DOI article:
Gadomski, Jerzy: Znaki kamieniarskie w Polsce od roku 1100 do połowy XIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19944#0065
dzie wychodzą spod dłuta kamieniarzy i pojawiają
się na eksponowanej części budowli, odnoszą się
jednak nie do wykonawcy, lecz do jej fundatora.
Wykrycie przykładów tej odrębnej grupy znaków
z epoki rozwiniętego i późnego romanizmu utrudnia
fakt, że znaki fundatorów tego czasu nie różnią
się w swych cechach zewnętrznych od znaków
kamieniarskich, pełniących funkcję sygnatur; do-
piero w w. XIV rodowy znak fundatorski w wy-
niku jego heraldyzacji przybrał postać herbu,
umieszczanego najczęściej na wsporniku lub zwor-
niku sklepiennym. Istnienie odrębnej grupy zna-
ków fundatorów zmusza do ostrożności w ocenie
znaczenia wczesnych znaków kamieniarskich, gdyż
wiele z nich może się łączyć z nie znanymi nam god-
łami rodowymi i prototypami późniejszych her-
bów. Ustalenie rzeczywistego sensu wczesnego,
dwunasto- i trzynastowiecznego znaku fundatora
łączyć się musi z analizą faktów historycznych,
związanych z powstaniem budowli, oraz z ana-
lizą formy znaku i wykazaniem jego analogii z za-
chowanymi zabytkami epigraficznymi, wczesnymi
znakami pieczętnymi i heraldycznymi. W ten spo-
sób wykryto znaczenie dwóch znaków na głowicy
kolumny w Strzelnie (tabl. XIII, 1, 2). Badania
S. Wilińskiego wykazały, że znaki ze Strzelna —
uznane początkowo za kamieniarskie87 — łączyły
się z fundatorem kościoła; są to znaki rodowe
Łabędziów w postaci ligatury imienia PETRUS88.
Identyczny znak znajduje się na ciosie, wmurowa-
nym w południową część nawy kościoła św. Pro-
kopa w Strzelnie (tabl. XIII, 3).
Analogiczny sens miał znak, wyryty głęboko
i starannie na płaszczyźnie gładkiego, monoli-
towego tympanonu w północnym portalu kościoła
cysterskiego w Koprzywnicy (tabl. XIII, 4, ryc. 14).
Opactwo koprzywnickie powstało z inicjatywy i fun-
dacji Mikołaja Bogorii, wojewody sandomierskiego,
który aktem fundacyjnym z r. 1185 nadał nowemu
klasztorowi 12 wsi, w większej części położonych
w najbliższym sąsiedztwie Koprzywnicy, a zara-
zem Bogorii, starej siedziby tego rodu89. Znak na
87 Zachwatowicz, Nowe odkrycia..., s. 17.
88 Wiliński, o.c., s. 112, 116—118.
89 W. Łuszczkiewicz, Kościół i reszty klasztoru cys-
terskiego w Koprzywnicy (Sprawozdania KHS III, 1885, s.
41—43). — Z. Wdowiszewski, Ród Bogoriów w wiekach
średnich (Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego
we Lwowie IX, 1928—29, Kraków 1930, s. 2—5, 8).
14. Koprzywnica, kościół Cystersów. Znak fundacyjny Bogo-
riów, 1. ćwierć w. XIII (fot. J. Gadomski)
portalu kościoła klasztornego jest identyczny z her-
bem Bogoria, ściślej — z jego pierwotną wersją,
nazywaną w herbarzach Bogorią II. Długosz, a za
nim herbarze Paprockiego, Okolskiego, Niesiec-
kiego i Bonieckiego podają późniejszą, piętnasto-
wieczną wersję herbu, tzw. Bogorię I, złożoną
z dwóch strzał zwróconych ostrzami do góry i na
dół, lecz nie połączonych ze sobą. W pierwotnej
Bogorii strzały łączy wspólna rogacina; występują
w tej formie w najstarszych plastycznych wyobra-
żeniach herbu, związanych głównie z osobą Jaro-
sława Bogorii Skotnickiego: na płaskorzeźbie w Mu-
seo Civico w Bolonii (1322 r., tabl. XIII, 4a)90,
na czternastowiecznych pieczęciach (lata 1326—
1370)91, na zwornikach kościołów w Kurzelowie
90 S. Dettloff, Bolońska płyta ekspiacyjna związana
z Jarosławem Skotnickim (Biuletyn HS XXIII, 1961, 2, s. 132,
il. 1).
91 F. Piekosiński, Pieczęcie polskie wieków średnich
(Sprawozdania KHS VI, 1900, s. 304, 308, 314, nry 371, 400,
453, fig. 248, 268, 297). — Wdowiszewski, o. c., s. 67—69,
tablica.
57
się na eksponowanej części budowli, odnoszą się
jednak nie do wykonawcy, lecz do jej fundatora.
Wykrycie przykładów tej odrębnej grupy znaków
z epoki rozwiniętego i późnego romanizmu utrudnia
fakt, że znaki fundatorów tego czasu nie różnią
się w swych cechach zewnętrznych od znaków
kamieniarskich, pełniących funkcję sygnatur; do-
piero w w. XIV rodowy znak fundatorski w wy-
niku jego heraldyzacji przybrał postać herbu,
umieszczanego najczęściej na wsporniku lub zwor-
niku sklepiennym. Istnienie odrębnej grupy zna-
ków fundatorów zmusza do ostrożności w ocenie
znaczenia wczesnych znaków kamieniarskich, gdyż
wiele z nich może się łączyć z nie znanymi nam god-
łami rodowymi i prototypami późniejszych her-
bów. Ustalenie rzeczywistego sensu wczesnego,
dwunasto- i trzynastowiecznego znaku fundatora
łączyć się musi z analizą faktów historycznych,
związanych z powstaniem budowli, oraz z ana-
lizą formy znaku i wykazaniem jego analogii z za-
chowanymi zabytkami epigraficznymi, wczesnymi
znakami pieczętnymi i heraldycznymi. W ten spo-
sób wykryto znaczenie dwóch znaków na głowicy
kolumny w Strzelnie (tabl. XIII, 1, 2). Badania
S. Wilińskiego wykazały, że znaki ze Strzelna —
uznane początkowo za kamieniarskie87 — łączyły
się z fundatorem kościoła; są to znaki rodowe
Łabędziów w postaci ligatury imienia PETRUS88.
Identyczny znak znajduje się na ciosie, wmurowa-
nym w południową część nawy kościoła św. Pro-
kopa w Strzelnie (tabl. XIII, 3).
Analogiczny sens miał znak, wyryty głęboko
i starannie na płaszczyźnie gładkiego, monoli-
towego tympanonu w północnym portalu kościoła
cysterskiego w Koprzywnicy (tabl. XIII, 4, ryc. 14).
Opactwo koprzywnickie powstało z inicjatywy i fun-
dacji Mikołaja Bogorii, wojewody sandomierskiego,
który aktem fundacyjnym z r. 1185 nadał nowemu
klasztorowi 12 wsi, w większej części położonych
w najbliższym sąsiedztwie Koprzywnicy, a zara-
zem Bogorii, starej siedziby tego rodu89. Znak na
87 Zachwatowicz, Nowe odkrycia..., s. 17.
88 Wiliński, o.c., s. 112, 116—118.
89 W. Łuszczkiewicz, Kościół i reszty klasztoru cys-
terskiego w Koprzywnicy (Sprawozdania KHS III, 1885, s.
41—43). — Z. Wdowiszewski, Ród Bogoriów w wiekach
średnich (Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego
we Lwowie IX, 1928—29, Kraków 1930, s. 2—5, 8).
14. Koprzywnica, kościół Cystersów. Znak fundacyjny Bogo-
riów, 1. ćwierć w. XIII (fot. J. Gadomski)
portalu kościoła klasztornego jest identyczny z her-
bem Bogoria, ściślej — z jego pierwotną wersją,
nazywaną w herbarzach Bogorią II. Długosz, a za
nim herbarze Paprockiego, Okolskiego, Niesiec-
kiego i Bonieckiego podają późniejszą, piętnasto-
wieczną wersję herbu, tzw. Bogorię I, złożoną
z dwóch strzał zwróconych ostrzami do góry i na
dół, lecz nie połączonych ze sobą. W pierwotnej
Bogorii strzały łączy wspólna rogacina; występują
w tej formie w najstarszych plastycznych wyobra-
żeniach herbu, związanych głównie z osobą Jaro-
sława Bogorii Skotnickiego: na płaskorzeźbie w Mu-
seo Civico w Bolonii (1322 r., tabl. XIII, 4a)90,
na czternastowiecznych pieczęciach (lata 1326—
1370)91, na zwornikach kościołów w Kurzelowie
90 S. Dettloff, Bolońska płyta ekspiacyjna związana
z Jarosławem Skotnickim (Biuletyn HS XXIII, 1961, 2, s. 132,
il. 1).
91 F. Piekosiński, Pieczęcie polskie wieków średnich
(Sprawozdania KHS VI, 1900, s. 304, 308, 314, nry 371, 400,
453, fig. 248, 268, 297). — Wdowiszewski, o. c., s. 67—69,
tablica.
57