DOI Artikel:
Dobrowolski, Tadeusz: Rodowód stylistyczny krakowskiego ołtarza Dominikanów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0095
Folia Historiae Artium, T. XIII (1977)
TADEUSZ DOBROWOLSKI
RODOWÓD STYLISTYCZNY KRAKOWSKIEGO OŁTARZA DOMINIKANÓW
Wymieniona w tytule praca nawiązuje do po-
przedzającej ją w tym tomie Foliów rozprawy
Franciszka Franckowiaka na temat dominikań-
skiego ołtarza. Autor tej rozprawy zinterpretował
wyczerpująco treści fabularne ołtarza przy uży-
ciu metody ikonologicznej, zrekonstruował jego
wygląd, ustalił — zapewne trafnie — jego spore
wymiary i tryptykową konstrukcję, zaakceptował
też datę około r. 1465. Osiągnął więc wyznaczone
sobie cele. Zrezygnował natomiast z analizy jego
stylu, gdyż istotnie pod względem formalnym
omawiany zabytek malarstwa przedstawia się dość
zagadkowo, a dotychczasowe próby odkrycia źró-
deł jego formy nie przyniosły pozytywnych wy-
ników ł. Warto zatem wrócić do wciąż nie rozwią-
zanej zagadki choćby dlatego, że chodzi o reta-
bulum okazałe, o ołtarz w Krakowie bodaj naj-
większych rozmiarów przed pojawieniem się pen-
taptyku Wita Stwosza.
Skoro trudno znaleźć dlań analogie za granicą,
najprościej byłoby założyć, że jest on wytworem
lokalnym, że przyswojonych sobie przez jego mi-
strza wartości trzeba szukać w sztuce Krakowa
połowy w. XV, a zatem w tzw. malarstwie kra-
kowsko-sądeckim2. Wobec faktu, że w porówna-
niu z malarstwem lat 1430—1460 ołtarz domini-
kański składa się z kwater o kompozycji na ogół
bogatszej i bardziej rozwiniętej, że inaczej rów-
nież traktuje typy postaciowe, np. ciało Chrystu-
sa, pierwotnie wychudłe i wiotkie, w omawianym
ołtarzu raczej masywne i muskularne, należy
oczekiwać nie cech identycznych z malarstwem
wcześniejszym, lecz podobnych, i to w rozumie-
łW szczególności zawiodła praca: J. Mycielski,
Jan Polak — malarz polski w Bawarii (1475—1519) oraz
utwory jego młodości w Krakowie (1465—1475) (Prace
Komisji Hist. Sztuki, IV, 1927). Liczne pozycje bibliogra-
ficzne na temat ołtarza cytuje F. Franckowiak.
niu genetycznym. A tego rodzaju cechy można bę-
dzie chyba odnaleźć dość łatwo.
Zanim to jednak nastąpi, trzeba przynajmniej
kilka słów poświęcić ogólnym cechom formalnym
dominikańskich tablic. Ich kompozycja bywa prze-
ważnie zamknięta i często symetryczna. W liniach
kierunkowych przeważają piony i poziomy, two-
rząc statyczne zespoły form. Układy dynamiczne
i ruchliwe trafiają się rzadziej, np. w Niesieniu
krzyża (por. studium Franckowiaka, ryc. 32; od-
tąd nazwisko autora zastąpi litera F), gdzie kie-
runki pionowe zostały uzupełnione diagonalnymi.
Także w Cierniem koronowaniu (F, ryc. 24), uję-
tym w sposób ściśle symetryczny i zamkniętym
w kole, pozy siepaczy wykazują ujęcie dynamicz-
ne, ich sylwety bywają brutalnie łamane i kan-
ciaste. Natomiast pozę i wyraz psychiczny Chry-
stusa określają spokój i poczucie godności. Ma-
donnę cechuje łagodność, apostołów wyraz może
zafrasowania. Przestrzeń obrazów bywa płytka,
w zasadzie dwuplanowa. Wszystko dzieje się na
proscenium, jak w teatrze. Rozległy pejzaż, tak
później popularny, z krętą rzeką, drzewami i syl-
wetami łodzi, trafia się tylko w scenach Adora-
cji Dzieciątka (ryc. 5) i Ucieczki do Egiptu (F, ryc.
11). Do motywów typowych należy twarda, pu-
dełkowa mikroarchitektura pochodzenia w zasadzie
włoskiego. Postacie odznaczają się na ogół mocną
i krępą budową, chociaż trafiają się także smu-
klejsze, bardziej zbliżone do kreowanych dawniej
(np. F, ryc. 3, 16, 19, 27). Wydłużenie sylwety
określa zwłaszcza Chrystusa, kiedy krótkość figu-
ry piętnuje zazwyczaj osobników świeckich, szcze-
2 Mówiąc o malarstwie krakowsko-sądeckim mam
zawsze na myśli fakt, że musiało ono powstać w
Krakowie oraz że z różnych przyczyn najwięcej jego
zabytków zachowało się w Sądecczyźnie i na pobliskim
Spiszu.
87
TADEUSZ DOBROWOLSKI
RODOWÓD STYLISTYCZNY KRAKOWSKIEGO OŁTARZA DOMINIKANÓW
Wymieniona w tytule praca nawiązuje do po-
przedzającej ją w tym tomie Foliów rozprawy
Franciszka Franckowiaka na temat dominikań-
skiego ołtarza. Autor tej rozprawy zinterpretował
wyczerpująco treści fabularne ołtarza przy uży-
ciu metody ikonologicznej, zrekonstruował jego
wygląd, ustalił — zapewne trafnie — jego spore
wymiary i tryptykową konstrukcję, zaakceptował
też datę około r. 1465. Osiągnął więc wyznaczone
sobie cele. Zrezygnował natomiast z analizy jego
stylu, gdyż istotnie pod względem formalnym
omawiany zabytek malarstwa przedstawia się dość
zagadkowo, a dotychczasowe próby odkrycia źró-
deł jego formy nie przyniosły pozytywnych wy-
ników ł. Warto zatem wrócić do wciąż nie rozwią-
zanej zagadki choćby dlatego, że chodzi o reta-
bulum okazałe, o ołtarz w Krakowie bodaj naj-
większych rozmiarów przed pojawieniem się pen-
taptyku Wita Stwosza.
Skoro trudno znaleźć dlań analogie za granicą,
najprościej byłoby założyć, że jest on wytworem
lokalnym, że przyswojonych sobie przez jego mi-
strza wartości trzeba szukać w sztuce Krakowa
połowy w. XV, a zatem w tzw. malarstwie kra-
kowsko-sądeckim2. Wobec faktu, że w porówna-
niu z malarstwem lat 1430—1460 ołtarz domini-
kański składa się z kwater o kompozycji na ogół
bogatszej i bardziej rozwiniętej, że inaczej rów-
nież traktuje typy postaciowe, np. ciało Chrystu-
sa, pierwotnie wychudłe i wiotkie, w omawianym
ołtarzu raczej masywne i muskularne, należy
oczekiwać nie cech identycznych z malarstwem
wcześniejszym, lecz podobnych, i to w rozumie-
łW szczególności zawiodła praca: J. Mycielski,
Jan Polak — malarz polski w Bawarii (1475—1519) oraz
utwory jego młodości w Krakowie (1465—1475) (Prace
Komisji Hist. Sztuki, IV, 1927). Liczne pozycje bibliogra-
ficzne na temat ołtarza cytuje F. Franckowiak.
niu genetycznym. A tego rodzaju cechy można bę-
dzie chyba odnaleźć dość łatwo.
Zanim to jednak nastąpi, trzeba przynajmniej
kilka słów poświęcić ogólnym cechom formalnym
dominikańskich tablic. Ich kompozycja bywa prze-
ważnie zamknięta i często symetryczna. W liniach
kierunkowych przeważają piony i poziomy, two-
rząc statyczne zespoły form. Układy dynamiczne
i ruchliwe trafiają się rzadziej, np. w Niesieniu
krzyża (por. studium Franckowiaka, ryc. 32; od-
tąd nazwisko autora zastąpi litera F), gdzie kie-
runki pionowe zostały uzupełnione diagonalnymi.
Także w Cierniem koronowaniu (F, ryc. 24), uję-
tym w sposób ściśle symetryczny i zamkniętym
w kole, pozy siepaczy wykazują ujęcie dynamicz-
ne, ich sylwety bywają brutalnie łamane i kan-
ciaste. Natomiast pozę i wyraz psychiczny Chry-
stusa określają spokój i poczucie godności. Ma-
donnę cechuje łagodność, apostołów wyraz może
zafrasowania. Przestrzeń obrazów bywa płytka,
w zasadzie dwuplanowa. Wszystko dzieje się na
proscenium, jak w teatrze. Rozległy pejzaż, tak
później popularny, z krętą rzeką, drzewami i syl-
wetami łodzi, trafia się tylko w scenach Adora-
cji Dzieciątka (ryc. 5) i Ucieczki do Egiptu (F, ryc.
11). Do motywów typowych należy twarda, pu-
dełkowa mikroarchitektura pochodzenia w zasadzie
włoskiego. Postacie odznaczają się na ogół mocną
i krępą budową, chociaż trafiają się także smu-
klejsze, bardziej zbliżone do kreowanych dawniej
(np. F, ryc. 3, 16, 19, 27). Wydłużenie sylwety
określa zwłaszcza Chrystusa, kiedy krótkość figu-
ry piętnuje zazwyczaj osobników świeckich, szcze-
2 Mówiąc o malarstwie krakowsko-sądeckim mam
zawsze na myśli fakt, że musiało ono powstać w
Krakowie oraz że z różnych przyczyn najwięcej jego
zabytków zachowało się w Sądecczyźnie i na pobliskim
Spiszu.
87