DOI Artikel:
Różycka-Bryzek, Anna: Wyobrażenia aniołow w bizantyńsko-ruskich malowidłach kaplicy Św. Trójcy na zamku w Lublinie (1418)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0035
wego charakteru 16, identyfikację aniołów na lu-
belskim sklepieniu da się przeprowadzić tylko na
podstawie przeglądu ikonografii każdego z rodza-
jów hierarchii niebiańskiej.
ANIOŁOWIE NAJWYŻSZEJ HIERARCHII
Wygląd serafinów i cherubinów ma podstawy
w wizjach Izajasza i Ezechiela (głównie Iz. 6, 1—3
i Ez. 1, 4—28 i 10, 1—22), w których prócz ży-
dowskich doszły do głosu pewne elementy obra-
zowania pojęć religijnych z kręgu wcześniejszych
kultur Bliskiego Wschodu. Serafiny zostały dość
szczegółowo scharakteryzowane przez Izajasza tak
co do cech zewnętrznych, jak i jednoznacznie
określonej funkcji: postać w zasadzie podobną do
ludzkiej otaczają trzy pary skrzydeł, których gór-
na zakrywa oblicze, dolna — nogi, środkowa zaś
służy do latania; unosząc się nad tronem Jahwe,
wysławiają go. Cherubiny natomiast, choć częś-
ciej wzmiankowane w Starym Testamencie, uka-
zują się jako istoty bardziej tajemnicze, cztero-
skrzydłe, lecz poza tym niedookreślone w miesza-
nym kształcie zwierzęco-ludzkim; pełnią nadto
kilka zadań: strzegą bram Raju (Rodź. 3, 24),
chronią Arki Przymierza (w tym wypadku jako
uskrzydlone posągi ze złota, m. in. Wyjść. 25,
17—20), wreszcie — i tę funkcję rozbudowuje
Ezechiel — podtrzymują tron boży lub wręcz sa-
me go stanowią (wcześniej m. in. 1 Król. 4, 4).
Pseudo-Dionizy, przyznając serafinom naczelną
rangę w pierwszej triadzie, kierował się zapewne
faktem, że Izajasz widział je powyżej tronu
Jahwe, a Ezechiel cherubiny — poniżej, taka zaś
różnica rozmieszczenia musiała być istotna dla
filozofa, który swój hierarchiczny system ustalił
zgodnie z kierunkiem emanacji boskiej płynącej
z góry do dołu.
Serafiny przebywające najbliżej Boga prze-
niknięte są pierwszym jego przymiotem, dobrem
i miłością; nazwa ich oznacza, że są płonące i ma-
ją zatem dar oczyszczania, przekazywany następ-
nie istotom niższym 17. Bezinteresowne uwielbie-
nie Boga odnoszą do jego trójosobowej natury
(z podkreśleniem aspektu człowieczego), wyraża-
jąc je nieustannym śpiewem trisagionu. Cheru-
przedstawionych na sklepieniu oraz niezmącona wpływa-
mi zachodnimi ich strona stylistyczna wskazują raczej
na istnienie nie zachowanych, wcześniejszych ruskich
pierwowzorów niż na przypuszczenie, że są one orygi-
nalnym tworem działających tu malarzy przybyłych naj-
prawdopodobniej z okolic Pskowa.
16 Por. I. O h i j e n k o, Ljublyns’ki napysy 1418 r.
(Elpis 1928, s. 68).
6. Serafin, cherubin-tetramorf i trony; archaniołowie Ga-
briel i Uriel. Katedra w Monreale, mozaika na południo-
wej ścianie prezbiterium, około r. 1185 (wg E. Kitzingera)
biny zaś uczestniczą w przymiocie mądrości bo-
żej, którą zdolne są pojąć w sposób najpełniejszy
spośród wszystkich duchów niebiańskich, i mają
z kolei moc ich oświecania 18. Początkowo obydwa
te rodzaje bytów uzmysławiano, w myśl żywotnej
jeszcze tradycji antycznej, pod postacią ludzką,
co jednak niebawem jako rys archaizujący ustą-
piło na rzecz wierniejszego, dosłownego ilustro-
wania tekstów 19. W w. V pojawił się więc obraz
istoty o ciele osłoniętym dwiema lub trzema pa-
rami skrzydeł, przy czym dolne bywają wydłużo-
ne dla zaznaczenia, że okrywają korpus ludzki,
a spod nich wysuwają się ręce i nogi (lub tylko
dłonie i stopy); nadto pod szyją i u dołu widać
17 Pseudo-Dionizy, VII,1 (o. c., s. 141). Pło-
mienna natura serafinów dała podstawy do łączenia ich
z kolorem czerwonym, por. przypis 24.
18 Tamże.
19 Według P a 11 a s a, o. c., szp. 57 i n. oraz 79—89.
W wywodach tego autora pewne zastrzeżenie budzi okre-
ślenie istot pierwszej triady jako zoomorficznych, w prze-
ciwstawieniu do aniołów antropomorficznych pozostałych
27
belskim sklepieniu da się przeprowadzić tylko na
podstawie przeglądu ikonografii każdego z rodza-
jów hierarchii niebiańskiej.
ANIOŁOWIE NAJWYŻSZEJ HIERARCHII
Wygląd serafinów i cherubinów ma podstawy
w wizjach Izajasza i Ezechiela (głównie Iz. 6, 1—3
i Ez. 1, 4—28 i 10, 1—22), w których prócz ży-
dowskich doszły do głosu pewne elementy obra-
zowania pojęć religijnych z kręgu wcześniejszych
kultur Bliskiego Wschodu. Serafiny zostały dość
szczegółowo scharakteryzowane przez Izajasza tak
co do cech zewnętrznych, jak i jednoznacznie
określonej funkcji: postać w zasadzie podobną do
ludzkiej otaczają trzy pary skrzydeł, których gór-
na zakrywa oblicze, dolna — nogi, środkowa zaś
służy do latania; unosząc się nad tronem Jahwe,
wysławiają go. Cherubiny natomiast, choć częś-
ciej wzmiankowane w Starym Testamencie, uka-
zują się jako istoty bardziej tajemnicze, cztero-
skrzydłe, lecz poza tym niedookreślone w miesza-
nym kształcie zwierzęco-ludzkim; pełnią nadto
kilka zadań: strzegą bram Raju (Rodź. 3, 24),
chronią Arki Przymierza (w tym wypadku jako
uskrzydlone posągi ze złota, m. in. Wyjść. 25,
17—20), wreszcie — i tę funkcję rozbudowuje
Ezechiel — podtrzymują tron boży lub wręcz sa-
me go stanowią (wcześniej m. in. 1 Król. 4, 4).
Pseudo-Dionizy, przyznając serafinom naczelną
rangę w pierwszej triadzie, kierował się zapewne
faktem, że Izajasz widział je powyżej tronu
Jahwe, a Ezechiel cherubiny — poniżej, taka zaś
różnica rozmieszczenia musiała być istotna dla
filozofa, który swój hierarchiczny system ustalił
zgodnie z kierunkiem emanacji boskiej płynącej
z góry do dołu.
Serafiny przebywające najbliżej Boga prze-
niknięte są pierwszym jego przymiotem, dobrem
i miłością; nazwa ich oznacza, że są płonące i ma-
ją zatem dar oczyszczania, przekazywany następ-
nie istotom niższym 17. Bezinteresowne uwielbie-
nie Boga odnoszą do jego trójosobowej natury
(z podkreśleniem aspektu człowieczego), wyraża-
jąc je nieustannym śpiewem trisagionu. Cheru-
przedstawionych na sklepieniu oraz niezmącona wpływa-
mi zachodnimi ich strona stylistyczna wskazują raczej
na istnienie nie zachowanych, wcześniejszych ruskich
pierwowzorów niż na przypuszczenie, że są one orygi-
nalnym tworem działających tu malarzy przybyłych naj-
prawdopodobniej z okolic Pskowa.
16 Por. I. O h i j e n k o, Ljublyns’ki napysy 1418 r.
(Elpis 1928, s. 68).
6. Serafin, cherubin-tetramorf i trony; archaniołowie Ga-
briel i Uriel. Katedra w Monreale, mozaika na południo-
wej ścianie prezbiterium, około r. 1185 (wg E. Kitzingera)
biny zaś uczestniczą w przymiocie mądrości bo-
żej, którą zdolne są pojąć w sposób najpełniejszy
spośród wszystkich duchów niebiańskich, i mają
z kolei moc ich oświecania 18. Początkowo obydwa
te rodzaje bytów uzmysławiano, w myśl żywotnej
jeszcze tradycji antycznej, pod postacią ludzką,
co jednak niebawem jako rys archaizujący ustą-
piło na rzecz wierniejszego, dosłownego ilustro-
wania tekstów 19. W w. V pojawił się więc obraz
istoty o ciele osłoniętym dwiema lub trzema pa-
rami skrzydeł, przy czym dolne bywają wydłużo-
ne dla zaznaczenia, że okrywają korpus ludzki,
a spod nich wysuwają się ręce i nogi (lub tylko
dłonie i stopy); nadto pod szyją i u dołu widać
17 Pseudo-Dionizy, VII,1 (o. c., s. 141). Pło-
mienna natura serafinów dała podstawy do łączenia ich
z kolorem czerwonym, por. przypis 24.
18 Tamże.
19 Według P a 11 a s a, o. c., szp. 57 i n. oraz 79—89.
W wywodach tego autora pewne zastrzeżenie budzi okre-
ślenie istot pierwszej triady jako zoomorficznych, w prze-
ciwstawieniu do aniołów antropomorficznych pozostałych
27