de tacherons
a la cathedrale de Saint-Claude (Buli. Mon. CXIX, 1961, 3,
s. 256) — i jeszcze w końcu w. XV, jako znak mistrzowski
architekta Colina de Berneval (Du Colombier, o. c., s. 99. —
Pierre, o. c., s. 200, wspomina o pentagramie jako o znaku
architekta Aleksandra de Berneval). Znajdujemy go także
wśród gotyckich znaków w katedrze w Ratyzbonie (Rżiha, o. c.,
tabl. 33). Motyw pentagramu przedostaje się również do
heraldyki, pojawiając się np. w ruskim herbie Piatyrog.
56 Kościół parafialny w Stopnicy istniał w r. 1326. Na jego
starsze pochodzenie wskazuje wezwanie św. Piotra i Pawła
(wezwanie to noszą także: katedra w Poznaniu, kościół Bene-
dyktynów w Tyńcu, kolegiata w Kruszwicy, kościoły parafialne
i grodowe w Kijach, Starym Mieście koło Konina, Lubiechowej,
Rąbiniu, Krzyworzece, Pakosławicach, Trójcy, Wądrożu
Wielkim — wszystkie powstałe przed końcem w. XIII),
37